آیدا قجر- روز گذشته، نهم آذرماه (۲۹ نوامبر ۲۰۱۲)، رئیس کانون بسیج داروسازی جامعه پزشکی ایران در نخستین همایش مدیریت خدمات دارویی  کشور در آبادان، بر ضرورت ارائه راهکارهای مناسب برای رفع کمبود دارو در کشور و حل مشکلات موجود تاکید کرد و فشار تحریم‌های بین‌المللی به ویژه در این زمینه را “ناجوانمردانه” خواند.

رسول دیناروند، بر ضرورت مشارکت  اتحادیه صنایع و شرکت‌‌های پخش دارویی کشور برای ارائه راهکار مناسب به منظور رفع کمبود دارو در کشور تاکید کرد. تاکید او در شرایطی صورت می‌گیرد که مواد اولیه ساخت بسیاری از این داروها از خارج کشور تامین می‌شود و افزایش ناگهانی قیمت ارز در ماه‌های اخیر نه تنها قیمت داروهای وارداتی را بالا برده، بلکه داروهای ساخت داخل کشور را نیز گرانتر کرده است.

در روزهای پایانی آبان‌ماه سال جاری نیز حسينعلی شهرياری، رئيس كميسيون بهداشت و درمان مجلس، بر اساس گزارشی كه توسط كميسيون یادشده تهيه شده بود گفت: “در شش ماه نخست امسال برای واردات دارو ارز اختصاص داده نشده است و از ۴۸۰ ميليارد تومان پيش‌بينی شده برای يارانه دارو، ۲۲۰ ميليارد تومان تخصيص داده شده است.”

تولیدکنندگان دارو با مشکل نقدینگی، ارتباطات بانکی و دریافت ارز دولتی مواجه‌اند، توزیع‌کنندگان اما باز هم به دلیل کاهش نقدینگی امروز نزدیک به ۷۵۰ میلیارد تومان از داروخانه‌ها و بیمارستان‌های دولتی طلبکار هستند و داروخانه‌ها هم از ارائه دارو با دفترچه تامین اجتماعی سر باز زده و دارو ندارند.

به گفته وی، برای تامین ارز مورد نیاز داروهای سرطانی، “مشکل جدی” وجود دارد و با وجود نامه‌ای که حدود پنج ماه قبل به محمود احمدی‌نژاد، رئیس جمهوری ایران نوشته شده است، بانک مرکزی توجهی به حل این مشکل نکرده است.

نبود ارز، تحریم، عدم ارتباط بانک‌ها در اثر تحریم و نبود مواد اولیه از دلایلی است که باعث نگرانی بسیاری از شرکت‌‌های تولیدکننده دارو‌های داخلی شده است؛ به طوری که بسیاری از مسئولان در مورد ورشکستگی این شرکت‌ها هشدار داده‌اند.

در ماه‌های نخستین سال جاری و “پس از تشدید تحریم‌ها علیه ایران”، رهبر مژدهی آذر رئیس انجمن داروسازان، در گفتگو با رسانه‌های داخلی گفته بود: “در حال حاضر در پرداخت هزینه خرید دارو و تامین آن، میان شرکت‌های تولیدکننده،‌ واردکننده و توزیع کننده مشکلاتی به وجود آمده است. شرکت‌های واردکننده به داروخانه‌ها الزام کرده‌اند که بایستی حتماً خرید نقدی داشته باشند در حالیکه داروخانه‌ها این قدرت را ندارند.” به نظر می‌رسد اینک بحران به نقاط اوج خود نزدیک می‌شود و حدود ۱۰ هزار داروخانه تقریبا در آستانه ورشکستگی قرار دارند.

وضعیت تولید و توریع دارو در حال حاضر در یک مدار معیوب جریان دارد: تولیدکنندگان دارو با مشکل نقدینگی، ارتباطات بانکی و دریافت ارز دولتی مواجه‌اند. توزیع‌کنندگان به دلیل کاهش نقدینگی، نزدیک به ۷۵۰ میلیارد تومان از داروخانه‌ها و بیمارستان‌های دولتی طلبکار هستند و داروخانه‌ها هم از ارائه دارو با دفترچه تامین اجتماعی سر باز می زنند و دارو ندارند.

تیغ تحریم بر گلوی بیماران

تحریم‌هایی که قرار بود حکومت جمهوری‌ اسلامی و سیاست‌های هسته‌ای او را تحت فشار بگذارد، حال به نظر می رسد به قیمت جان هزاران بیمار تمام شود. بالا رفتن قیمت‌ دارو، بیماران را نیز دچار بحران شدید کرده است. بنا به گفته یک پزشک به رادیو زمانه، “بسیاری از بیماران که توان پرداخت هزینه درمان خود را ندارند از ادامه معالجه منصرف می‌شوند”.

در حالی با کمبود دارو و بحران در بیمارستان‌های کشور مواجه هستیم که جمهوری اسلامی “خودکفایی در داروسازی” را تبلیغ می‌کند، اما شاید کمتر کسی از سهمیه‌بندی دارو در داروخانه‌ها و ورشکستگی شرکت‌های داروسازی در کشور با خبر باشد.

جمهوری اسلامی، در حالی با کمبود دارو و بحران در بیمارستان‌های کشور مواجه هستیم، “خودکفایی در داروسازی” را تبلیغ می‌کند. همین باعث شده است تا کمتر کسی از سهمیه‌بندی دارو در داروخانه‌ها و ورشکستگی شرکت‌های داروسازی در کشور با خبر باشد.

به گزارش خبرگزاری فارس، مرضیه وحید دستجردی، وزیر بهداشت ماه گذشته از تحریم برخی داروها و واکسن‌ها توسط کمپانی‌های غربی خبرداده و مدعی شده بود: “۱۷۰۰ خدمت سلامت در فهرست خدمات بیمه‌ای و ۱۶ درصد جمعیت پوشش داده نشده‌اند.”

براساس گزارش پرس‌تی‌وی “تحریم‌های یک‌جانبه، تهیه داروهای مورد نیاز برخی از بیماران را غیر ممکن کرده است“، اما پیش از این، مهرداد عمادی، مشاور اتحادیه اروپا گفته بود: “اتحادیه اروپا در زمانی که لیست‌های تحریم را تهیه می‌کرد تاکید داشت که مسائلی مثل کالاهای پزشکی تحت شعاع این تحریم‌ها قرار نگیرد.”

از سوی دیگر در تغییرات ۲۲ اکتبر، قانونی توسط دفتر کنترل دارایی‌های خارجی تصویب شد که به شرکت‌های آمریکایی اجازه می‌دهد بعضی داروها و تجهیزات پزشکی را بدون گرفتن مجوز پیشین از دفتر کنترل دارایی‌های خارجی به ایران بفروشند.

برخی از مسئولان و سیاستمداران ایران معتقدند کمبود دارو در داروخانه‌ها ناشی از تحریم‌هاست و برخی دیگر بر این باورند که جمهوری اسلامی برای ایجاد “جنگ روانی” این مشکل را ناشی از تحریم‌های غرب علیه ایران اعلام کرده است.

کمبود دارو در حالی به معضلی جدی در ایران تبدیل شده است که چندی پیش مدیرعامل کانون هموفیلی از مرگ یک نوجوان مبتلا به این بیماری بر اثر کمبود دارو خبر داده است. احمد قویدل، مدیر عامل کانون هموفیلی از پایان یافتن ذخایر دارویی بیماران هموفیلی خبر داده و متذکر شده بود: “کانون هموفیلی ایران معتقد است آمریکا و اتحادیه اروپا در پشت مصوبه بی‌خاصیتی که طی آن دارو و غذا در زمره اقلام تحریم نیست پنهان شده‌اند.”

بدهی شرکت بیمه به بیمارستان‌های خصوصی

رئیس سازمان نظام پزشکی: “مدیریتی که در عرصه اقتصاد کشور بوده مدیریت مطلوبی نیست و تزلزلی در حوزه اقتصاد بویژه در مدیریت ارزی رخ داده که مستقیماً به حوزه سلامت آسیب وارده کرده و باعث شده تمام عرصه‌های مختلف در تامین دارو و تجهیزات دچار مشکل شوند. بنابراین اصلاح مسیر مدیریتی ضروری است.”

در حال حاضر بیمارستان‌های خصوصی حدود ۲۰۰ میلیارد تومان از بیمه‌های تکمیلی طلبکارند.

شهاب‌الدین صدر، رئیس سازمان نظام پزشکی در نشستی خبری تاکید کرد: “بدهی بیمه به بیمارستان‌های دولتی ۱۴۰۰ میلیارد تومان و بدهی بیمه‌های تکمیلی به بیمارستان‌های خصوصی ۲۰۰ میلیارد تومان است که اینها هیچ ربطی به تحریم‌ها یا کمبود اعتبارات ندارند. زیرا ما اعتبارات خوبی داریم، اما مدیریت درست اعتبارات و منابع باید اصلاح شود.”

وی در ادامه با انتقاد از نحوه مدیریت مسئولان گفت: “مدیریتی که در عرصه اقتصاد کشور بوده مدیریت مطلوبی نیست و تزلزلی در حوزه اقتصاد بویژه در مدیریت ارزی رخ داده که مستقیماً به حوزه سلامت آسیب وارده کرده و باعث شده تمام عرصه‌های مختلف در تامین دارو و تجهیزات دچار مشکل شوند. بنابراین اصلاح مسیر مدیریتی ضروری است.”

احمد شیبانی، رئیس سازمان غذا و دارو نیز چندی پیش به ذخیره دارو اشاره کرده و گفته بود: “اگرچه تحریم‌ها برای مردم و مسئولان دغدغه ایجاد کرد، اما خوشبختانه با آمادگی که از گذشته داشتیم و با پیش‌بینی‌هایی که کردیم، اکنون در شرایطی قرار گرفتیم که دارویی با کمبود مواجه نشود.”

سخنان ضد و نقیض مسئولان که اکثرا در صدد حذف صورت مسئله هستند کماکان ادامه دارد، اما در عین حال شرکت‌های بیمه همچنان بدهکارند، شرکت‌های داروسازی در حال ورشکستگی قرار دارند و شیر خشک، لوازم بارداری، واکسن و دارو نایاب شده است.

حکومت ایران و  توزیع دارو در کشورهای دیگر

درحالی که در ماه‌های اخیر، اخباری مبنی بر کمبود دارو در داروخانه‌ها منتشر می‌شود، فعالیت‌های پزشکی و درمانی حکومت اسلامی در کشورهایی مانند زیمباوه، غنا، کنیا، سیرالئون، ساحل عاج و دیگر کشورهای آفریقایی و آمریکای لاتین جالب توجه است.

در روزهایی که بسیاری از مردم نه فقط برای خرید داروهای بیماری‌ها‌ی خاص، بلکه برای تهیه داروی ضد انگل، مولتی‌ویتامین و گوارشی با بحران و بن‌بست روبه‌رو شده‌اند، مسئولان از کمک‌رسانی به مردم دیگر کشورها سخن می‌گویند.

درحالی که در ماه‌های اخیر، اخباری مبنی بر کمبود دارو در داروخانه‌ها منتشر می‌شود، فعالیت‌های پزشکی و درمانی حکومت اسلامی در کشورهایی مانند زیمباوه، غنا، کنیا، سیرالئون، ساحل عاج و دیگر کشورهای آفریقایی و آمریکای لاتین جالب توجه است.

امین حمیدزاده، مدیر جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی در گفت و گو با خبرگزاری مهر اعلام کرد: “درمانگاه جمعیت هلال احمر در حال حاضر، در بسیاری از کشورهای جهان ارائه خدمت می‌کند. نرخ درمان در درمانگاه زیمباوه ۵۰ درصد کمتر از بیمارست‌های دولتی در زیمباوه است و ۹۸ درصد داروهای مورد نیاز بیماران مراجعه‌کننده به این درمانگاه از داروخانه این مرکز تهیه می‌شود.”

ازجمله خدماتی که در این کشورها از سوی جمهوری اسلامی – در حوزه پزشکی- ارائه می‌شود، آزمایشگاه، اتاق عمل، جراحی‌های سرپایی، رادیولوژی، دندانپزشکی و دیگر امکانات درمانی است. این در حالی است که پزشکی از ایران در گفت‌گو با رادیو زمانه از کمبود “ورق‌های رادیولوژی” خبر داد. به بسیاری از آزمایشگاه‌ها نیز اعلام شده است که “تنها در مواقع ضروری می‌توانند عکس رادیولوژی بگیرند”.

در همین زمینه مرضیه وحیددستجردی، وزیر بهداشت در پاسخ به این اخبار از عدم صادرات داروهای کمیاب به خارج از ایران خبر داده است: “داروهایی صادر می‌شود که نیاز داخلی به آن کم و تولید آن در داخل زیاد باشد.”

براساس فهرست‌های منتشر شده اما کمبود دارو در ایران از بیماری‌های خاص هم فراتر رفته و به طور مثال “مولتی‌ویتامین مینرال”، “آریترومایسین” (آنتی‌بیوتیک)، “کلیدینیوم سی” (ناراحتی‌های گوارشی) یا “پی‌پرازین” (عفونت‌های انگلی) را نیز در بر گرفته است.

بیماران مبتلا به بیماری‌های خاص

برخی دیگر از بیمارانی که در شهرستان‌ها زندگی می‌کنند به امید یافتن داروی مورد نیاز خود به تهران و ساکنان پایتخت به کشورهای نزدیک مانند ترکیه می‌روند. بر اساس گزارشی در سایت فرارو، پزشکان از مریض‌های خود سئوال می‌کنند: “گذرنامه داری؟ ترکیه ویزا نمی‌خواهد، دو تا سه ساعت بیشتر هم فاصله هوایی نداریم. با اولین پروازی که بلیت گیر آوردی برو ترکیه، از اولین داروخانه نزدیک فرودگاه در ترکیه دارو را تهیه کن و برگرد.”

چندبرابر شدن داروهای بیماری ام‌اس یا داروهای مخصوص دوره‌های شیمی‌ درمانی سرطان، روند معالجه بیماران را با مشکل روبه‌رو کرده است، زیرا بسیاری از بیماران باید هر دو هفته‌ یکبار دارو استفاده کنند و قادر به یافتن یا تامین هزینه دارو نیستند.

چه تحریم دارو از سوی اتحادیه اروپا و آمریکا درست باشد و چه فرضیه سیاست‌های جمهوری اسلامی، به نظر می‌رسد در بحبوحه تمام فشارهای اقتصادی مردم، سیاستمداران جمهوری اسلامی خواست‌ها و تصمیم‌های خود را با جان هزاران بیمار به معامله گذاشته‌اند.

در حالیکه آیت‌الله خامنه‌ای بارها در سخنرانی‌های خود مدعی “عبور از بحران تحریم‌ها” شده است، اما مسئولان و وزرا گاه به گاه نگرانی‌های خود را از روند به بن‌بست رسیدن اقتصاد کشور و فشاری که جامعه متحمل خواهد شد، ابراز کرده‌اند.

چه تحریم دارو از سوی اتحادیه اروپا و آمریکا درست باشد و چه فرضیه سیاست‌های جمهوری اسلامی، به نظر می‌رسد در بحبوحه تمام فشارهای اقتصادی مردم، سیاستمداران جمهوری اسلامی خواست‌ها و تصمیم‌های خود را با جان هزاران بیمار به معامله گذاشته‌اند.

فاطمه هاشمی رفسنجانی، رئیس بنیاد بیماری‌های خاص در ماه گذشته (اکتبر) طی نامه‌ای خطاب به بان‌کی‌مون، دبیر کل سازمان ملل متحد خواستار جلوگیری وی از تحریم داروهای بیماری “صعب‌العلاج” مانند تالاسمی، هموفیلی، کلیوی، ام اس و سرطان شد.

در این نامه آمده است: “اگرچه دارو در لیست تحریم‌های اعمال شده قرار نگرفته، اما تبعات تحریم، عدم امکان انتقال وجوه از طریق سیستم بانکی و نیز فضای رعب‌آمیز ایجاد شده باعث دشواری‌ها یا توقف جدی در مبادلات تجاری با ایران شده است و سایه سنگین خود را بر بخش بهداشت و درمان انداخته و ورود مواد اولیه داروها و داروهایی که در ایران تولید نمی‌شود را دچاره وقفه کرده است.”

برخی از کارشناسان معتقدند تحریم‌های بانکی باعث شده تا رابطه ایران با بانک‌ها در کشورهایی مانند ترکیه، هندوستان و دوبی به عنوان “واسطه دارو و تجهیزات پزشکی” کم یا قطع شود. عدم حمایت دولت برای تامین ارز دولتی به واردکنندگان دارو و مواد اولیه از دیگر دلایل کمبود دارو در ایران است.

کمبود شیر خشک، دارو و لوازم ضد بارداری

در یکی دوماه اخیر شیر خشک هم کمیاب شده است. رهبر مژدهی آذر، رئیس انجمن داروسازان ایران از افزایش قیمت شیرخشک تولید داخل کشور و محدودیت توزیع آن خبر داده است؛ به طوری که بنا به گفته وی، “در حال حاضر شیر خشکی که برای نوزادان بالای شش ماه مصرف می‌شود، در قفسه‌های داروخانه موجود نیست”.

سیاست‌های دیگری نیز باعث کمبود دارو و لوازم جلوگیری از بارداری شده است. مرضیه وحید دستجردی در حالیکه معتقد است نمی‌توان جامعه را “به زور” علاقمند به بچه‌دار شدن کرد، کمبود قرص و لوازم ضدبارداری در داروخانه‌ها را نفی کرد. این در حالی است که بسیاری از شهروندانی که برای تهیه داروهای ضد بارداری به داروخانه‌ها مراجعه کرده‌اند، با پاسخ منفی مواجه شده‌اند.

برخی از مراجعه‌کنندگان به داروخانه‌ها هم از کمبود یا نایابی شیر خشک‌های مخصوص دوران بیماری‌های مختلف کودکان سخن گفته‌اند. به طوریکه نوزادان هنگام دچار شدن به اسهال، باید شیر خشک‌های خاص مصرف کنند که این روزها از این امکان محروم شده‌اند.

کمبود دارو و لوازم جلوگیری از بارداری نیز دیگر بحران موجود در زمینه دارو در ایران است. پیش از این در پی تاکید آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی و محمود احمدی‌نژاد، رئیس دولت مبنی بر لزوم افزایش جمعیت در ایران، بودجه “کنترل جمعیت” حذف و به بودجه “باروری و سلامت” تغییر پیدا کرد. کارشناسان بر این باورند که کمیابی دارو و لوازم جلوگیری از بارداری در داروخانه‌ها ناشی از این تصمیم دولت برای بالا بردن جمعیت کشور است.

مرضیه وحید دستجردی اما مدعی است نمی‌توان جامعه را “به زور” علاقمند به بچه‌دار شدن کرد. او کمبود قرص و لوازم ضدبارداری در داروخانه‌ها را نفی می کند. با این حال بسیاری از شهروندانی که برای تهیه داروهای ضد بارداری به داروخانه‌ها مراجعه می کنند، با پاسخ منفی مواجه می شوند.

در میان اختلاف نظرها و ادعاهای مسئولان پیرامون کمبود یا عدم کمبود دارو در داروخانه‌ها، وزارت بهداشت در دستورالعمل تازه‌ای از ابتدای آبان‌ماه امسال به شرکت‌های واردکننده دارو ابلاغ کرده است که ۱۱۸ قلم دارو پذیرفته نخواهد شد و واردات ۱۷۰ داروی دیگر نیز “ممکن است” به زودی ممنوع شود و به نظر می رسد روز به روز دامنه بحران گسترده تر می شود.