افغانستان در سال ۱۳۹۷ هجری خورشیدی شاهد رویدادهای خوش و ناخوش زیادی در سطح ملی و بین‌المللی بود. از رویدادهای بزرگ سیاسی، نظامی و اقتصادی تا تلاش برای توسعه مردم‌سالاری. در این سال، افغانستان کارهای زیادی در پیش داشت که بی‌دردسر هم نبودند. برگزاری انتخابات جنجالی پارلمانی، گفتوگوهای صلح با طالبان و برنامه‌ریزی‌های دقیق و به موقع برگزاری انتخابات ریاست جمهوری برای سال آینده هجری خورشیدی.
اما، تنش‌های جدی در درون و بیرون از حکومت و گاه نیز در بیرون ازکشور، سران حکومت را از پیشبرد برنامه‌های اصلی به دور نگه داشت. بسیاری از طرفداران حکومت وحدت ملی، از بدنه نظام بریدند یا هم بیرون رانده شدند و به مخالفان سرسخت سیاسی مبدل گشتند. کسانی که اکنون، به رقیبان جدی رهبران حکومت در انتخابات ریاست جمهوری سال آینده در افغانستان، چهره بدل کرده‌اند.
در این گزارش نگاهی به مهم‌ترین رویدادهای ۱۳۹۷ هجری خورشیدی در افغانستان، داریم.
انتخابات پارلمانی: آن‌چه گذشت
پس از هشت سال، افغانستان سرانجام توانست در روزهای ۲۸ و ۲۹ ماه میزان/ مهر، انتخابات پارلمانی برگزار کند. در این انتخابات دو هزار و ۶۵۶ تن از زنان و مردان برای رسیدن به ۲۴۹ کرسی مجلس نمایندگان نامزد شده بودند. اما این انتخابات با چالش‌ها و تخطی‌های گسترده‌ای همراه شد.
برای نخستین بار در این انتخابات، افغانستان رای‌گیری به شیوه بایومتریک را تجربه کرد؛ هر چند کاستی‌ها در این روند فراوان بودند و تخطی‌ها و تقلب‌های گسترده‌ای در این انتخابات صورت گرفت که این کار به اعتبار و اعتماد مردم نسبت به انتخابات صدمه زد.
بر شماری از اعضای کمیسیون‌های انتخاباتی نیز اتهامهای بزرگ فساد اداری بسته شد. اتهام هایی که آنان تا صدها هزار دالر (دلار) از نامزدان برای پیروز ساختنشان در انتخابات رشوه گرفته‌اند. مقام‌های رده نخست حکومت هم چگونگی کارکردهای اعضای کمیسیون‌های انتخاباتی را در برگزاری انتخابات پارلمانی یک افتضاح خواندند.
تا هنوز هم که پنج ماه از برگزاری انتخابات مجلس نمایندگان در افغانستان می‌گذرد، نتایج نهایی برخی ولایت‌ها اعلام نشده است. تخطی‌ها و تقلب‌های گسترده انتخاباتی و نیز دستبرد در آرای نامزدان، سبب شده‌اند تا اعلام کامل نتایج نهایی به تاخیر افتد. در اوج ناباوری‌ها و اتهامهای تقلب و فساد در این انتخابات اما رییس جمهوری اشرف غنی، تمامی اعضای کمیسیون‌های انتخاباتی را از وظایفشان برکنار کرد و آنان را به نهادهای عدلی و قضایی معرفی کرد.
انتخابات ریاست جمهوری: آن‌چه می‌آید
جدول زمان‌بندی برگزاری انتخابات ریاست جمهوری افغانستان به روز ۲۹ ماه سرطان/تیر ۱۳۹۸ هجری خورشیدی، از کارهای بزرگ دیگری بوده است که در ۱۳۹۷ برنامه‌ریزی شده. در این انتخابات ۱۸ تن خود را برای رسیدن به کرسی ریاست جمهوری نامزد کرده‌اند اما هنوز هم نگرانی‌ها از چگونگی برگزاری انتخابات ریاست جمهوری پا بر جا هستند.
شاه حسین مرتضوی، معاون سخنگوی ریاست جمهوری افغانستان به زمانه می‌گوید:
«تخطی‌ها و تقلب‌های گسترده در انتخابات پارلمانی سبب شده‌اند تغییرات در کمیسیون‌های انتخاباتی به میان آید. در این شکی نیست که انتخابات ریاست جمهوری نیز با چالش‌هایی روبه‌روست. یکی از این چالش‌ها امنیت است اما، ما درس‌هایی از انتخابات گذشته گرفته‌ایم که اکنون کوشش می‌شود با استفاده از این درس‌ها در این انتخابات شفافیت بیشتر تامین شود، نظارت بیشتر صورت گیرد و بایومتریک کمک خواهد کرد تا جلوی تقلب‌های انتخاباتی گرفته شوند.»
گفتوگوهای صلح با گروه طالبان
سال‌هاست تلاش برای گفتوگوهای صلح در افغانستان و در بیرون از افغانستان، در منطقه و فراتر از منطقه برای کشانیدن طالبان به این روند، از هر راه ممکن ادامه داشته است. طالبان از این گفتوگوها سر باز می‌زدند و هیچ گاهی هم برای گفتوگوها با حکومت افغانستان، آمادگی نشان ندادند.
واشنگتن اما در این زمینه به گونه بی‌پیشینه‌ای دست به کار شد. ظاهرا هزینه این جنگ برای کاخ سفید سبب شده است تا برای بیرون رفت از این دام، راه حلی بیابد.
در چند ماه پسین، آمریکاییان تلاش‌های جدی در این زمینه کردند. واشنگتن به زلمی خلیل‌زاد، فرستاده ویژه‌اش در امور صلح افغانستان، وظیفه سپرد تا این ماموریت را به انجام برساند. آقای خلیل‌زاد چندین بار در دوحه و در ابوظبی با نمایندگان طالبان به گونه مستقیم به گفت‌و‌گو نشست. گفت‌و‌گوهایی که تا اندازه‌ای به نتیجه رسیده‌اند اما، نه بر سر صلح، بلکه تنها بر سر چگونگی بیرون شدن نیروهای آمریکایی و نیز بر سر یک آتش‌بس دراز مدت.
دولت افغانستان اما انتظارداشته است تا رهبری این گفتوگوها را به دست داشته باشد. چیزی که به گونه کامل از دستش بیرون رفت. در کنار آمریکا، کشورهای دیگری نیز در پی نقش داشتن در روند صلح افغانستان با طالبان، دست به کار شدند: پاکستان، روسیه، چین و ایران.
تهران اعلام کرد روابط نزدیکی با طالبان دارد و از این روابط در تامین صلح در افغانستان، سود خواهد جست.
- در همین زمینه: گروه طالبان مذاکره با ایران را تأیید کرد
در اوج این تلاش‌ها، مسکو نیز از گفت‌و‌گوهایی با نمایندگان طالبان میزبانی کرد. در یکی از این گفتوگوها میان چهره‌های برجسته سیاسی افغانستان و نمایندگان طالبان در دو روز گفتوگوهای مستقیم، حرف‌های زیادی رد و بدل شدند. دو زن نیز مشمول این گفت‌و‌گو کنندگان بودند: زنان افغان: اعتماد بی‌جا بر طالبان خطاست
همه این گفتوگوها با دور زدن حکومت وحدت ملی، انتقاد‌های زیادی به همراه داشت. کابل هم هشدار داد هیچ گفت‌و‌گویی بدون نقش رهبری کننده حکومت افغانستان در این گفتوگوها، به نتیجه نخواهد رسید و پذیرفتنی نیز نخواهد بود. از رییس جمهوری غنی تا هر مقام حکومتی از این گفتوگوها به سختی انتقاد کردند.
در این مدت نزدیکان رییس جمهوری غنی، به سختی از چگونگی پیشبرد گفتوگوهای صلح به رهبری زلمی خلیل‌زاد، فرستاده ویژه وزارت امور خارجه آمریکا در امور صلح افغانستان انتقاد کرده‌اند. به تازگی هم حمد‌الله محب، مشاور امنیت ملی آقای غنی، در سفرش به آمریکا گفته است واشنگتن باید روشن سازد که راهبرد و منافع بلند مدتش در افغانستان چیست.
او زلمی خلیل‌زاد را نیز به تلاش‌ها برای ایجاد یک حکومت موقت در افغانستان متهم ساخته است. آقای محب تاکید کرده است خلیل‌زاد می‌خواهد خودش به قدرت برسد و از آن جهت در گفتوگوهای صلح با طالبان، پنهان‌کاری می‌کند.
پس از این گفته‌ها، وزارت خارجه آمریکا حمد الله محب را احضار کرد و هشدار داد حمله بر زلمی خلیل‌زاد، حمله به وزیر و وزارت خارجه آمریکاست.
- بیشتر بخوانید: آمریکا مشاور امنیت ملی افغانستان را احضار کرد
ظاهرا پس از بدگمانی‌های کابل در برابر واشنگتن در پیوند با گفتوگوهای پنهانی با طالبان، روابط کابل و واشنگتن به گونه‌ای به تیرگی گراییده است. چیزی که بسیاری از سیاست‌گران را در کشور به شمول دکتر عبدالله عبدالله، رییس اجرایی حکومت وحدت ملی، نگران اوضاع ساخته است.
آقای عبدالله درتازه‌ترین حرف‌هایش گفته است که در بحث روابط و سیاست خارجی افغانستان، منافع کلی کشور باید در نظر گرفته شود:
«بحث سیاست خارجی افغانستان، بحث منافع ملی کشور ماست. بحث سلیقه‌ای، احساساتی و بحثی که ما یک بار همه دست‌آوردهای مردم افغانستان و قربانی‌های دیگران را در کنار مردم افغانستان فراموش کنیم، نیست. بی‌اعتمادی میان افغانستان، مردم و دولت افغانستان و یکی از شرکای عمده کشور ما که آمریکاست، وجود ندارد؛ به شکلی که این گونه فکر شود که توطئه در غیاب دولت افغانستان، علیه مردم افغانستان در جریان است و ما سر و صدا و فریاد بلند کنیم.»
گفتوگوهای پنهانی واشنگتن با طالبان، زنان را نیز نگران اوضاع ساخته است. زنان، نگرانند که نشود دست‌آوردهای ۱۸ سال پسین، چون حقوق و آزادی‌های زنان در افغانستان از سوی واشنگتن با طالبان، به معامله گرفته شود و زنان چون دوره سیاه نزدیک به پنج سال رژیم طالبان در افغانستان، پشت دیوارهای بلند خانه‌ها به مانند زندانیان نفس بکشند و همه حقوق و آزادی‌هایشان ازدست برود. در حالی که طالبان پابند رعایت حقوق زنان در مطابقت با شرع هستند.
در آخرین دور گفتوگوهای زلمی خلیل‌زاد با نمایندگان طالبان در دوحه، پس از ۱۶ روز گفتوگوها در پشت درهای بسته، درباره مبارزه با هراس‌افگنی و خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان، به توافق رسیدند. در این میان، آغاز گفتوگوهای بین‌الافغانی و آتش‌بس، قطع روابط طالبان با گروه‌های هراس‌افگن به شمول القاعده و پیکار در برابر آنان نیز شامل این توافق میان آمریکاییان و طالبان هستند.
خشنونت‌ها و گسترش جنگ‌ها
در سال ۱۳۹۷ هجری خورشیدی، دامنه جنگ‌ها در افغانستان گسترده‌تر شدند. در این سال دامنه جنگ‌ها تا بسیاری از بزرگ‌شهرها در کشور، رخنه کشیدند. در ماه اسد/ مرداد ماه این سال، بخش‌های بزرگی از شهر غزنی به دست طالبان، سقوط کرد. برای چندین روز، شعله نبردهای سنگین میان طالبان و نیروهای مسلح افغانستان در درون شهر غزنی و در میان خانه‌های غیرنظامیان زبانه می‌کشید.
در این نبردها، تلفات سنگین بر غیرنظامیان و نظامیان وارد شد. خسارات هنگفت مالی نیز از این جنگ‌ها به جا ماندند.
هنوز هم طالبان در حومه‌های شهر غزنی سنگرهای مستحکم دارند و هر از گاهی شهر را تهدید می‌کنند.
پیش‌تر از غزنی، در نخستین ماه‌های سال ۱۳۹۷ هجری خورشیدی، طالبان وارد شهر فراه در غرب افغانستان شدند و چندین شبانه روز را در بخش‌هایی از این شهر سپری کردند.
مقام‌های دولتی در فراه گفته بودند گروه طالبان خانه‌های غیرنظامیان را سنگرهای جنگی‌شان ساخته‌اند.
در این جنگ‌ها نیز از تلفات نظامیان و غیرنظامیان در شهر فراه بسیار گفته شد. اکنون هم طالبان در گرد و پیش شهر، فعالیت‌های گسترده دارند و هر زمانی که بخواهند شهر فراه را به تهدید می‌گیرند.
ناهماهنگی میان نیروهای دولتی در این ولایت و نیز کمبود نیرو و تجهیزات، باعث سقوط بخش‌هایی از شهر فراه به دست طالبان شد.
جنگجویان طالب حضور گسترده در این ولایت، دارند.
سقوط این دو شهر می‌تواند نمونه‌ای از گسترش جنگ طالبان و قدرت‌نمایی‌هایشان در سال ۱۳۹۷ هجری خورشیدی در کشور باشد اما، نیروهای مسلح افغانستان نیز برای ریشه‌کن ساختن طالبان و گروه‌های هراس‌افگن دیگر چون داعش، پیکارهای سخت داشته‌اند.
در این سال اما تعداد زیادی از فرماندهان میانه و رده نخست گروه طالبان و داعش در میدان‌های جنگ از بین برده شدند.
اجمل بلوچ‌زاده، فعال سیاسی، به زمانه می‌گوید:
«طالبان با وجود این که در مسائل صلح اشتراک می‌کنند اما آنان برای آمادگی جنگ در بهار آینده برنامه‌های جنگی خود را دارند و در تلاش تمویل، تجهیز و سربازگیری هستند. فشارها و مانورهای گروه طالبان و حضور آنان در نشست‌های بین‌المللی به عنوان یک حکومت غیررسمی، از چالش‌های بزرگی بوده‌اند که مردم و دولت افغانستان را نگران ساخته‌اند. کشورهای خارجی نیز امارت اسلامی را به گونه غیررسمی پذیرفته‌اند.»
نخستین آتش‌بس حکومت با طالبان
پس از ۱۷ سال نبرد سخت و نفس‌گیر در افغانستان، برای نخستین بار حکومت وحدت ملی آتش‌بس یک طرفه با طالبان اعلام کرد. این آتش‌بس در ماه جوزا/ خرداد ۱۳۹۷ هجری خورشیدی، از ۲۷ رمضان آغاز و تا هشت روز ادامه داشت. طالبان نیز به مناسبت پایان ماه رمضان سه روز آتش‌بس کردند.
جنگجویان طالب برای نخستین بار پس از سقوط رژیم طالبان در افغانستان، با جنگ‌افزارهایشان وارد کابل شدند. بی‌هیچ ممانعتی این پیکارجویان طالب به هر جایی که در کابل خواستند، رفتند. در دیگر بخش‌های افغانستان نیز افراد طالبان به مناسبت پایان ماه رمضان با نیروهای مسلح افغانستان «عید مبارکی» کردند و آزادانه گشت و گذار داشتند.
در پایان سومین روز آتش‌بس طالبان، شامگاه این گروه آتش‌بس را شکستند، از بخش‌های زیر اداره دولت بیرون شدند و دوباره به نبرد رفتند. نیروهای دولتی اما چند روز دیگر نیز بسته به آتش‌بس شده بودند و هیچ حرکتی نمی‌توانستند بر ضد پیکارجویان طالب بکنند. یعنی حکومت برای ۱۰ روز این آتش‌بس را تمدید کرده بود و در این مدت، نیروهای دولتی تنها از پایگاه‌هایشان دفاع می‌کردند.
صدها پیکارجوی طالب نیز پس از آتش‌بس از کابل و دیگر بزرگ‌شهرها، بیرون نشدند. چیزی که وزارت دفاع ملی افغانستان نیز آن را تایید کرده است.
اما حضور این پیکارجویان که ظاهرا خودشان را برای انجام فعالیت‌های هراس‌افگنانه پنهان کرده بودند، خطر جدی به کابل و دیگر شهرها وارد آورد و پیامدهای ناگواری به همراه داشت.
دو ماه بعد از آتش‌بس نخست اما حکومت بار دیگر اعلام آتش‌بس کرد اما طالبان نپذیرفتند.
هراس‌افگنان، تهدید جدی بر خبرنگاران
ادامه جنگ‌ها و گسترش خشونت‌ها، کار رسانه‌ها و خبرنگاران را نیز در افغانستان بی‌خطر نماند. در این سال کارمندان رسانه‌ها چندین بار آماج حمله‌های هراس‌افگنانه قرار گرفتند و ۲۲ خبرنگار در سراسرافغانستان، در این حمله‌ها از سوی افراد مسلح ناشناس کشته شدند.
نخستین حمله انتحاری در این سال در ماه ثور/ اردیبهشت در کابل بر خبرنگاران صورت گرفت. در این حمله به گونه مستقیم خبرنگاران نشانه حمله انتحاری داعش شدند. در این حمله ۹ خبرنگار کشته و ۱۳ تن دیگر زخم برداشت: کسانی که برای پوشش حمله انتحاری نخست در شش درک کابل به یک جای به شدت محافظت شده رفته بودند.
در این سال همچنین خبرنگاران با چالش‌های زیادی در اطلاع‌رسانی به ویژه در میدان‌های جنگ روبه‌رو شدند و گاهی به خبرنگاران حتی اجازه رفتن به ساحات جنگی نیز داده نمی‌شده است.
خبرنگاران حالا نگران بدتر شدن اوضاع امنیتی و نیز نگران محدود شدن دادن اطلاعات از سوی حکومت هستند. یکی از این خبرنگاران، عماد روستایی است؛ کسی که نزدیک به پنج سال است خبرنگاری جنگ می‌کند.
روستایی می‌گوید که خبرنگاران با چالش‌های بسیاری در افغانستان روبه‌رو هستند. در میان کشته‌شدگان حمله بر خبرنگاران در شش درک کابل، دو همکار و دوست نزدیک عماد روستایی نیز بودند.
عماد روستایی، خبرنگار صدای آمریکا در کابل، به زمانه می‌گوید:
«اوضاع برای خبرنگاران در افغانستان بسیار ناگوار شده است. خبرنگاران با خطرهای بسیاری روبه‌رو هستند. گروه‌های هراس‌افگن طالبان و دیگران همواره خبرنگاران را تهدید می‌کنند. حکومت نیز برای مصونیت جان خبرنگاران کوتاه آمده است. روزی که غازی رسولی، دوست بسیار نزدیکم و خبرنگار تلویزیون یک در حمله داعش در کابل جان داد، من به شدت متاثر شدم. حکومت در بسیاری از موارد در دادن اطلاعات سهل‌انگاری می‌کند و فضا برای فعالیت‌های رسانه‌ای نیز تنگ ترشده است اما، ما در برابر این همه چالش‌ها و تهدیدهای گروه‌های هراس‌افگنان، کوتاه نخواهیم آمد و هیچ گاه هم پا به عقب نخواهیم کشید.»
پیش از این هم نهادهای دفاع از رسانه‌ها و خبرنگاران گفته‌اند که افغانستان یکی از جاهای بسیار خطرناک برای خبرنگاران است. در سال‌های پسین، رسانه‌ها و خبرنگاران از هدف‌های مستقیم گروه‌های هراس‌افگن در افغانستان شده‌اند. تنها چند روز پیش از سال نو، یک خبرنگار افغان از سوی مردان مسلح ناشناس به گلوله بسته شد و پس از مدتی در بستر درمان، جان باخت.
گسترش دامنه‌های جنگ نیز فضای کار خبرنگاران را تنگ‌تر ساخته است. در فصل سرمای امسال هم گروه‌های هراس‌افگن به ویژه طالبان، آرام نگرفتند و بیش از هر زمان دیگری، آتش جنگشان را در بخش‌هایی از کشور، شعله‌ور نگه داشتند؛ در حالی که تلاش‌ها برای گفتوگوهای صلح نیز در جریان بودند:
درست در همان روزی که طالبان با نمایندگان آمریکا در دوحه دور میز گفت‌و‌گو نشسته بودند، چند پیکارجوی طالب مجهز به جنگ‌افزارهای سبک و سنگین و مواد انفجاری، به بزرگ‌ترین پایگاه نیروهای افغان و خارجی/نظامیان آمریکایی در هلمند در جنوب افغانستان، حمله بردند. رویدادی که تلفاتی سنگین بر نظامیان افغان بر جا گذاشت.
برگزاری انتخابات ریاست جمهوری و پیشبرد گفتوگوهای صلح با طالبان از مسائل مهم و بزرگ برای کشور در سال آینده هجری خورشیدی است: درست در اوضاعی که طالبان همواره در فصل بهار نبردهایشان را با نیروهای مسلح افغانستان، جمع و جور می‌کنند.
اگر تلاش‌های صلح واشنگتن در افغانستان به نتیجه برسد، می‌توان به پایان درازترین جنگ پرهزینه غرب در افغانستان امید داشت.