انگار پژوهشگران مسابقه گذاشته‌اند تا ریزپلاستیک‌ها را در عجیب‌وغریب‌ترین نقاط دورافتاده زمین یا بر هر کجای تن آدمی که دست می‌گذارند، پیدا کنند. متأسفانه در اغلب موارد آنها به نتیجه‌ای می‌رسند که دوست نداریم: پلاستیک، ساخته بشر دیگر همه جا هست!
در تازه‌ترین پژوهشی که رسانه گاردین نتایج آن‌را منتشر کرد، ۶۲ نمونه جفت انسان را بررسی کردند و در تمامی آنها ریزپلاستیک پیدا شد. یک پژوهش دیگر در همین مقاله می‌گوید با بررسی شریان‌های خون ۱۷ انسان، ریزپلاستیک را درون رگ‌ها و در حالی که سد راه جریان خون شده بود یافتند.
البته حوالی یک سال پیش بود که پژوهشگران ریزپلاستیک را برای نخستین مرتبه در خون انسان‌ها یافتند. یک سال پیش، ریزپلاستیک را در شیر مادر پیدا کردند. دو سال است که می‌دانیم پلاستیک درون بدن انسان به سلول‌ها آسیب می‌زند. دو سال پیش فهمیدیم صورت انسان هم لبریز ریزپلاستیک است و بر صورت نوزادان بیشتر از افراد بالغ آلودگی پلاستیکی مشاهده شد.
سه سال قبل از آن ریزپلاستیک‌ها را بر اورست، بلندترین قله کره خاکی یافتیم. پنج سال پیش آلودگی پلاستیکی را در عمیق‌ترین نقاط اقیانوس‌ها پیدا کردیم. چهار سال است که می‌دانیم باران، همراهش ریزپلاستیک هم می‌آورد چون آلودگی پلاستیکی را در ابرها هم می‌توان یافت.
همین امسال آموختیم که با نوشیدن آب از یک بطری پلاستیکی، صدها هزار ریزپلاستیک می‌تواند وارد بدن شود، ۱۰ تا ۱۰۰ برابر بیشتر از آنچه پیشتر خیالش را می‌کردیم. یا آنگونه که خبرگزاری رویترز یادآور شد ماهانه معادل یک کارت بانکی پلاستیک وارد بدن ما می‌شود.
اگر الان نه، پس کی: تکلیف پلاستیک را مشخص کنیم!
تمامی این یافته‌های شوک‌آور و نگران‌کننده به ما یادآور می‌شوند که خودمان باید تکلیف پلاستیک را مشخص کنیم و اگر شرکت‌ها و دولت‌ها را به حال خودشان رها کنیم اتفاقی نخواهد افتاد. هرچند پیش از آنکه آدمی بخواهد سنگ بزرگ را بردارد، می‌توان گام‌های کوچک‌تری را ابتدا در خانه خود شروع کند.
یا به زبانی ساده، نوروز امسال، تکلیف پلاستیک را در خانه‌هایمان مشخص کنیم و هدف را بر این بگذاریم که:
- اصلا کی گفته پلاستیک تمیز است؟
- کدام پژوهش نشان داده مصرف پلاستیک بدون مشکل است؟
- چگونه مصرف پلاستیک را گام به گام کمتر کنیم؟
و درنهایت به این سمت پیش برویم که عدم مصرف پلاستیک را بدل به یک جنبش اجتماعی کنیم. ترکیه از نمونه کشورهایی‌ست که برای استفاده بی‌حد و مرز از پلاستیک برای خرید، بافتنی بافتن را پیش کشیده و مدل‌های مختلف کیسه‌های خرید چند بار مصرف را جایگزین کیسه‌های چندبارمصرف و یک‌بارمصرف پلاستیکی کرده است.
آیا مصرف پلاستیک بدون مشکل است؟
پژوهش‌های علمی به ما نشان می‌دهد ریزپلاستیک در بدن توانسته سد جریان خون باشد یا به سلول‌ها آسیب بزند اما هنوز به‌طور مشخص نمی‌دانیم پلاستیک چه کارهای دیگری با تن ما می‌کند. پرفسور متیو کامپن (Prof Matthew Campen) از دانشگاه نیومکزیکو در آمریکا، مدیر پژوهشی است که ریزپلاستیک را در جفت انسان یافت. او به گاردین گفت:
زمانی که ما حضور ریزپلاستیک را در جفت مشاهده می‌کنیم، این یعنی تمام حیات پستانداران در سیاره خاکی ممکن است تحت‌تاثیر پلاستیک قرار گرفته باشد و این خبر خوبی نیست.
کامپن فهرستی از مشکلات اخیر جوامع انسانی در موضوع سلامت را یادآور شد که همزمان با افزایش تعدد ریزپلاستیک‌ها در تن آدمی ۷ برابر گسترش یافته‌اند. برای مثال او به افزایش سرطان روده بزرگ در افراد زیر ۵۰ سال، کاهش تعداد اسپرم در مردان و گسترش بیماری التهابی روده اشاره کرد. یک مطالعه در ۲۰۲۱ میلادی نشان داد افرادی که بیماری التهابی روده دارند، ۵۰ درصد بیشتر از بقیه نمونه‌ها، در مدفوع خود ریزپلاستیک دارند.
خب، حالا چه کار کنیم؟
گام نخست، می‌تواند این باشد که در ذهن خودمان جایگاه پلاستیک را تغییر دهیم و در طی روز هر مرتبه به‌جای مصرف پلاستیک، گزینه دیگری را انتخاب کنیم. به‌عنوان مثال، اگر برای نوشیدن قهوه رفته‌اید، به جای لیوان پلاستیکی، ماگ سرامیکی انتخاب کنید. قهوه را در قهوه‌خانه بنوشید یا قهوه را در یک ماگ یا بطری فلزی بریزید و همراه خود ببرید.
ماگ و بطری غیرپلاستیکی را البته بایستی به‌همراه داشته باشید. مثل ساک خرید غیرپلاستیکی یا دست‌کم پلاستیک چندبارمصرف که همراه بیرون رفتن آدمی می‌شود تا جلوی خرید پلاستیک بیشتر را بگیرد.
وقتی جایگاه پلاستیک در ذهن تغییر کند، برخی عادت‌ها را می‌شود تغییر داد. برای مثال، پلاستیک شفاف، نرم و نازکی که بسیاری بر روی ظرف‌های بازمانده غذا می‌کشند تا در یخچال بگذارند، می‌تواند به‌همراه خودش گستره‌ای از ریزپلاستیک به غذای ما اضافه کند. چرا بایدچنین بلایی سر غذایمان بیاوریم؟ شاید غذایمان خشک‌تر شود، اما دیگر هر لقمه‌اش حاوی ریزپلاستیکی نیست که الزامی به مصرفش نداشتیم.
آلودگی پلاستیک تقصیر من و شما نیست، اما ما راه‌حلش می‌شویم
اگر شما صاحب یا سرمایه‌گذار یک تولیدی یا کارخانه‌ای نیستید که عزمش را بر عرضه پلاستیک گذاشته، اگر شما سیاستمداری که می‌تواند قانون تصویب کند نیستید، آلودگی پلاستیک تقصیر شما نیست اما ما می‌توانیم راه‌حلش را ارائه دهیم.
دهه‌هاست صنعت تولید پلاستیک، به‌خصوص در کشورهایی مانند آمریکا، تبلیغ را بر این گذاشته که اگر ما به‌عنوان مصرف‌کننده، مراحل بازیافت را درست انجام دهیم و اگر دولت‌ها با پول مردم کارخانه‌ها و کارگاه‌های بازیافت بسازند، مشکل حل می‌شود. با این استدلال، سرمایه‌گذار و کارخانه‌دار همزمان عزمش را بر تولید و فروش بیشتر پلاستیک گذاشته است.
در حقیقت اما عامل آلایندگی بایستی هزینه آلودگی را بدهد. یا خیلی ساده، صفر تا صد تولید یک محصول باید مقررات داشته باشد: مواد اولیه از کجا می‌آیند، چگونه به چه چیزی تبدیل می‌شوند، چگونه عرضه می‌شوند و به فروش می‌رسند، چه زباله‌ای بر جای می‌گذارند و درنهایت، چه راه‌حلی برای بازیافت این زباله وجود دارد.
یک مسیر تا رسیدن به تغییر متمرکز آلودگی پلاستیکی
یک راه‌حل پیشنهادی را آلمان عرضه کرده: برخی اجناس را که می‌خری، یک رقم مشخص – مثلا ۲۵ سنت – بر خریدت اضافه می‌شود. می‌روی، آنچه خریدی مصرف می‌کنی، بعد بطری پلاستیکی‌اش را به مغازه برمی‌گردانی. یک گوشه، یک دستگاه است که بطری‌ها را درونش می‌اندازی، بطری‌ها همزمان خرد می‌شوند تا راحت‌تر بسته‌بندی شوند و برای بازیافت ارسال شوند. دستگاه یک رسید به شما می‌دهد تا سر صندوق، آن وجه اضافه پرداختی را پس بگیری.
راه‌حل هر سرزمینی البته بایستی بومی و بر پایه پژوهش و دانش محلی باشد. کار عجیبی هم نیست، یک فشار اجتماعی می‌خواهد تا به سرانجام برسد و گام به گام از آلودگی پلاستیکی بکاهد.
برای رسیدن به چنین سرانجامی، این پشنهاد ما است:
- تکلیف پلاستیک را در ذهنت مشخص کن.
- هر مرتبه اگر ممکن است گزینه غیرپلاستیکی را برگزین.
- در مورد پلاستیک آشکارا صحبت کن و دانشی که داری را به بقیه برسان.
- ابتدا در درون خانواده و بعد با دوست و آشنا، عادت‌های مصرف پلاستیک را تغییر بده.
- کم کم عادت‌ها را به جنبش‌های کوچک اجتماعی تبدیل کن.
- جنبش‌های کوچک دست به‌دست هم می‌دهند و تغییر ایجاد می‌کنند.
- گول تبلیغ‌ها را نخور: عامل آلایندگی باید هزینه بازیافت و رفع آلودگی را بدهد.
گستره‌ای از راه‌حل‌ها در مقیاس کوچک هم به زبان فارسی عرضه شده است، یک مثالش مطلب «۱۰ راه آسان برای کاستن از مصرف پلاستیک» که پیشتر در زمانه منتشر کردیم. شما هم راه‌حل‌های جمعی و فردی خودتان را با ما هم در میان بگذارید چون مسیری که پیشنهاد کردیم، یکی از گزینه‌های تغییر است.
اگر گروهی برای تغییر در محیط زیست درست کرده‌اید و می‌خواهید تجربه‌تان را با خوانندگان ما در میان بگذارید به ما ایمیل بزنید: [email protected]