درگیری‌های ادامه‌دار در افغانستان هر سال چند هزار غیرنظامی را به کام مرگ می‌فرستد. اما بر اساس پژوهش‌ها، شمار مرگ‌های مرتبط با آلودگی هوا در این کشور بارها بیشتر از شمار قربانیان جنگ است. کابل، پایتخت افغانستان به طور خاص از نظر آلودگی هوا وضع وخیمی دارد.
خبرگزاری «آسوشیتدپرس» در گزارشی میدانی چهارشنبه ۱۳ نوامبر / ۲۲ آبان به سراغ شماری از قربانیان آلودگی هوا در کابل رفت.
برخی از قربانیان این آلودگی هوا آوارگان جنگی هستند که در اردوگاه‌هایی در کابل زندگی می‌کنند و برای گرمایش در سرمای سخت زمستان چیزی به جز «آت‌و‌آشغال» دوروبرشان برای سوزاندن ندارند.
یوسف، یکی از این آوارگان به آسوشیتدپرس گفته است که پنج فرزند او پس از جان‌به‌دربردن از جنگ در شرق افغانستان، به دلیل عفونت ریه و دیگر بیماری‌های مرتبط با آلودگی هوا همگی تا پیش از سن هفت سالگی جان‌شان را از دست داده اند.
فقر یوسف، یک کارگر بازار سبزیجات، دسترسی این خانواده به خدمات پزشکی و داروهای ضروری را غیرممکن کرده بود.
کابل یکی از آلوده‌ترین شهرهای جهان است و از این نظر، در کنار کلان‌شهرهای آلوده‌ای همچون دهلی نو هندوستان و پکن چین قرار دارد.
آمار هولناک قربانیان آلودگی هوا در افغانستان
آلودگی هوای کابل معضل تازه‌ای نیست. وزارت بهداشت افغانستان ۲۰۰۹ اعلام کرده بود که این معضل زیست‌محیطی سالانه به مرگ سه هزار تن سرعت می‌بخشد. آمارهای جدید اما به مراتب هولناک‌تر هستند.
وب‌سایت پژوهشی «مطالعات افغانستان» ۱۳ اکتبر سال جاری در گزارشی به آلودگی محیط زیست، به‌ویژه آلودگی هوای کابل پرداخت و نوشت که مطالعه انجام‌شده در ۲۰۰۹ بر ۲۰۰ شهروند ساکن کابل، درصد بالایی از سرب را در خون ۸۰ درصد از آنها نشان داده بود.
سرب یکی از آلاینده‌های مربوط به سوخت خودروها است. از ۲۰۰۹ تا کنون، وضعیت آلودگی هوای کابل وخیم‌تر هم شده است. با این وجود، آمار رسمی دولتی درباره آلودگی هوای کابل و دیگر نقاط افغانستان موجود نیست.
اما آمار گزارش‌های سالانه موسسه «وضعیت هوای جهانی» (State of Global Air) تصویر هولناکی از وضعیت آلودگی افغانستان ترسیم می‌کنند.
به گزارش وضعیت هوای جهانی، در سال ۲۰۱۶، حدود ۲۵ هزار و ۸۰۰ تن بر اثر بیماری‌های مرتبط با آلودگی هوا در افغانستان درگذشتند.
این موسسه شمار مرگ‌های مرتبط با آلودگی هوا در سال ۲۰۱۷ را نیز ۲۶ هزار و ۱۰۰ تن اعلام کرده است.
اگر این آمار را در برابر قربانیان غیرنظامی جنگ افغانستان قرار دهیم، تصویر کامل‌تری از وضعیت زیست‌محیطی افغانستان به دست خواهد آمد. بر اساس آمار سازمان ملل، سه هزار و ۴۹۸ غیرنظامی در ۲۰۱۶ و سه هزار و ۴۸۳ غیرنظامی در ۲۰۱۷ در درگیری‌ها کشته شده اند.
عوامل آلودگی هوا چیست؟
تراکم زیاد خودروها در کابل، به ویژه خودروهای فرسوده یکی از عوامل اصلی است.
روزنامه «افغانستان ما» ۱۳۹۴ گزارش کرد که شمار موتورسیکلت‌ها و خودروها در کابل از شمار ساکنان این شهر بیشتر شده است.
بر اساس این گزارش، «دلالان سودجو» خودروهای فرسوده‌ای را که عمر مفیدشان را در کشور مبدأ سپری کرده اند، به داخل کشور وارد می‌کنند و دولت ناکارآمد مرکزی توان نظارت بر این واردات را ندارد. به گفته مقام‌های محیط زیست افغانستان، عامل بیش از ۷۵ درصد آلودگی هوا خودروها فرسوده است.
«افغانستان ما» همچنین کیفیت سوخت مصرفی وسایل موتوری را دلیل دیگر آلودگی هوای شدید کابل می‌داند.
اداره محیط زیست کابل اما برنامه جدیدی برای نظارت بر خودروهای فرسوده جهت کاهش آلودگی هوا اجرا کرده است. محمد کاظم همایون، رئیس این اداره به اسوشیتدپرس می‌گوید: «مبارزه با آلودگی همان‌قدر مهم است که مبارزه با تروریسم».
اما مرگ‌بارترین بخش آلودگی هوا در کابل به آلودگی هوای خانه برای گرمایش مربوط می‌شود. در ۲۰۱۷، دست‌کم ۱۹ هزار و ۴۰۰ مورد از مرگ‌های مرتبط با آلودگی هوا به آلودگی خانگی مربوط بود.
به گزارش آسوشیتدپرس، اکثریت قربانیان در هوای خانه خودشان مسموم می‌شوند، چراکه خانواده‌ها برای تاب‌آوردن سرمای کابل هر چه به دست‌شان برسد، می‌سوزانند.
هیزم آتش آنها فقط چوب و زغال‌سنگ نیست، بلکه به گزارش وب‌سایت «مطالعات افغانستان» لاستیک، روغن موتور و مواد آلاینده دیگر هم برای گرمایش به کار می‌روند.
مقام‌های افغانستان هشدار داده اند که زمستان سال جاری سخت و طولانی خواهد بود. نرگس محمد، سخنگوی شهرداری کابل به آسوشیتدپرس می‌گوید که مقام‌های مسئول از شهروندان خواسته‌اند به جای سوزاندن زباله جهت گرمایش از نفت استفاده کنند.
اما در کابل نفت گران است. برق هم مکرراً قطع می‌شود و استفاده از بخاری‌های برقی ــ که خودشان برای بسیاری از افغانستانی‌ها بیش از حد گران هستند ــ کاربرد گسترده‌ای ندارد.
به گفته معاون اداره ملی محیط زیست افغانستان، قطع برق کابل یکی از مهم‌ترین دلایل آلودگی است زیرا برای تأمین برق، ژنراتورهای اضطراری به کار می‌افتند که از سوخت‌های فسیلی آلاینده همچون زغال‌سنگ و چوب استفاده می‌کنند.
دولت افغانستان اخیراً کارزاری مدنی برای آگاهی‌رسانی درباره محیط زیست و آلودگی هوا آغاز کرده و برنامه‌هایی آموزشی در مدرسه‌ها، دانشگاه‌ها و رادیو و تلویزیون ترتیب داده است.
حمله ایالات متحده به افغانستان در ۲۰۰۱، و ادامه درگیری‌های داخلی پس از آن، زیرساخت‌های افغانستان را به نابودی کشانده است. دولت پساطالبان افغانستان نیز به گفته منتقدان، برنامه‌ای برای طراحی و توسعه شهری پایدار و سازگار با محیط زیست در دست نداشت.