خبرگزاری فارس پنجشنبه ۲۵ آبان خبر داد که برای پایش و قطع آلودگی رودخانه مرزی ارس جلسه‌ای مشترک میان نمایندگان ایران و ارمنستان تشکیل شد.
به گزارش خبرگزاری فارس در این جلسه که روز پنجشنبه برگزار شد سرپرست گروه ایرانی «ایرج حشمتی»، معاون محیط انسانی سازمان حفاظت محیط زیست، حضور داشت. بنابر این گزارش، در این نشست «توافق شد دولت‌های دو کشور برای حل‌وفصل قطعی موضوع ورود آلودگی‌های معدنی و صنعتی به رودخانه ارس طی یک سال اقدام کنند».
همچنین طبق گزار‌ها تفاهمی صورت گرفته که سه گروه کارشناسی مشترک «معادن به‌ویژه مس و مولیبدن»، «پایش کیفیت آب رودخانهٔ ارس» و «رصد و نظارت» متشکل از کارشناسان هر دو کشور تشکیل شود. این گروه‌ها قرار است هر ماه به‌صورت مجازی یا حضوری دیدار مشترک داشته باشند و «نتایج بررسی‌ها، جمع‌بندی‌ها و راهکارهای فنی خود را به رؤسای هیئت‌های دو کشور ارائه دهند».
رؤسای هیئت‌های دو کشور نیز قرار است در روزهای پایانی فوریه ۲۰۲۴ (اسفند سال جاری) در «آگاراک» و «جلفا» با حضور رؤسای گروه‌های کارشناسی تشکیل جلسه دهند.
در این گزارش همچنین آمده است که دو کشور آمادگی خود را برای همکاری و مشاوره فنی برای قطع کامل تخلیه پساب صنعتی به رودخانه ارس اعلام کردند.
این توافق نشان می‌دهد که سران هر دو کشور به وجود پساب صنعتی در رودخانه ارس اذعان کردند و این نخستین قدم برای پاسخگویی و ارائه راه‌حل برای رفع مسمومیت ارس است.
بر اساس گزارش تحقیقی مهتاب جودکی و ستاره حجتی که در سال‌های ۱۳۹۹ تا زمستان ۱۴۰۱ انجام و در روزنامه پیام ما در ۲۸ خرداد سال جاری منتشر شد، آب رودخانه ارس به‌ویژه در محدوده سد «خداآفرین» و دشت مغان، علاوه بر آلودگی به مواد پرتوزا، به فلزات سنگین و سمی مانند سرب و ترکیباتش، آرسنیک، ترکیبات آلومینیوم، نیکل، مس، آهن، منگنز و ۵۳ آلاینده دیگر نیز آلوده است. منشأ اکثر این آلاینده‌ها نیز کشور ارمنستان است.
پس از انتشار این گزارش بسیاری از مقامات مسمومیت رود یا وجود مواد رادیواکتیو را در این رود تکذیب کردند.
خبرگزاری ایسنا ۳۰ خرداد به‌نقل از «تراب محمدی»، معاون سیاسی اجتماعی استاندار آذربایجان‌شرقی نوشت:
ورود مواد رادیواکتیو از نیروگاه متسامور ارمنستان به‌دلیل مسافت بالای آن تا منطقه عملاً غیرممکن است و از سویی نیز این نیروگاه امن بوده و مورد خاصی از خروج موارد رادیواکتیو از آن وجود ندارد، ولی یک کارخانهٔ مس در این منطقه وجود دارد که پساب آن به ارس وارد می‌شود و حتی با چشم نیز قابل رؤیت است.
همچنین یک روز بعد، در ۳۱ خرداد، مرکز نظام ایمنی هسته‌ای کشور در بیانیه‌ای اعلام کرد که در آخرین پایش پرتوی صورت‌گرفته، آلودگی به مواد پرتوزا در این رودخانه رؤیت نشده است. در بیانیه این مرکز آمده بود:
رودخانۀ ارس به‌صورت مستمر در حال پایش پرتوی و رصد مواد پرتوزا است و علاوه‌بر این پایش‌ها، به‌زودی سیستم‌های پایش آنلاین آب نیز در آن منطقه نصب خواهد شد.
با این وجود در شهریور سال جاری رئیس سازمان حفاظت محیط زیست گفت که آلودگی این رودخانه «بیش از حد مجاز نیست» و البته اضافه کرد که «پیگیری آلودگی ارس از سوی دولت به سازمان محیط زیست کشور واگذار شده است».
سلاجقه گفته بود:
مذاکرات و بحث‌هایی با سفیر ارمنستان داشتیم و اسنادی هم در این باره به سازمان محیط زیست کشور ارائه شده است که طبق آن رادیواکتیویته آب رودخانه ارس بیش از حد مجاز نیست.
رئیس سازمان حفاظت محیط زیست همچنین گفته بود که «دولت ارمنستان پای کار بوده و امیدواریم که در این نشست‌ها به یک دستورالعمل مشخص در این حوزه برسیم».
این به‌معنای آن است که سازمان حفاظت محیط زیست موضوع آلودگی ارس به مواد پرتوزا را پذیرفت، اما میزان آن را بیش از حد مجاز ندانست. موضوعی که در نخستین واکنش‌ها در روزهای پایانی خرداد امسال تکذیب شده بود.
با وجود تایید ريیس سازمان حفاظت محیط زیست، تکذیب‌های برخی از مقام‌ها کماکان ادامه یافت. برای نمونه ۱۴ آبان «محمد بیگ»، مدیرکل پدافند غیرعامل آذربایجان‌شرقی، از تشکیل «قرارگاه پرتوی» به‌عنوان یکی از پنج قرارگاه این اداره‌کل خبر داد، اما در عین حال وجود آلودگی رادیواکتیو در رودخانه ارس را تکذیب کرد.
به گزارش خبرگزاری فارس محمد بیگ گفته بود:
نیروگاه متسامور ارمنستان بسیار ایمن و امن است و وجود این کارخانه در ۱۱۰ کیلومتری ایران، دلیل ایجاد این قرارگاه نیست. اگر این کارخانه امن نبود، اولین ضربه‌اش به خود مردم ارمنستان می‌خورد و این کارخانه زیر نظر آژانس بین‌المللی هسته‌ای نیز است و حتی پساب این کارخانه نیز کنترل‌شده است.
بااین‌حال او گفته بود که وجود هرگونه مشکلات در منطقه رود ارس یکی از دغدغه‌های مسئولان است و اجازه نمی‌دهند مشکلی از آن‌سوی مرز به کشور وارد شود.
بیگ از برگزاری جلسات «آموزش روش‌های کاربردهای پرتوها» ویژه نیروهای امداد این استان خبر داده و گفته بود:
در این جلسه خود امدادگران اذعان داشتند که ما با تهدیدات زیاد روزمره اصلاً اطلاع نداشتیم. برای مثال یک امدادگر می‌تواند ابتدا یک منطقه آلوده را از طریق اورژانس پرتوی رفع آلودگی کند و سپس اقدام به امداد کند.
هرچند منظور بیگ از «اورژانس پرتوی» در این جمله مشخص نیست، اما به‌نظر می‌رسد منظور او بخشی از قرارگاه پرتوی است که به آن اشاره داشته است.
بیگ همچنین گفته بود که سال گذشته دستور رفع آلودگی رود ارس انجام گرفت، به‌طوری‌که در حال حاضر این موضوع با پیگیری‌های جدی در استان به دستور ملی و دستور شخص ریاست‌جمهوری رسیده است.
این که اکنون توافقی برای حل‌وفصل قطعی موضوع ورود آلودگی‌های معدنی و صنعتی به رودخانه ارس ایجاد شده، گام مثبتی برداشته شده اما کافی نیست. هر دو کشور باید روش‌هایی را در پی‌بگیرند که آلودگی‌های ایجاد شده در رودخانه را نیز برطرف کنند.