نمایشگاه سه روزه «از اوین برای زن، زندگی، آزادی» در لاهه هلند به کار خود پایان داد

موزه جنبش زنان ایران ششمین نمایشگاه رسمی خود را با عنوان «از اوین برای زن، زندگی، آزادی» هم‌زمان با روز جهانی زنان، هشتم مارس/ ۱۷ اسفند در شهر لاهه هلند افتتاح کرد. این نمایشگاه سه روزه موزه جنبش زنان ایران که برای سومین بار در هلند به بازدید عمومی گذاشته شده بود شامل ۴۰ قطعه از دست‌ساخته‌های ۳۱ زن زندانی در اوین از سال ۱۳۸۸ تا به امروز است.

برگزاری این نمایشگاه با برگزاری صد سالگی مراسم روز جهانی زنان در ایران توسط گروهی از اعضای این جنبش مصادف بود. صد سال پیش در سال ۱۹۲۳ میلادی در رشت اولین مراسم بزرگداشت هشت مارس توسط جمعی از فمینیست‌های چپ‌گرا به نام «انجمن پیک سعادت نسوان» برگزار شد. 

منصوره شجاعی، یکی از بنیانگذاران این موزه و مجری برگزاری این نمایشگاه به زمانه می‌گوید:

این مجموعه می‌کوشد برگزاری نمایشگاه‌ها را با تقویم‌های جنبش زنان تطابق دهد، چه مناسبت‌های ایران و چه مناسبت‌های جهانی تا بدین ترتیب همواره تعلق خود را ازجمله به‌شکل نمادین به جنبش زنان نشان دهد.

به گفته او انتخاب این زمان خاص برای ششمین نمایشگاه و همزمان با صد سالگی برگزاری مراسم هشت مارس در ایران نیز آگاهانه صورت گرفته است. او می‌گوید: 

برای موزه بسیار اهمیت داشت که به مخاطب غیر ایرانی پشتوانه جنبش زنان در ایران را در قاب هشت مارس نشان دهد.  

مراسم  افتتاحیه با اجرای موسیقی و آواز ستاره نفیسی، آهنگساز و نوازنده ایرانی ساکن هلند آغاز شد. او سه اثر از ساخته‌های خودش را در این برنامه اجرا کرد.

پس از آن وپکه هوکسترا، وزیر امور خارجه هلند سخنرانی کرد. او در سخنان خود ضمن ارج نهادن به تلاش‌‌های زنان ایران برای رسیدن به آزادی، حمایت و همبستگی دولت هلند را با جنبش «زن، زندگی، آزادی» ابراز کرد. وزیر خارجه هلند گفت:

من اینجا هستم تا در بزرگداشت مهسا امینی به شما بپیوندم. با زنان دلیر ایران زمین اعلام همبستگی کنم و شجاعت و عزم فوق العاده شما را ستایش.

هوکسترا در سخنان خود بارها نام زنان شناخته شده ایرانی مثل دختران خیابان انقلاب، شیرین عبادی، نسرین ستوده و منصوره شجاعی را به زبان آورد و تلاش‌های آنان برای رسیدن به برابری در ایران را ارج نهاد.

او همچنین اعلام کرد که دولت هلند در فراهم‌کردن سازوکار یک کمیته حقیقت‌یاب، برای بررسی جنایاتی که در ماه‌های اخیر در ایران رخ داده خواهد کوشید. وزیر خارجه هلند گفت:

جهان نمی‌تواند چشم خود را بر نقض فاحش حقوق بشر در ایران که در هر دقیقه از هر روز اتفاق می‌افتد ببندد. ما نمی‌توانیم روی مرگ صدها غیرنظامی بی‌گناه، دستگیری‌های خودسرانه تقریباً بیست هزار نفر، اعدام‌ها و شکنجه‌ها، استفاده از خشونت جنسی به‌عنوان وسیله‌ای برای سرکوب چشم ببندیم. هلند تمام تلاش خود را برای ترغیب مقام‌های ایرانی برای پایان دادن به این موارد ادامه خواهد داد و ما نهایت تلاش خود را برای کمک به مردم ایران در دستیابی به عدالت خواهیم کرد.

پس از سخنان وزیر خارجه پیام ویدیویی شیرین عبادی یکی دیگر از بنیانگذاران موزه جنبش زنان و برنده جایزه نوبل صلح در سال ۲۰۰۳ به نمایش درآمد. او در این پیام ویدئویی به نابرابری جنسیتی در کشورهای مختلف و ایران اشاره کرد و دلیل آن را از جمله فرهنگ پدرسالار در این کشورها دانست. عبادی این نمایشگاه را نشانی از اراده زن ایرانی دانست که با کمترین امکانات و در بدترین شرایط ممکن همچنان مقاومت می‌کند. 

در ادامه منصوره شجاعی، فعال حقوق زنان و از بنیان‌گذاران موزه جنبش زنان ایران در سخنرانی خود با عنوان «نام من سه نقطه است» به سه نقطه عطف در جنبش زنان ایران اشاره کرد. او این سه نقطه را اینگونه معرفی کرد: اولین مراسم هشت مارس در سال ۱۳۰۱/۱۹۲۳ در ایران، راهپیمایی بزرگ زنان ایران در ۱۷ اسفند سال ۱۹۷۹/۱۳۵۷ و جنبش جاری «زن، زندگی، آزادی». 

او پس از برشمردن شاخصه‌های هر کدام از این برهه‌های تاریخی و رسیدن به زمان حال سخنان خود را اینگونه به پایان رساند که:

نام من دیگر سه نقطه نیست، نام من زن، زندگی و آزادی است.

سفیر ایرانی‌الاصل حقوق بشر در دولت هلند (Bahia Tahzib-Lie) باهیا تهذیب-لی سخنران بعدی این مراسم بود. او داستان مونا محمودنژاد، نوجوان بهایی اعدام شده در سال‌ ۱۳۶۲ را که به جرم تحصیل دستگیر و اعدام شد برای حاضران بازگو کرد و گفت متاسفانه پس از گذشت نزدیک به ۴۰ سال از این واقعه تلخ وضعیت نقض حقوق بشر در ایران همچنان در وضعیت بحرانی قرارد دارد. او در ادامه از پایمال شدن حقوق بشر در ایران گفت و مثال‌هایی به ویژه از جنبش جاری «زن، زندگی، آزادی» را برای حضار بیان کرد. سفیر حقوق بشر در دولت هلند در قسمت پایانی سخنرانی‌اش شعری از مهوش ثابت، زندانی بهایی را خواند. مهوش شهریاری (ثابت)، شهروند بهائی و از مدیران اسبق جامعه‌ی بهائی موسوم به «یاران» است که در حال حاضر در زندان اوین به سر می‌برد و بار دیگر توسط دادگاه انقلاب به ۱۰ ساله‌ زندان محکوم شده است. اثری از او نیز در موزه جنبش زنان ایران وجود دارد.

در پایان این مراسم فرح کریمی، نماینده حزب سبز در مجلس سنای هلند سخنرانی کرد. کریمی در سخنان خود ابتدا از زنان شجاعی که در زندان اوین تهران و دیگر نقاط ایران در حبس هستند یاد کرد و از برخی از آنان نام برد. فرح کریمی همچنین مسموم‌کردن دانش‌آموزان دختر در ایران را سیستماتیک دانست و گفت نظام حاکم تلاش کافی برای جلوگیری و پیدا کردن مسببان این حمله‌ها را انجام نداده است. او با خطاب قرار دادن وزیر خارجه خواستار تلاش واقعی و معنادار دولت هلند در یاری رساندن به مردم ایران شد و گفت که علی خامنه‌ای و ابراهیم رئیسی باید به دلیل جنایت علیه بشریت تحت تعقیب و در برابر عدالت قرار گیرند. 

منصوره شجاعی در گفت‌وگویی که با زمانه در ارتباط با چرایی و اهمیت برگزاری این نمایشگاه داشت، درباره وظیفه جامعه مدنی گفت:

جامعه مدنی همواره وظیفه‌ دارد برای بهبود شرایط موجود تلاش کند، وضعیت موجود را نقد کند و بکوشد شرایط را به سوی بهتر شدن اوضاع تغییر دهد.  

شجاعی از تظاهرات، اعتصابات صنفی و کارگری، تحصن‌ها، تولید محتوا و تولید ادبیات مربوط به جنبش‌های اجتماعی به عنوان اشکال مختلف فعالیت‌های مدنی نام برد. منصوره شجاعی همچنین گفت معتقد است نباید فعالیت‌های مدنی را صرفا به تحصن و اعتراضات خیابانی محدود کرد:

مبارزه باید در هر جغرافیایی که فرد زندگی می‌کند شکل بگیرد. برای مثال اگر زنی در خانه خود با نابرابری، بی‌عدالتی و پدرسالاری مبارزه کند و وضعیت را تصحیح کند عضوی از جامعه مدنی است.

شجاعی همچنین گفت به باور او بسیار اهمیت دارد که جامعه مدنی تشکل یافته‌، مبارزه را به امری روزمره تبدیل کند: 

با این‌که ممکن است تمام معترضان به خیابان‌ نیامده باشند اما اگر الان می‌بینیم که جنبش «زن، زندگی، آزادی» توانسته تا این میزان تجمیع نیرو داشته باشد، نشانه این است که سرمایه اجتماعی جنبش زنان بالاترین سرمایه اجتماعی در میان جنبش‌های دیگر است. 

شجاعی شور جنبش اخیر را ثمره استمرار بازیگران جنبش زنان دانست:

جامعه مدنی ما باید یاد بگیرد که سیاست مثل زندگی است و زندگی از طریق سیاست درست و اخلاق محور پیش می‌رود. 

او درباره نقش جامعه مدنی در دیاسپورا نیز به زمانه گفت: 

دیاسپورا جدا از میدان نیست. سه صحنه کنشگری مدنی خانه، خیابان و رسانه به همدیگر متصل هستند و برای کنشگری در دیاسپورا هم  مصداق دارد. حتی آزادی عمل بیشتری هم در دیاسپورا برای کنشگری مدنی وجود دارد. 

به گفته شجاعی در خارج از کشور اپوزیسیون مدنی از فضایی دموکراتیک برخوردارند و راحت‌تر می‌توانند کار کنند و این  اتفاق به شکل ارگانیک در جنبش اخیر خود را نشان داد:

وقتی خیابان در ایران به علت سرکوب شدید کمی ساکت شد، دیاسپورا از فضای آزادی که دارد استفاده کرد و به خیابان آمد. پراگماتیسمی بر فعالیت‌های دیاسپورا حاکم شد که پیش از این دیده نمی‌شد. ما در جنبش زنان با این پراگماتیسم در ایران رشد کرده بودیم.

به گفته منصوره شجاعی گرچه پیش از این توسط اپوزیسیون به دلایل مختلف از جمله اعدام‌های دهه شصت تجمعاتی برگزار می‌شد، اما قبل از جنبش سبز، کنشگری اپوزیسیون به عمومیت وضعیت امروز خود نبود. شجاعی در پایان گفت:

این بار نسل اول و دوم و سوم دیاسپورا برای حمایت از این جنبش به نقطه عطفی رسید. این حمایت‌ها و فعالیت‌های دیاسپورا باید به صورت متکثر ادامه پیدا کند و سعی کنیم روی مخاطب غیر ایرانی تمرکز بیشتری داشته باشیم.

شب پروانه اسکندری و پایان نمایشگاهی دیگر

شب اختتامیه این نمایشگاه سه روزه از سوی برگزارکنندگان به یاد پروانه اسکندری(فروهر) به او تقدیم شده بود. به همین دلیل نیز محور اصلی برنامه‌های مراسم رسمی اختتامیه نیز بر این پایه قرار گرفته بود.

۱۰ مارس/ ۱۹ اسفند در شب اختتامیه نمایشگاه «از اوین برای زن، زندگی، آزادی» پاسکال خروتن‌هاوس (Pascalle Grotenhuis)، سفیر حقوق زنان و برابری جنسیتی دولت هلند حضور داشت و مراسم با سخنرانی او آغاز شد.

او گفت که زنان و دختران ایرانی به صورت روزانه از نابرابری و ظلم سیستم حاکم در رنج هستند. او به مبارزه جاری زنان ایران پس از قتل ژینا امینی اشاره کرد و همچنین گفت هلند بابت خشونتی که بر زنان در ایران وارد می‌شود بسیار نگران است. او گفت:

زنان ایرانی قوی‌ترین نیرویی هستند که علیه قوانین تبعیض‌آمیز به اعتراض برخاسته‌اند و خواهان رسیدن به حقوق اولیه انسانی خود اند. آن‌ها نقش‌های جنسیتی سنتی را برای شکوفایی و رسیدن به کمال قابلیت‌هایشان و برای داشتن آزادی بیان و بدل شدن به عامل تغییر به چالش کشیده‌اند.

سفیر حقوق زنان و برابری جنسیتی همچنین با اشاره به اهمین نقش جامعه بین‌المللی در حمایت از زنان ایران گفت:

جامعه بین‌المللی هم در این میان نقشی دارد و باید از طریق دیپلماسی سکوت و دیپلماسی رسا نقش خود را برای حمایت از زنان ایران ایفا کند. هلند قویاً تأکید می‌کند که گروه‌های به‌عقب‌رانده‌شده که انواع مختلف و متقاطعی از تبعیض بر آن‌ها اعمال می‌شود، باید در اولویت قرار گیرند. ما از نفوذ خود در این زمینه استفاده می‌کنیم و به همین خاطر هلند یکی از کشورهایی بود که اعمال تحریم‌ها علیه اشخاص و سازمان‌هایی که از خشونت جنسی همانند سلاح استفاده می‌کنند را آغاز و آن‌را پیگیری کرد، از جمله تحریم زندان قرچک (ورامین)، جایی که زنان زندانی شکنجه می‌شوند و مورد تجاوز قرار می‌گیرند. چرا که اقدامات هولناک علیه زنان ایرانی نباید بدون عواقب بماند.

در ادامه سپهر عاطفی، مستندساز و روزنامه‌نگار در سخنانی کوتاه ساخته تازه خود «آتش جاوید» را معرفی کرد و پس از آن این مستند به نمایش درآمد. عاطفی در فیلم مستند «آتش جاوید» به زندگی و مرگ پروانه اسکندری(فروهر) پرداخته است. 

پس از پایان نمایش این مستند و در حالی که فضای برنامه به شدت متاثر از دیدن این فیلم بود، زن برگزیده سال از سوی بنیاد پژوهش‌های زنان ایران (IWSF) به صورت رسمی معرفی شد.

این بنیاد پروانه اسکندری (فروهر) را به‌عنوان زن برگزیده سال معرفی و لوح یادبودی را به دختر او پرستو فروهر اهدا کرد. لوح یادبود از سوی گلناز امین، بنیانگذار و مدیر ارشد اجرایی بنیاد پژوهش‌‌های زنان به پرستو فروهر تقدیم شد. در این لوح آمده است: 

به پاس دهه‌ها تلاش برای حق زن، آزادی، دموکراسی لوح یادبود زن برگزیده سال بنیاد پژوهش‌های زنان ایران به پروانه اسکندری (فروهر) اهدا می‌شود. به امید رسیدن روزی که او آرزومندش بود. روزی که سپیدی جای سیاهی‌ها را پر کند.

پس از این مراسم و بازدید حاضرین از آثار به نمایش گذاشته شده در موزه جنبش زنان ایران نمایشگاه سه روزه «از اوین برای زن، زندگی، آزادی» به صورت رسمی به کار خود پایان داد.

عکس: کلاله تفتی – هماهنگی: علی فتوتی