ناتاشا نیزگودا – حدود شش روز از فرود موفق مریخ‌نورد کیوریاسیتى (Curiosity) بر سطح سیاره سرخ می‌گذرد و این کاوشگر، آماده شروع عملیات علمی خود شده است.
همچنان که تب و تاب روزهاى نخست مأموریت آهسته فرو مى‌نشیند و دانشمندان به پشتوانه کار بى‌نقص مهندسین، فصل تازه‌اى از کاوش‌هاى سیاره سرخ را کلید مى‌زنند، فصل دیگرى هم از نبوغ و مهارت و همیارى ده‌ها فرد و شرکتى که به ایده «کنجکاوی» تحقق بخشیده‌اند، اتمام می‌یابد. تا باز ایده دیگرى به دور از چشم رسانهها جان بگیرد و تا وقت موفقیت چشمگیرش همچنان در پیله یک سکوت طولانی، باقی بماند. این چرخه، سال‌‌هاست که تکرار می‌شود، اما جزئیات ریز آن اغلب از دید رسانهها مخفی‌ست.
” آهنگساز، یک سمفونی می‌سازد و استادانه به اجرایش در می‌آورد. رهبر ارکستر، با شور و اشتیاق ارکستر بی‌نقصی را دور هم جمع می‌کند. اما موفقیت یک اجرای به‌یادماندنی، تا حد زیادی منوط به داشتن سازهاى مطمئن و خوش‌تراشی‌ست که دستیارانی متبحر آن‌ها در سکوت ساخته‌اند و به اینجا رسانده‌‌اند”. این جملات را جواد مُخبری، مهندس سرشناس ایرانی، و مؤسس شرکت FUTEK (فیوتک) می‌گوید و می‌افزاید: “فیوتک، با فرود موفق و هیجان‌انگیز کیوریاسیتی، فوق‌العاده به کارش می‌بالد و مفتخر است که دستیار ساکتی برای ناسا بوده”.
یادداشتی که در ادامه به قلم ناتاشا نیزگودا می‌خوانید، گزارشی اختصاصی از همکاری‌های این شرکت، با سازمان فضایی ایالات متحده (ناسا) در طول ده سال گذشته است، که توسط احسان مخبری در اختیار رادیوزمانه قرار گرفته است.
مشارکتی فراسوی مرزهای زمین
سفرهای فضایی، طى شش دهه گذشته، به فرهنگ و گفتمان بین‌المللى راه پیدا کرده‌اند. همیشه دوستدارانی از اقصی‌نقاط دنیا بوده و هستند که مشتاقانه انتظار موفقیتی تازه را در آن سوی مرزهای زمین می‌کشند؛ از اعزام مأموریت‌های مداری و ماهواره‌ها گرفته تا گام نهادن بر سطح ماه و هم‌اینک فرودمان بر مریخ. فیوتک، کمپانى ساخت سنسورهاى برتر، نیز افتخار این را داشته که در چندى از این مأموریت‌هاى برجسته‌ی فضایى، نقش ایفا کند.
جواد مخبرى در خلال سال‌هاى ١٩٧٨ تا ١٩٨٥ میلادى، در زمره مهندسین سرشناس کمپانى GSE بود و طى همین دوره نیز اولین آشنایى وى با تنوع کارکردهاى تکنولوژى سنسور در صنعت خودروسازى و هوا-فضا رقم خورد. در سال ١٩٨٨ میلادى بود که جواد مخبرى، شرکت ساخت سنسورهاى برتر، فیوتک، را به اتفاق برادرش محمد، تأسیس نمود. این شرکت هم‌اینک امور طراحى، ساخت و همچنین تعمیر سنسورهاى وزن (یا «لودسل» – Load Cell)، گشتاور، فشار و همچنین تأمین ادوات جانبى و نرم‌افزارهاى وابسته را در دستور کار خود قرار داده است.
مهندس جواد مخبرى، مدیر و مؤسس فیوتک، از مدت‌ها پیش و از همان زمان که کامیابی‌های پروژه آپولو و فرود انسان بر ماه، بخشى از خاطرات جوانى وى را در تهران رقم می‌زد، شوق و علاقه خاصى به فضا داشته است. اگرچه بیش از بیست و چهار سال از عمر فیوتک نمى‌گذرد، اما سابقه همکارى‌هاى او با ناسا، تقریباً به یک دهه پیش از تأسیس این شرکت بازمى‌گردد.
مخبرى در خلال سال‌هاى ١٩٧٨ تا ١٩٨٥ میلادى، در زمره مهندسین سرشناس کمپانى GSE بود و طى همین دوره نیز اولین آشنایى وى با تنوع کارکردهاى تکنولوژى سنسور در صنعت خودروسازى و هوا-فضا رقم خورد. همین امر، موجبات ورود او را به زمره مجریان طرح ساخت شاتل‌هاى فضایى آمریکا، در کمپانى Rockwell International فراهم آورد و بدین‌ترتیب مخبری مستقیماً به پروژه احداث شاتل فضایى دیسکاورى پیوست. فعالیت‌هاى مخبرى در این برهه، شامل طراحى و ساخت سنسور برودتى ویژه‌اى با هدف فعالیت در یک محیط مملوء از اکسیژن مایع بود. این سنسور، در مخزن بیرونى سوخت شاتل جاى مى‌گرفت و به‌عنوان یک ابزار مانیتورینگ، امکان نظارت پیوسته بر سلامت دریچه‌هاى ورود سوخت، که نقش فوق‌العاده مهمى در پیشگیرى از نشتى و حتى انفجار شاتل ایفا مى‌کرد، را به عهده داشت.
عملکرد موفق مخبری در این زمینه، موجبات استخدام وى را در مرکز پژوهش‌هاى لانگلى ناسا فراهم آورد و در آنجا هم با ساخت سنسور برودتى ویژه‌اى که این‌بار از پس فعالیت پیوسته در محیط مملوء از هیدوژن مایع نیز برمى‌آمد، انگیزه کافى براى تأسیس نهادى خصوصى به‌منظور طراحى و ساخت سنسورهاى ویژه صنعتی را به دست آورد.
بدین‌ترتیب در سال ١٩٨٨ میلادى بود که مخبرى، شرکت ساخت سنسورهاى برتر، فیوتک را به اتفاق برادرش محمد، تأسیس نمود. این شرکت هم‌اینک امور طراحى، ساخت و همچنین تعمیر سنسورهاى وزن (یا «لودسل» – Load Cell)، گشتاور، فشار و همچنین تأمین ادوات جانبى و نرم‌افزارهاى وابسته را در دستور کار خود قرار داده است. گستره کارکرد تولیدات فیوتک نیز حوزه‌هاى متنوعى از جمله صنعت هوا-فضا، خودروسازى، اتوماسیون، فناورى روباتیک و در نهایت مهندسى پزشکى را شامل مى‌شود. اما به لطف تبحر مخبرى در حوزه آزمون و محاسبات صنعت هوا-فضا، فیوتک امکان همکارى‌هاى بى‌بدیلى را هم با مؤسساتى همچون ناسا، کمپانى تولیدات تسلیحاتى و تدافعى Raytheon، انیستیتو فناورى ماساچوست (MIT)، کمپانى لاکید مارتین و پایگاه پژوهشى JPL به دست آورده است.
همچنین، فیوتک با معرفى فناورى‌هاى پیشرفته‌ای در راستای مقابله با محیط سخت فضا، پاى خود را به سازه‌هاى برتر فضایى ― از ایستگاه فضایى بین‌المللى (ISS) گرفته تا مریخ‌نورد کیوریاسیتى ― باز کرده است. آنچه در ادامه خواهد آمد، مختصرى از اهم برنامه‌هاى مشترک فیوتک و ناسا طی سالیان اخیر است.
مریخ‌نورد کیوریاسیتى
هدف از اعزام کیوریاسیتى تحلیل نمونه‌هایى از خاک مریخ به‌منظور امکان‌سنجى حضور حیات در گذشته یا حال مریخ است؛ عملیاتى که به لطف حضور دو سنسور فیوتک بر این کاوشگر امکان‌پذیر خواهد بود.
هدف از اعزام کیوریاسیتى، که در ششم اوت سال ۲۰۱۲ با موفقیت کامل بر سطح مریخ فرود آمد، تجزیه و تحلیل نمونه‌هایى از خاک این سیاره به‌منظور امکان‌سنجى حضور حیات میکروبى در گذشته یا حال مریخ است؛ عملیاتى که به لطف حضور دو سنسور فیوتک بر این کاوشگر برتر، امکان‌پذیر خواهد بود. اولى، یک سنسور برودتى و چندمحوره حساس به وزن و دَوران است که امکان نظارت بر حرکات بازوى حفارى مریخ‌نورد و مانورهاى روبوتیک آن به‌هنگام جابجایى نمونه‌هاى آزمایشگاهى را فراهم می‌کند. سنسور دوم فیوتک هم یک لودسل ویژه برای نظارت پیوسته بر دقت و نیروى به کاررفته در حفارى مستقیم خاک این سیاره است. هر دوى این سنسورها قابلیت کار شبانه‌روزى [طى دست‌کم دو سال] در محیطى با نوسان دماى منفی پنج تا منفی ۸۶ درجه سانتیگراد را دارند.
کپسول فضایى چندمنظوره و سرنشین‌دار اوریون(MPCV)
قرار است MPCV، به‌زودى جاى خالى شاتل‌هاى بازنشسته ناسا را پر کند. در این پروژه، که پیش‌بینى مى‌شود اولین پرواز آن تا سال ٢٠٢٠ میلادى رقم بخورد، فیوتک امر خطیر طراحى و ساخت سنسورهاى تضمین سلامت سیستم چتر نجات فضاپیما را به ثمر رساند. هر فضاپیما، پس از ورود به جو زمین، محتاج یک چتر نجات غول آساست تا سرعت سقوطش را به میزان قابل توجهى کاهش دهد. فیوتک این کار را، با طراحى لودسل‌هاى معمولی دومحوره با مُقره سوزنى، و لودسل‌هاى واشردار امکان‌پذیر کرده است. دقت عمل مطلوب و استقامت بالاى این سنسورها، چنانکه از نوع کاربردشان هم پیداست؛ از اهم اهداف طراحى‌شان بود.
سامانه بین‌المللى الحاقِ کم‌برخورد (iLIDS)
ناسا، فیوتک را به‌منظور اجراى طرح یک سامانه‌ی استاندارد الحاق فضاپیما به ایستگاه فضایى بین‌المللى نیز فراخوانده است؛ سامانه‌ای که به سخت‌افزارهاى فضایى کل کشورهاى هم‌پیمان این پروژه، حساس خواهد بود. تحقق این برنامه، که تحت عنوان iLIDS نیز شناخته می‌شود، مستلزم عملکرد چندین لودسل ظریف و چهارمفصله حساس به فشار و کشیدگی‌ست، تا فضاپیماهاى بین‌المللی که به ایستگاه نزدیک مى‌شوند را تشخیص داده، هدایت کند و نهایتاً آن‌ها را به ایستگاه متصل سازد. پیداست که طراحى این سنسورها، پیرو استانداردهاى پروازى و فضای ویژه‌اى صورت پذیرفته تا این سامانه بتواند پذیراى فضاپیماهاى متنوعی از کشورهاى گوناگون باشد.
سامانه تشعشع‌سنجِ تصویرىِ نور مرئى و مادون قرمز (VIIRS)
VIIRS، یکی از پنج ابزار علمى مستقر بر نسخه آزمایشی ماهواره‌هاى سامانه NPOESS ناسا خواهد بود. این سامانه، متشکل از چندین ماهواره زیست‌محیطى در مدار قطبى زمین است و ابزار VIIRS نیز عهده‌دار نظارت پیوسته بر تحولات جوى زمین خواهد بود. این دوربین قادر است عکس‌هاى فوق‌العاده باکیفیتى از ابرها، پوشش گیاهى و نیز سطح دریا تهیه کند. اما کار فیوتک در این پروژه، تضمین عملکرد مطلوب این ابزار، از طریق طراحى و ساخت دو لودسل برودتى‌ست که کار مانیتورینگ و همچنین پیشگیرى از رشد فشار وارده به رادیاتورهاى برودتى دوربین را انجام می‌دهند.
همکارى ده‌ساله ناسا و فیوتک، این شرکت را به طلایه‌دار صنعت تست و محاسبات هوا-فضایى بدل کرده است. محصولات مطمئن این شرکت که شرایط سختِ بى‌وزنى و سرماى توان‌فرساى فضا را به‌رغم طراحى ظریف‌شان تحمل مى‌کنند، غنیمتى براى ارزیابى توان عملیاتى فضاپیما، تا پیش از پرتاب آن و همچنین حین انجام مأموریت است. از این رو فیوتک، همچنان که منتظر مانده تا فراخوان دیگرى را از ناسا دریافت کند و مفتخر است که سنسورهایش هم‌اکنون در مریخ، مشغول به فعالیت‌اند.
۱ – لحظه اتصال فضاپیمای ژاپنی HTV (کپسول طلایی‌رنگ) به ایستگاه فضایی بین‌المللی توسط بازوی روبوتیک ایستگاه. ناسا درصدد طراحی سامانه‌ای‌ست که ایستگاه فضایی بین‌المللی را پذیرای فضاپیماهایی از کشورهای متعدد هم‌پیمان این پروژه سازد و در این راه از همکاری با فیوتک بهره خواهد جست. منبع: ناسا
۲ – مدیران شرکت فیوتک، محمد (راست) و جواد مخبری، منبع: FUTEK
http://1pezeshk.com/archives/2012/08/futek-advanced-sensor-technology-inc.html
کاربر مهمان / 14 August 2012