پناهجویان در هیاهوی تبلیغات انتخابات ریاست جمهوری در ترکیه، با چشمانی نگران، شعارها و وعده‌های مهاجرستیزانه کاندیداها را دنبال می‌کنند. چه خواهد شد؟ آیدا قجر، فعال حقوق پناهجویان و روزنامه‌نگارِ ساکن پاریس، معتقد است دولت‌های مختلف در ترکیه همواره برای فریب افکار عمومی، حل مشکلات اقتصادی-سیاسی، پیروزی در انتخابات و چانه‌زنی با جامعه جهانی، از پناهجویان به‌عنوان «بی‌صداترین و بی‌پناه‌ترین افراد» سوءاستفاده کردهاند.
کمال قلیچ‌داراوغلو معروف به «بای کمال»، رهبر حزب جمهوریت خلق ترکیه”CHP” به عنوان جدی‌ترین رقیب رجب طیب اردوغان، در انتخابات ریاست‌جمهوری آتی در ترکیه، این روزها تلاش کرده است با تحریک احساسات ناسیونالیستیِ شهروندان تُرک، برای کسب آراء بیشتر در انتخابات، مساله حضور میلیون‌ها پناهجو و آواره جنگی در این کشور را به یک چالش جدی برای رقیب خود بدل کند.
او در جریان تبلیغات انتخاباتی در هفته‌های اخیر در ترکیه و همچنین در ماه‌های گذشته، بارها علیه مهاجران و پناهجویان ساکن در ترکیه سخن گفته و در مواردی آنها را تهدید به بازگرداندن به کشورهای مبدأ کرده است.
قلیچ‌داراوغلو در ۱۴ مارس ۲۰۲۳/ ۲۳ اسفند ماه ۱۴۰۱ پس از حضور در مرزهای ترکیه با کشورهای همسایه، با انتشار یک توئیت در حساب کاربری خود در توئیتر، اعلام کرد:
من به نقطه صفر مرزی رسیده‌ام. من آمده‌ام تا به ملتم بگویم در یک موضوع مصمم هستم. ریاست جمهوری من دو هدف مهم دارد: هدف اول اتحاد مجدد سوری‌ها با وطنشان است. دوم بازگرداندن پناهجویانی [که به‌طور قاچاق از مرز ایران وارد ترکیه شده‌اند] به ایران.
رهبر حزب جمهوری‌خواه خلق ترکیه، همچنین در روز ۲۸ آوریل/ هشتم اردیبهشت ماه ۱۴۰۲، در جریان سخنرانی انتخاباتی در شهر کوجالی در ترکیه به صراحت اعلام کرد در صورت پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری، اجازه نخواهد داد «حتی یک خانه به خارجی‌ها فروخته شود».
این در حالی است که طبق اعلام بانک مرکزی ترکیه، تنها در سال ۲۰۲۲ میلادی، اتباع خارجی حدود پنج میلیارد و ۷۰۰ میلیون دلار در بخش مسکن در این کشور سرمایه‌گذاری کردهاند.
بر اساس اعلام مرکز آمار ترکیه، اتباع روسیه، ایران و عراق از سال ۲۰۱۷ به این سو، همواره در صدر خریداران خانه در این کشور قرار دارند.
شعارها و وعده‌های مهاجرستیزانه کمال قلیچ‌داراوغلو، در هفته‌های اخیر بارها از سوی هواداران و اعضای حزب او هم تکرار شده است.
اکرم امام‌اوغلو، شهردار فعلیِ استانبول، عضو حزب جمهوری‌خواه خلق و از هواداران کمال قلیچ‌داراوغلو، در روزهای اخیر در جریان یک سخنرانی در شهر استانبول، «از فروش شهروندی به قیمت ۲۵۰ هزار دلار به وسیله دولت اردوغان» انتقاد کرد و رئیس جمهوری فعلیِ ترکیه و دولت او را متهم کرد که «ملی‌گرا نیستند».
در آستانه برگزاری انتخابات ریاست جمهوری در ترکیه، به دلیل بالا گرفتنِ احساسات مهاجرستیزانه و ضد پناهجویی، فیلم‌ها و تصاویر متعددی از خشونت شهروندان ترکیه علیه پناهجویان در شبکه‌های اجتماعی دست به دست می‌شود.
همچنین طبق گزارش‌های رسیده به زمانه، در بسیاری از شهرهای پناهجو‌پذیر در ترکیه نظیر دنیزلی، بوردور، مرسین، اسکی‌شهیر، کوتاهیا، کایسری و برخی شهرهای دیگر، بسیاری از صاحبان خانه و بنگاه‌داران املاک، در یک توافق اعلام نشده و غیر‌رسمی، به دلیل بالا گرفتنِ احساسات ضد پناهجویی، حتی از کرایه دادن خانه به پناهجویان امتناع می‌کنند. همین موضوع باعث شده برخی از پناهجویان در ماه‌های اخیر، بالاجبار و برای یافتن سرپناه، به حاشیه شهرها و محله‌های فقیر‌نشین رانده شوند.
در چنین شرایطی مهاجران و پناهجویان ساکن ترکیه، با چشمانی نگران وضعیت سیاسی-اجتماعی این کشور را دنبال می‌کنند.
این در حالی است که پیش از این هم دولت رجب طیب اردوغان هم با ایجاد محدودیت‌هایی از جمله قطع بیمه درمانی پناهجویان، معطل کردن اداره مهاجرت ترکیه برای رسیدگی به پرونده پناجویان و عدم حمایت کافی از آنها، شرایط بسیار دشواری برای پناهجویانِ ساکن در این کشور رقم زده است.
رکود اقتصادی و وارد شدن دولت ترکیه به جنگ‌های برون مرزی در سوریه، عراق و لیبی در سال‌های اخیر از یک‌سو و عدم حمایت مالی کافیِ دولت‌های اروپایی و همچنین پا بر جا ماندن قوانین ضد مهاجرت در ایالات متحده آمریکا که پس از ریاست جمهوری دونالد ترامپ به تصویب رسید از سوی دیگر، باعث شده پناهجویان ساکن ترکیه در شرایط نامطلوبی از لحاظ سکونت، درمان و معیشت قرار بگیرند و روند بازاسکان آنها با مشکلات جدی مواجه شود.
از طرف دیگر، افزایش ورود پناهجویان افغان به ترکیه هم‌زمان با به قدرت رسیدن طالبان در افغانستان در سال‌های اخیر، روز به روز بر بحران پناهجوییِ حاکم در ترکیه افزوده است.
آیدا قجر با تأکید بر اینکه سیاست‌مدارانِ تُرک در طول دهه‌ها و سال‌های گذشته همواره «هزینه بسیاری از تصمیمات سیاسی و شکست‌های سیاسی را بر سر پناهجویان سرشکن کردهاند»، به زمانه می‌گوید:
برای پناهجویان بدون اینکه اجازه دخالت در سیاست ترکیه را داشته باشند و بدون برخورداری از کم‌ترین حق برای مشارکت سیاسی، از طرف سیاست‌مداران تصمیم‌گیری می‌شود و سیاست‌مداران و دولت‌مردان با تصمیمات خود از صدر تا ذیل زندگی پناهجویان از جمله تن و فیزیک آنها را در کنترل خود گرفته و از آن سوءاستفاده می‌کنند.
این فعال حقوق پناهجویان با اشاره به سیاست‌های ضد پناهجویی دولت ترکیه در سال‌های اخیر می‌گوید:
ترکیه بیشترین جمعیت پناهجویان در دنیا را دارد اما سیاست کلی در این کشور این است که از یک سو از پناهجویان برای لاپوشانی فساد اقتصادی در این کشور استفاده کند و از سوی دیگر، به‌عنوان اهرم فشاری برای چانه‌زنی‌های سیاسی-اقتصادی با جامعه جهانی، آنها را مورد سوءاستفاده قرار دهد.
به گفته آیدا قجر، سیاست‌مداران در ترکیه برای فریب افکار عمومی و رفع و رجوع مشکلات اقتصادی یا برای اعمال فشار بر کشورهای دیگر از جمله کشورهای اروپایی، به راحتی از مسأله پناهجویان به عنوان اهرم فشار بهره‌برداری می‌کنند؛ حتی اگر این سوءاستفاده، به «دیگری‌ستیزی، نفرت‌پراکنی و رشدِ بیشترِ افکار ضد پناهجویی» در این کشور بینجامد.
اروپا و ترکیه در سال ۲۰۱۶ توافقی را امضا کردند که به موجب آن، ترکیه متعهد شد در ازای دریافت کمک مالیِ اتحادیه اروپا، جلوی حرکت پناهجویان به غرب را بگیرد. با وجود این اما اردوغان در فوریه سال ۲۰۲۰/ اسفند ۱۳۹۸ به‌طور رسمی اعلام کرد پناهجویان می‌توانند از مرز زمینی این کشور وارد یونان شوند. به دنبال انتشار این خبر از سوی رسانه‌ها در ترکیه، هزاران پناهجوی ساکن این کشور به سمت گذرگاه‌های مرزی روانه شدند اما نیروهای مرزبانی یونان، بسیاری از آنها را با توسل به گاز اشک‌آور و نارنجک نورزا به عقب راندند و اجازه خروج حتی یک پناهجو را از این گذرگاه‌ها ندادند.
- در همین زمینه:
دولت اردوغان همچنین در اقدامی مشابه، در سال ۲۰۱۵ میلادی با بازکردن مرزهای خود، هزاران پناهجو را به سمت کشورهای اروپایی روانه کرد.
انتخابات و بی‌پناهیِ روزنامه‌نگاران و فعالان حقوق‌بشر پناهجو در ترکیه
در سال‌های اخیر و به‌ویژه پس از آغاز خیزش سراسری «زن، زندگی، آزادی» علیه حکومت جمهوری اسلامی در ایران، شماری از روزنامه‌نگاران و فعالان مدنی در هراس از حبس‌های طولانی، شکنجه یا اعدام به دست حکومت ایران، بالاجبار کشور را ترک کرده و برای حفظ جان خود، به ترکیه پناه برده‌اند.
این در حالی است که بسیاری از این روزنامه‌نگاران و فعالان مدنی به دلیل صدور حکم ممنوع‌الخروجی از سوی مراجع قضایی ایران یا به علت نداشتنِ پاسپورت، مجبور شده‌اند از راه‌های غیر‌قانونی خود را به ترکیه برسانند.
تهدید به دیپورت این دسته از پناهجویان از سوی رقبای انتخاباتی در ترکیه اما نگرانی‌ها درباره تحت خطر قرار گرفتنِ جان آنها را افزایش داده است.
از سوی دیگر، در طی ماه‌های اخیر برخی از روزنامه‌نگاران و فعالان حقوق بشرِ ایرانیِ پناهجو در ترکیه، از سوی نهادهای امنیتی ایران هم تهدید به دیپورت و قتل شده‌اند.
در چنین شرایطی، مسئولیت حفظ جان و تأمین امنیت پناهجویان سیاسی در ترکیه بر عهده کیست؟ در این شرایط، چه نهادی از امکان پیگیری وضعیت روزنامه‌نگاران و مدافعان حقوق بشرِ گرفتار در ترکیه برخوردار است؟
آیدا قجر در پاسخ به این پرسش‌ها می‌گوید:
طبق معاهدات بین المللی، تامین امنیت پناهجویان در درجه اول بر عهده پلیس و نهادهای امنیتی ترکیه است. از طرف دیگر از آنجایی که پناهجویان جزو بی‌صداترین افراد در دنیا محسوب می‌شوند، وظیفه اطلاع‌رسانی در مورد وضعیت آنها بر عهده رسانه‌ها و تمام سازمان‌ها و نهادهای بین‌المللی حقوق بشری از جمله سازمان ملل متحد است.
به گفته او، با وجود این بسیاری از روزنامه‌نگاران و فعالان مدنیِ پناهجو در ترکیه در ماه‌ها و سال‌های اخیر چه به صورت آنلاین و چه به شکل عینی، از سوی مأموران امنیتی جمهوری اسلامی تهدید شده‌اند، بدون این که از حمایت ویژه‌ای برخوردار باشند.
این روزنامه‌نگار همچنین با اشاره به برخورد نامطلوب دولت ترکیه با پناهجویان می‌گوید:
شاید برخی آزادی‌های اجتماعی نظیر حجاب و موسیقی در ترکیه وجود داشته باشد اما دولت این کشور از لحاظ ساختاری فاسد است و شفافیت دولتی در بیشتر موارد وجود ندارد. دولت می‌تواند رسانه‌ها و آزادی‌های مدنی را به راحتی محدود کند. همچنین در حال حاضر هیچ امکانی برای خبر‌رسانی و تهیه گزارش درباره کمپ‌های پناهندگی و بازداشتگاه‌های ویژه دیپورت پناهجویان در ترکیه وجود ندارد.
او با تأکید بر اینکه سیاست‌مداران در ترکیه با پناهجویان «مانند مجرم» رفتار می‌کنند، می‌گوید:
بیش از دو سال است دولت ترکیه به رسانه‌ها دستور رسمی داده تا درباره پناهجویان و زنان پوشش خبری نداشته باشند. متأسفانه شرایط پناهجویان در ترکیه روز به روز هم بدتر می‌شود.