حمید مافی – سال گذشته هنگامی که احمدی‌نژاد لایحه بودجه را پس از دو ماه تاخیر به دست نمایندگان مجلس رساند، یکی از ویژگی‌های بارز لایحه را افزایش بودجه دفاعی کشور عنوان کرد. او‌‌ همان زمان گفت: «دولت بودجه دفاعی را ۱۲۷ درصد افزایش داده است تا به تقویت بنیه دفاعی کشور کمک کند.»

این اقدام دولت با همراهی نمایندگان مجلس روبرو شد و اعتبارهای مربوط به بخش نظامی کشور از بازبینی نمایندگان مجلس مصون ماند. محمد خوش چهره نماینده وقت تهران در مجلس هشتم، همان زمان از ارقام پنهان و مخفی در لایحه بودجه انتقاد کرد. او ارقام پنهان بودجه را مربوط به بخش دفاعی کشور دانست و خواستار نظارت بیشتر نمایندگان بر لایحه بودجه و ارقام پنهان آن شد.

بر خلاف این انتقاد‌ها، نمایندگان در ‌‌نهایت اعتبار ۴۳ هزار میلیارد تومانی بخش دفاعی کشور را تصویب کردند. اما آنچه که در لایحه بودجه به عنوان اعتبار بخش دفاعی کشور در نظر گرفته شد، تنها بخش نمایان و غیرمحرمانه اعتبار دفاعی کشور بود. چرا که به گفته حشمت‌الله فلاحت پیشه، عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس هشتم، «بودجه دفاعی کشور محرمانه است و بخشی از آن در قانون بودجه نمی‌آید.»

دانشگاه در خدمت نهادهای نظامی

دولت برای پیشبرد اهداف و برنامه‌های نظامی خود نه تنها اعتبار مربوط به بخش نظامی را بیشتر کرد، بلکه بخشی از بودجه سایر نهاد‌ها را نیز به امور دفاعی اختصاص داد.

دولت علاوه بر این‌که در فصل اشخاص کمک بگیران حقیقی و حقوقی اعتبارهای ویژه‌ای برای بسیج در نظر گرفت، اعلام کرد؛ بخشی از بودجه پژوهشی کشور نیز به امور دفاعی و تحقیقات نظامی اختصاص می‌یابد.

در همین راستا، معاون وزیر علوم، تحقیقات و فناوری در هنگام بررسی لایحه بودجه اعلام کرد ۴۰ طرح کلان پژوهشی با رویکرد هسته‌ای و نظامی تدوین و تامین اعتبار شده است.

دولت برای پیشبرد اهداف و برنامه‌های نظامی خود نه تنها اعتبار مربوط به بخش نظامی را بیشتر کرد، بلکه بخشی از بودجه سایر نهاد‌ها را نیز به امور دفاعی اختصاص داد. ۵۷ میلیارد تومان از اعتبار پژوهشی کشور به صورت اختصاصی به پژوهش‌های دفاعی اختصاص یافته است.

بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، اعتبار دولت برای پژوهش در مجموع ۳۰۴۹ میلیارد تومان است که یک هزار و ۳۴ میلیارد تومان آن در اختیار وزارت علوم، ۳۸۱ میلیارد تومان در اختیار نهاد ریاست جمهوری، ۶۷۷ میلیارد تومان آن در اختیار سایر دستگاه‌ها و ۱۰۲ میلیارد تومان هم در اختیار وزارت دفاع قرار گرفته است.

مابقی اعتبار پژوهش کشور نیز به وزارت جهاد و کشاورزی اختصاص یافته است.

مجموع اعتبار دولتی برای تحقیقات دانشگاهی نیز ۴۳۵ میلیارد تومان اعلام شده که ۱۶۲ میلیارد تومان آن در اختیار دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی وابسته به وزارت دفاع و نهادهای نظامی قرار گرفته است. همچنین ۴۶ میلیارد تومان از اعتبار پژوهشی دانشگاه‌ها به فناوری نانو و ۷. ۵ میلیارد تومان نیز به پژوهش‌های مرتبط با انرژی‌های نو اختصاص یافته است.

اعتبار ویژه برای برنامه‌های نظامی

دولت علاوه بر این‌که بخشی از بودجه پژوهشی دانشگاه‌ها را برای پروژه‌های نظامی به کار گرفته، اعتبار‌های ویژه‌ای نیز برای پژوهش در صنایع دفاعی کشور در نظر گرفته است. ۵۷ میلیارد تومان از اعتبار پژوهشی کشور به صورت اختصاصی به پژوهش‌های دفاعی اختصاص یافته است.

همچنین دولت ۳۱ میلیارد تومان اعتبار هم برای پژوهش‌های کاربردی هسته‌ای در نظر گرفته و ۷۱ میلیارد تومان اعتبار هم به سازمان انرژی اتمی اختصاص داده است. ۷۴ میلیارد تومان اعتبار ویژه برای توسعه فناوری و کاربردهای فضایی از دیگر اعتبار‌های دولت برای بخش نظامی کشور به شمار می‌آید.

۲۴ میلیارد تومان اعتبار برای توسعه فناوری‌های خاص و ۷. ۵ میلیارد تومان اعتبار برای تحقیق و توسعه صنایع میکرو الکترونیک در کنار ۷۹ میلیارد تومان اعتبار ویژه برای توسعه علوم و فناوری‌های نوین از دیگر اعتبارهای دولت است که به نظر می‌رسد در برنامه‌های نظامی ایران به کار گرفته می‌شود.

با این حال، معاون پژوهشی وزارت علوم در گفت‌و‌گو با روزنامه شرق گفته است: «دو هزار پروژه پژوهشی در دانشگاه‌ها به صنایع دفاعی کشور اختصاص یافته است.» وزیر علوم، تحقیقات و فناوری کشور سال گذشته اعلام کرده بود که بخشی از ظرفیت پژوهشی دانشگاه‌ها به برنامه‌های تحقیقات دفاعی اختصاص می‌یابد.

ایران تنها یک سال توانست که رتبه نخست تولید علم در منطقه را به خود اختصاص دهد. طبق رتبه‌بندی مجله فیچر، عربستان سعودی در سال گذشته میلادی جایگاه نخست تولید علم در منطقه خاورمیانه را به خود اختصاص داده و ایران به رتبه سوم سقوط کرده است.

کامران دانشجو گفته بود: «دانشگاه‌ها را موظف کرده است که نیمی از پروژه‌های پژوهشی خود را به برنامه‌های دفاعی کشور اختصاص دهند.»

پس از این اظهار نظر، وزارت علوم در تفاهم‌نامه‌ای با وزارت دفاع، وزات نفت و سپاه پاسداران اعلام کرد که سی پروژه تحقیقات دفاعی در دانشگاه‌های کشور تدوین و پیگیری می‌شود.

معاون وزیر علوم در حالی از افزایش پژوهش‌های مرتبط با امور دفاعی و نظامی در دانشگاه‌های کشور خبر داده است که چندی پیش، معاونان پژوهشی دانشگاه از عدم تامین اعتبار پژوهشی دانشگاه انتقاد کردند. رئیس نهاد نمایندگی ولی فقیه در دانشگاه‌ها نیز آبان ماه امسال نسبت به کاهش اعتبار پژوهشی دانشگاه‌ها هشدار داد.

کاهش رتبه علمی ایران

ایران تنها یک سال توانست که رتبه نخست تولید علم در منطقه را به خود اختصاص دهد. بر اساس

رتبه‌بندی مجله فیچر، عربستان سعودی در سال گذشته میلادی جایگاه نخست تولید علم در منطقه خاورمیانه را به خود اختصاص داده و ایران به رتبه سوم سقوط کرده است.

اگر چه جعفر مهراد، سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام گفته است که این کاهش رتبه ایران به خاطر غرض ورزی‌های جهان غرب علیه ایران است، اما مرکز پژوهش‌های مجلس در یک بررسی کار‌شناسی، تحریم‌های علمی را در کاهش رتبه ایران موثر دانسته است.

آن گونه که »فیچر» گزارش داده است، ایران همچنان از نظر تعداد مقالات تولیدی در رتبه نخست قرار دارد اما مقاله‌های علمی تولید شده از سوی عربستان با کیفیت‌تر و قابل استناد‌تر هستند.

افزون بر این، پایگاه علمی «الزویر» نیز به دلیل آنچه که فعالیت‌های هسته‌ای و نظامی خوانده، سه دانشگاه مالک اشتر، شهید بهشتی و امام حسین ایران را تحریم کرده است. دانشگاه صنعتی شریف نیز پیش از این در لیست تحریم‌های اتحادیه اروپا و امریکا قرار گرفته بود.

مقام‌های غربی، علت این تحریم‌ها را هماهنگی و همکاری میان دانشگاه‌ها و نهادهای نظامی ایران برای دست‌یابی به سلاح‌های هسته‌ای عنوان کرده‌اند. معاون وزیر علوم ایران سال گذشته اعلام کرد که میانگین تولید مقالات علمی مرتبط با فناوری هسته‌ای ایران ۱۰۰ برابر میانگین جهانی است.