هزاران دانشمند در یک پژوهش جدید هشدار داده اند که سیستم‌های اقلیمی طبیعی متعددی در آستانه ورود به مرحله‌ای غیرقابل بازگشت قرار دارند: از حالت اسیدی‌شدن اقیانوس‌ها گرفته تا از بین رفتن جنگل‌های آمازون.
این پژوهش ۳۱ شاخص کلیدی بحران اقلیمی جهانی را مد نظر قرار داده است. پژوهشگران نتیجه گرفته اند که در بیش از نیمی از این شاخص‌های کلیدی، یا در آستانه رسیدن به نقطه تحول یا نقطه بحرانی قرار داریم و یا همین حالا این نقطه را رد کرده ایم.
نقطه تحول یا نقطه بحرانی (tipping point) در اقلیم‌شناسی به نقطه‌ای گفته می‌شود که لحظه مرزی گذار از یک وضعیت طبیعی باثبات به وضعیت طبیعی باثبات دیگری است. به عبارت دیگر، تغییرات اقلیمی رخ‌داده در یک سیستم طبیعی بازگشت‌ناپذیر خواهند شد.
بر اساس نتیجه‌گیری پژوهشگران، غلظت گازهای گلخانه‌ای در جو در نقاط مختلف، سطح حرارت اقیانوس‌ها، حجم یخ‌ها، و ویرانی آمازون تا جایی که به جای جذب گازهای کربنی به کارخانه تولید آنها بدل شود، از جمله سیستم‌های طبیعی مهم برای زمین هستند که در آستانه ورود به تغییرات غیرقابل بازگشت و البته ویرانگر برای بشریت قرار دارند.
آنها می‌نویسند که دولت‌ها تا کنون از پرداختن به معضل «بهره‌کشی بیش از حد از زمین» ــ ریشه اصلی مشکل ــ سر باز زده اند.
ویلیام ریپل، یکی از نویسندگان این پژوهش در بیانیه‌ای دراین‌باره گفت:
«شواهد روزافزونی وجود دارد که در حال نزدیک‌ترشدن به نقاط بحرانی مرتبط با بخش‌های مهم سیستم زمین هستیم یا از آنها عبور کرده ایم. این به‌روزرسانی درباره نشانه‌های حیاتی سیاره که ارائه داده‌ایم، بازتاب‌دهنده پیامدهای ادامه روند موجود به هر قیمتی است».
اگرچه با بروز همه‌گیری ویروس جدید کرونا، جهان شاهد کاهش مقطعی انتشار گازهای گلخانه‌ای بود، این تأثیر موقتی از بین رفت. ویلیام ریپل دراین‌باره گفت:
«یک آموزه مهم از همه‌گیری کووید‌ـ۱۹، این بود که حتی مصرف و حمل و نقل به‌شدت کاهش‌پیداکرده هم ابداً [برای مقابله با گرمایش زمین] کافی نیست و ما نیاز به تغییرات دگرگون‌کننده سیستمی داریم».
چندی پیش نیز محققان دانشگاه پُتسدام آلمان در ژورنال «دینامیک سیستم زمین» هشدار داده بودند که یخسارها و جریان‌های اقیانوسی در معرض رسیدن به نقطه‌های تحول اقلیمی قرار دارند و می‌توانند با ادامه روند گرمایش زمین، وضعیت یکدیگر را وخیم‌تر کنند. این مسأله می‌تواند به اثری دومینویی با عواقب وخیم برای انسان‌ها بینجامد.
تغییرات زیست‌بومی ممکن است بەگونەای برگشت‌ناپذیر بە وضعیت دیگری تحول یابند، همانند از بین‌رفتن صخرەهای مرجانی و درنتیجە ڕشد بیش از حد جلبک‌ها؛ تبدیل‌شدن جنگل‌ها بە دشت‌های مسطح و درنتیجە آب‌شدن لایەهای یخی بە درون اقیانوس‌ها؛ ذوب یخسارها که به تغییرات در جریان‌های اقیانوسی می‌انجامد و در نهایت اقلیم آمازون را تغییر می‌دهند.
توافق اقلیمی پاریس در ۲۰۱۵ مظهر تلاش جامعه بین‌المللی برای مقابله با تغییرات اقلیمی است. بر اساس این توافق دولت‌ها متعهد شده‌اند که سطح افزایش دما نسبت به پیش از انقلاب صنعتی را حداکثر ۲ درجه نگه دارند. دانشمندان و فعالان محیط زیست می‌گویند ۱,۵ درجه باید سطح بیشینه این افزایش دما باشد. این سطح در توافق پاریس ذکر شده اما الزام‌آور نیست.
حدود شش سال پس از توافق پاریس، هنوز جامعه جهانی برای مقابله ریشه‌ای با گرمایش زمین به نتیجه درستی نرسیده است. نشست سال گذشته اقلیمی به دلیل کرونا به تعویق افتاد. نشست سال جاری در اسکاتلند یکی از آخرین فرصت‌های جامعه جهانی برای مقابله موثر با گرمایش زمین توصیف می‌شود.
دانشمندانی که پژوهش اخیر را عرضه کرده‌اند، نماینده بیش از ۱۴ هزار پژوهشگری هستند که در بیانیه‌ای «وضعیت اضطراری اقلیمی جهانی» را اعلام کردند. این بیانیه که با امضای ۱۱ هزار پژوهشگر از ۱۵۳ کشور منتشر شد، به تدریج امضاکنندگان بیشتری یافت. دانشمندان در آن بیانیه نوشتند: «صریح و بی‌ابهام اعلام می‌کنیم که سیاره زمین در حال مواجهه با یک وضعیت اضطراری اقلیمی است.»
خلاصه یافته‌های پژوهش جدید
▪️ غلظت دی اکسید کربن: در آوریل ۲۰۲۱، غلظت متوسط جهانی گاز گلخانه‌ای دی اکسید کربن در جو به ۴۱۶ بخش در میلیون (ppm) رسید. این بالاترین غلظت ثبت‌شده در تاریخ ثبت آن است.
▪️ دمای هوا: پنج سالی که رکورد متوسط دمای جهانی را شکستند، از ۲۰۱۵ تا کنون رخ داده اند. ۲۰۲۰ دومین سال داغ ثبت‌شده از زمان ثبت این داده بود.
▪️ دامداری صنعتی: صنعت دامداری یکی از منابع اصلی انتشار گاز گلخانه‌ای است. پژوهش جدید نشان داده که شمار دام‌های زنده در جهان بیش از چهار میلیارد رأس است و مجموع جرم آنها از مجموع جرم همه انسان‌ها و حیوانات وحشی در طبیعت بیشتر.
▪️ جنگل آمازون: نرخ از دست رفتن جنگل‌های آمازون در هر دو سال ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰ افزایش یافت. جنگل‌زدایی آمازون در ۲۰۲۰ به ۱,۱۱ میلیون هکتار رسید که در ۱۱ سال اخیر و پس از اقدامات دولت سوسیالیست پیشین برزیل برای مهار آن، رکورد زده است. مارس سال جاری بود که بیش از ۳۰ دانشمند در پژوهش مشترکی نشان دادند آمازون به جای جذب دی اکسید کربن، در حال بدل شدن به منبع تولید آن است.
▪️ اسیدی‌بودن و دمای اقیانوس‌ها: میزان اسیدی‌بودن اقیانوس‌ها نزدیک به رکورد آن در تاریخ است. افزایش میزان اسیدی‌بودن همراه با افزایش دمای آب اقیانوس‌ها باعث مرگ صخره‌های مرجانی خواهد شد که نیم میلیارد جمعیت جهان برای تأمین غذا، درآمد از توریسم و محافظت در برابر شدت گرفتن طوفان‌ها به آنها وابسته اند.
پیشنهادها برای مقابله با بحران
دانشمندان در پژوهش خود به نکات امیدوارکننده‌ای نیز اشاره کرده اند؛ از جمله کاهش یارانه سوخت‌های فسیلی و عدم سرمایه‌گذاری در صنعت سوخت فسیلی که آن هم رکورد زده است.
آنها می‌نویسند که برای تغییر مسیر کنونی بحران اقلیمی، باید تحولات عمده‌ای صورت بگیرد. به نوشته آنها، جهانیان باید بر سر تعیین قیمت جهانی برای کربن به توافق برسند و آن را با در نظر گرفتن صندوق‌های کمک مالی برای تأمین عدالت اجتماعی و تأمین مالی سیاست‌گذاری‌های مربوط به مقابله با تغییرات اقلیمی در جهان در حال توسعه تکمیل کنند.
آنها همچنین بر ضرورت کنار گذاشتن مصرف سوخت‌های فسیلی و ممنوعیت تدریجی آنها تأکید کرده اند.
این هشدارها در حالی صادر می‌شوند که بر اساس گزارش‌های اخیر، «دورویی» در حمایت از صنعت سوخت فسیلی ادامه دارد.
کشورهای گروه ۲۰ از زمان توافق پاریس تا کنون بیش از سه تریلیون دلار به صنعت سوخت فسیلی کمک مالی کرده اند. آنها وعده داده بودند که برای مقابله با انتشار کربن اقدامات عملی انجام دهند. ابرغول نفتی شل نیز که در گزارش سالانه‌اش از تعهد به گذار به انرژی تجدیدپذیر سخن گفته بود، یک میلیون دلار به یک گروه لابی‌گری ضدمحیط زیستی در آمریکا کمک مالی کرده است.