نظافت‌کاران و سهمشان از نوروز

خانه‌تکانی آستانه سال نو رسمی پایدار در زندگی ایرانیان است. بیشتر خانواده‌ها تمایل دارند در آخرین ماه سال سپری‌شده و ماه اول سال جدید، دستی به بَر و روی خانه هم بِکِشند، برخی وسائل کهنه را تعویض کنند و خانه را سراسر نظافت کنند.

این کار در خانواده‌های طبقات پایین جامعه به دست خود آن‌ها و یا با همکاری چند دوست و آشنا انجام می‌شود. طبقات بالایی اما خودشان خانه‌تکانی نمی‌کنند. آن‌ها پول می‌دهند تا دیگران این کار را برایشان انجام دهند.

این موضوع به شکل ویژه‌ای در شهر تهران، قابل مشاهده است. هر سال در آستانه سال نو کارگران زیادی از شهرستان‌های مختلف ایران برای کار نظافت سال نو راهی تهران می‌شوند.

تعداد زیادی از کارگران زن و مرد در تمام فصل‌های سال مشغول چنین کاری هستند. اما تقاضا برای این نوع خدمات در روزهای آخر سال و اوایل فروردین بسیار بیشتر می‌شود. نیروی کار ساکن در تهران برای نظافت سال نو کافی نیست و کارگرانی از سراسر ایران طی بازه‌ای ۲۰ روزه در اسفند و فروردین برای خدمات نظافتی به شهر تهران مهاجرت می‌کنند.

این کارگران به جای این که طبق تصور عمومی، به فکر گذران تعطیلات یا سفر و تفریحی باشند، باید راهی خانه‌ای لوکس و بزرگ شمال شهر تهران شوند تا خانه‌های ثروتمندان را برای رفاه و آسایش بیشتر آنان تمیز کنند.

فرم کار

کارگران نظافت‌چی خانه معمولا به دوشکل کار پیدا می‌کنند. یا به واسطه یک معرف آشنا و دیگر کارگران خدماتی به خانواده‌ای معرفی می‌شوند و یا از طریق شرکت‌های خدمات نظافتی کار پیدا می‌کنند.

افرادی که به واسطه دیگران به صاحب کارشان معرفی می‌شوند معمولا ماندگارند. آن‌ها یا به طور دائم سرایداری یک مجموعه مسکونی را بر عهده می‌گیرند یا به شکلی منظم و مثلا هفته‌ای دو بار برای گردگیری و نظافت منزل، به خانه صاحب‌کارشان می‌روند. این دسته اگر بتوانند رضایت و اعتماد مالکان خانه‌ها را جلب کنند، به چند نفر دیگر هم معرفی می‌شوند و به این واسطه، چندین «خانواده» دارند که به صورت منظم برایشان کار می‌کنند.

کارگران زن معمولا شرایطی این‌چنینی دارند. آنان به نسبت مردها راحت‌تر در یک خانه پذیرش می‌شوند و زودتر اعتمادسازی می‌کنند. یک دلیل دیگر هم این است که اغلب خانواده‌های متقاضی خدمات خانگی معتقدند که زنان در کارهای مربوط به خانه به نسبت کارگران مرد عملکرد بهتری دارند. همین تقاضای بالا برای زنان کارگر باعث شده که دستمزد آنان در بازار این کار کمی بیشتر از دستمزد کارگران مرد باشد.

واسطه‌های خدماتی

اما آن دسته از کارگران نظافتی که به واسطه شرکت‌های خدمات نظافتی کار پیدا می‌کنند شرایط بدتری دارند. کارگران مرد اغلب باید به این واسطه کار پیدا کنند. چرا که به آسانی و همچون زنان کارگر در محیط خانواده‌های متقاضی کار نظافت به طور دائمی پذیرفته نمی‌شوند.

این دسته باید به شرکت‌های واسطه خدمات خانگی مراجعه کنند و استخدام شوند. معمولا برای آنانی که جایی برای ماندن و استراحت ندارند، چند اتاق در نظر گرفته می‌شود. کارگران مهاجر باید شبانه‌روز در محیط این شرکت‌ها بمانند و آماده کار باشند. به ویژه در روزهای آخر سال. شرکت‌ها به واسطه پخش تراکت و دیگر روش‌های تبلیغاتی خود را به بازار کارشان معرفی می‌کنند. خانواده‌های متقاضی خدمات خانگی با آن‌ها تماس می‌گیرند و از آن‌ها کارگر می‌خواهند. کارگران این شرکت‌ها برخلاف دیگرانی که مستقل کار می‌کنند، تمام درآمدشان برای خودشان نیست. این کارگران باید بخشی از درآمدشان را به عنوان کمیسیون به مالک شرکت خدماتی پرداخت کنند. نرخ کمیسیون معمولا بالای ۲۰ درصد از درآمد برای هر بار کار تعیین می‌شود. یعی کارگری که برای نظافت یک خانه ۱۰۰ هزار تومان دریافت کند باید حدود ۲۰ هزار تومان از آن را به شرکت بدهد.

پراکندگی و توان پایین چانه‌زنی

شرکت‌های واسطه از آن جهت که برای کارگران جای خواب تعیین می‌کنند، در کشاکش تعیین نرخ دستمزد و نرخ کمیسیون، از توان چانه‌زنی بالاتری به نسبت کارگران پراکنده‌ای برخوردارند که استخدام می‌کند. چرا که برای کارگر مهاجر در کلان‌شهری بسیار گران، مسکنی ارزان و چارچوبی برای خوابیدن اولویت دارد. شرایط سکونت آن‌ها در این خانه‌های کارگری که شرکت‌ها تعیین می‌کنند مناسب نیست. کارگران جوان هر کدام از شهر و دیاری آن‌جا جمع می‌شوند. مصرف مواد مخدر در میان بسیاری از آن‌ها امری عادی است. مجموعه‌ی از عوامل این‌چنینی زیستن با هم را برای آن‌ها کاملا دشوار می‌کند.

این کارگران در شرکتها به نوبت سر کار فرستاده می‌شوند. همراه با کارت ملی باید به خانه تعیین‌شده مراجعه کنند. دستمزدهای آن‌ها معمولا بر مبنای واحدهای زمانی کار تعیین می‌شود. کارهای نظافتی خانگی معمولا در بازه‌های زمانی ۴ تا ۸ ساعته تعریف می‌شوند. نرخ هر ساعت کار نظافتی حدود ۱۰۰هزار تومان تعیین شده است. یعنی برای ۸ ساعت کار نظافتی ۸۰۰ هزار تومان. این نرخ برای کارگران مرد ۵۰ تا ۱۰۰ هزار تومان کمتر است. برخی شرکت‌ها قیمتی بالاتر از این و برخی دیگر کمتر از این هم دارند. اما قیمت میانگین را می‌توان همان ساعتی ۱۰۰ هزار تومان در نظر گرفت.

انواع خدمات

خدماتی که این بخش از نیروی کار انجام می‌دهند متنوع است. دیوارشویی، گردگیری و نظافت منزل، قالی‌شویی، نظفات راه‌پله، لوله‌بازکنی و تخلیه چاه، نصبت و تعمیر سینک و لباس‌شویی، اتوکشی، نصب و شست و شوی پرده، شست و شوی استخر، تمیزکاری شیشه‌های ساختمان، تمیزکاری لوستر، شامپو فرش و دیگر خدمات مربوط به نظافت خانه و شرکت‌ها.

محصور و فراموش‌شده

کاگران نظافتی مسائل خاص خود را دارند. یکی از اساسی‌ترین مسائل پیش روی آنانی که این کار مدام انجام می‌دهند، استفاده بیش از حد از وایتکس و دیگر مواد شوینده شیمایی است. کارگران نظافتچی به واسطه سر و کار داشتن مداوم با این نوع مواد، در معرض انواع بیماری‌های داخلی قرار می‌گیرند. آنان به دلیل پراکنده بودن، هیچ امکانی برای تعریف منافع مشترکشان در برابر متقاضیان کارشان ندارند. آنان بیشتر از این که به فکر چنین امکانی باشند، معمولا چشم‌انتظار لطف، ترحم و انعام مالکان‌کارهایشان هستند. این دسته از کارگران، در چارچوب خانه‌های لوکس بالای شهر محصورند و دیده نمی‌شوند. خدمات آنان عمومی نیست و محدود است به کاری که برای خانواده‌های ثروتمند انجام می‌دهند. شیره جان این کارگران در راه رفاه همان‌ها صرف می‌شود. همین هم باعث می‌شود کمتر دیده شوند و مسائلشان به اندازه دیگر صنفهای کارگران مورد بحث قرار نگیرد.