مرز اخلاق و ادبیات کجاست؟

در روزهای پایانی سال گذشته میلادی، وانسا اسپرینگورا، ناشر فرانسوی، که رابطه‌اش در کودکی با گابریل ماتزنف، نویسنده معروف فرانسوی را در رمانی اتوبیوگرافیک با نام «رضایت» شرح داده، غوغایی در رسانه‌ها و همچنین محافل ادبی فرانسه به راه انداخت که هنوز فروکش نکرده است.

این رمان روز دوم ژانویه ۲۰۲۰ منتشر شد، اما از چند روز قبل از آن، انتشار اخبار درباره محتوای این رمان، شوک بزرگی را به جامعه ادبی فرانسه وارد کرد و رسانه‌های فرانسوی آن را جنبش «می‌تو»  (MeToo) دیگر، و این بار در جهان ادبیات دانستند.

وانسا اسپرینگورا اکنون ۴۷ ساله است و به تازگی مدیریت انتشارات ژوئیار را به عهده گرفته. او در این رمان ۲۰۰ صفحه‌ای شرح می‌دهد که چگونه در سال‌های دهه ۱۹۸۰، وقتی کمتر از ۱۴ سال داشت، جذب یک نویسنده حدوداً پنجاه ساله شد؛ یعنی گابریل ماتزنف که اکنون ۸۳ ساله است.

اسپرینگورا در رمانش، که اولین کتاب اوست، نام کامل این نویسنده را ذکر نکرده و فقط «گ» نامیده است.

این در حالی است که در آثار خود گابریل ماتزنف به ویژه کتاب «زیر شانزده ساله‌ها» نیز رگه‌های تمایل جنسی به دختران و پسران نابالغ دیده می‌شود، اما هرگز نه جامعه ادبی فرانسه در این باره به سخن آمده بود و نه قربانیان این نویسنده جرأت افشاگری داشته‌اند.

همچنین رمان «رضایت» در شرایطی منتشر شد که تقریبا همزمان موارد مشابه دیگری از «آزار جنسی» نیز در جامعه فرهنگی فرانسه مطرح شده بود؛ از اتهام تازه علیه رومن پولانسکی، کارگردان فرانسوی-لهستانی، تا اتهامی که ادل اینل، هنرپیشه زن علیه کریستف روژیا، کارگردان فرانسوی مطرح کرد.

وانسا اسپرینگورا در کتاب خود، بدون هیچ عصبیت و تلاش اضافه برای قربانی نشان دادن خود، ریاکاری دورانی را به تصویر می‌کشد که از یک سو کودک‌آزاری ممنوع شده بود و از سوی دیگر حساسیتی برای «لاس‌ زدن‌های جنسی» به ویژه در طبقه هنرمندان و نویسندگان وجود نداشت.

او همچنین بار منفی و افسردگی‌های حاصل از رابطه با این نویسنده را که در همه این سال‌ها بر دوش‌ می‌کشیده و از آنها خلاصی نداشته، روایت کرده است.

در واقع وانسا اسپرینگورا نفوذ گابریل ماتزنف در این سال‌ها را به چالش می‌کشد؛ نویسنده‌ای که به راحتی «فتوحات و ماجراجویی‌های جنسی» خود به ویژه با پسران در جریان سفرهایش به آسیا را روی کاغذ می‌نوشت و منتشر می‌کرد.

اسپرینگورا در کتاب «رضایت» می‌نویسد: «انگار حضور او در زندگی من، به تمامی مرا ویران نکرده است. اکنون باید این حضور را مستند کنم، به ثبت برسانم و اعمال بد او را برای همیشه حک کنم.»

در ابتدا، افشای چنین رابطه‌ای، به نزاع لفظی میان هواداران این نویسنده که اسپرینگورا را به نوعی پیوریتانیسم (خشکه مقدسی) متهم می‌کردند و مدافعان حقوق کودکان و زنان منجر شد.

اسپرینگورا خود در کتابش نوشته است: «چگونه بپذیریم که سوءاستفاده‌ای صورت گرفته، وقتی نمی‌توانیم وجود یک رضایت را انکار کنیم؟ وقتی احساس می‌شد که اشتیاقی به این آدم بالغ وجود دارد و او نیز برای بهره‌برداری از این اشتیاق عجله داشت؟ در همه این سال‌ها، من خودم با این برداشت از مفهوم قربانی درگیر بوده‌ام.»

والری ری-روبر، فعال حقوق زنان و نویسنده کتاب «فرهنگ تجاوز در فرانسه»، در توئیتر نوشت: «درست است. نوجوانان در پی این هستند که قدرت جذابیتشان به محک گذاشته شود، این که به آنها گفته شود که سکسی یا زیبا هستند. اما این وظیفه بزرگسالان است که فورا برای آنان حد تعیین کنند.»

همچنین با افشای این رابطه، توجه به آنچه پیشتر ماتزنف در رسانه‌ها گفته بود، بیشتر شد. به عنوان نمونه، بخشی از گفت‌وگو او با برنار پیوو، روزنامه‌نگار ادبی معروف فرانسه و رئیس پیشین آکادمی فرانسه در برنامه مشهور «آپوستروف» که سال ۱۹۹۰ از تلویزیون فرانسه پخش شده بود، در شبکه‌های اجتماعی به طور گسترده به اشتراک گذاشته شد.

ماتزنف در این گفت‌وگو به مناسبت انتشار کتاب «عشق‌های فاسدشده» که شامل خاطرات روزانه او در سال‌های ۱۹۸۳ و ۱۹۸۴ است، از میل شدید خود به رابطه جنسی با نوجوانان می‌گوید. او در پاسخ به برنار پیوو که از تجربه‌های همزمان او شگفت‌زده شده و می‌پرسد «چرا شما متخصص دختران دبیرستانی هستید؟»، می‌گوید که نوجوانان برای رابطه، بسیار «سهل‌گیرتر» هستند تا زنانی که روابط مختلف آنان را «سخت» کرده است.

اما در همین برنامه، دنیز بومباردیه، نویسنده کانادایی، با یادآوری حقوق کودکان، به ماتزنف و کتابش حمله می‌کند و می‌گوید که او مثل «پیرمردها»یی است که با «آب‌نبات» کودکان را فریب می‌دهد. او گفت که در واقع، شهرت این نویسنده، همان «آب‌نبات‌ها»ست و اگر کتاب ماتزنف «حال و هوای ادبی» نداشت، او باید تحت تعقیب قضایی قرار می‌گرفت.

دنیز بومباردیه اکنون نیز پس از انتشار رمان «رضایت» از شجاعت نویسنده‌اش ستایش کرده است.

با انتشار این بخش از برنامه آپوستروف در شبکه‌های اجتماعی که در مدت کمی یک میلیون بیننده داشت، برنار پیوو که حالا دوران بازنشستگی خود را می‌گذراند، از سوی کاربران این شبکه‌ها به «برخورد ملاطفت‌آمیز» با ماتزنف متهم شد. او در توئیتر در پاسخ گفت: «در دهه‌های ۷۰ و ۸۰، ادبیات جلوتر از اخلاق حرکت می‌کرد، امروز اخلاق جلوتر از ادبیات. این از نظر اخلاقی، یک پیشرفت است. ما کمابیش محصول فضای روشنفکری و اخلاقی یک کشور، و به ویژه یک دوران هستیم.»

اما این توضیح پیوو چندان مورد قبول قرار نگرفت. رافائل گلاسمن، روشنفکر چپگرا و سردبیر پیشین «مگزین لیترر» به طعنه گفت که او نمی‌فهمد که چرا رابطه جنسی یک مرد پنجاه ساله با یک دختر ۱۴ ساله تحمل نمی‌شود و درک نمی‌کند که چرا تجاوز به یک پسربچه اهل جنوب شرق آسیا برای خلاقیت ادبی یک تهدید به حساب می‌آید!

آندرآ بسکون، فیلمساز زن فرانسوی نیز در پاسخ به برنار پیوو گفت که «شاید منظور شما این بوده که در دهه‌های ۷۰ و ۸۰ ادبیات جلوتر از قانون و جنایت حرکت می‌کرد!»

ماتزنف که تاکنون هرگز از سوی دستگاه قضایی فرانسه محکوم نشده، تا زمان انتشار کتاب «رضایت» و افشاگری‌ها علیه او، در نشریه لوپوئن درباره معنویت و مذهب می‌نوشت.

مدیر لوپوئن در واکنش به انتقادها در زمینه همکاری ماتزنف با این نشریه گفت: «مثل همه، ما رابطه جنسی با کودک را یک عمل شنیع می‌دانیم، هیچ بحثی در این باره نیست. اما آیا دلیلی وجود دارد مقاله کسی که رفتارش غیراخلاقی ارزیابی شده، منتشر نشود؟»

او ادامه داد: «من از کسی دفاع نمی‌کنم، اما هیچ مقاله این نویسنده در لوپوئن در ستایش عشق به کودکان نبوده است.»

با این حال خود ماتزنف از ادامه همکاری با لوپوئن کناره‌گیری کرده است.

بر اساس قوانین فرانسه، حداقل سنی که یک نوجوان می‌تواند رابطه جنسی داشته باشد ۱۵ سال است. زیر این سن، هرگونه رابطه جنسی با یک بزرگسال یک «آسیب جنسی» برای او در نظر گرفته شده است.

اما در قانون علیه خشونت‌های جنسی که در اوت ۲۰۱۸ در فرانسه به تصویب رسید، دولت از تعیین یک سن «رضایت» خودداری کرد و این امر اعتراض شدید سازمان‌های غیردولتی را برانگیخت.

در سال‌های اخیر، دو پرونده درباره رابطه جنسی با دو دختر ۱۱ ساله جنجالی شد. نظر دستگاه قضایی فرانسه مبنی بر این که این دو دختر برای انجام این روابط «رضایت» داشته‌اند، موجی از واکنش‌ها را برانگیخت.

وانسا اسپرینگورا پیش از انتشار رمانش به نشریه لوبس گفت که امیدوار است با انتشار این کتاب، توجه جامعه فرانسه را به این مفهوم «رضایت» بیشتر کند.

پس از انتشار رمان «رضایت» دستگاه قضایی رسما پرونده‌ای را برای تحقیقات در این زمینه گشود و وزیر فرهنگ فرانسه از کسانی که قربانی «تجاوزهای جنسی» این نویسنده شده‌اند، حمایت کرد.

همچنین وزیر مشاور در امور حمایتی از از کودکان در دولت فرانسه، خواستار افشاگری‌های بیشتر در این زمینه شد و از قربانیان احتمالی دیگر خواست که خود را به دستگاه قضایی معرفی کنند.

مرکز ملی کتاب فرانسه نیز اعلام کرد کمک مالی که به این نویسنده به طور مداوم پرداخت می‌شد، قطع کرده است. انتشارات گالیمار هم برای اولین بار در تاریخ فعالیت این انتشاراتی، از توقف فروش کتاب خاطرات ماتزنف خبر داد.