روز جهانی زنان، درست در اوضاعی فرا می‌رسد که زنان افغان، با دغدغه صلح و ترس از دست رفتن ارزش‌های نسبی و پرهزینه در افغانستان درگیر هستند. اما زنان افغانستان از ۸ مارس گذشته تا امروز دستاوردهایی هم داشته‌اند.
سرنگونی رژیم طالبان در افغانستان نفس تازه‌ای شد برای مردمان این کشور. از پنج سال زندگی با تیره روزهای سخت، همه در افغانستان درس گرفتند؛ به ویژه زنان که بی هیچ حق و آزادی، برای زنده ماندن چون زندانیان در پشت دیوارهای بلند خانه‌ها نفس می‌کشیدند. اما این گونه نماند. زنان با کوله باری از چالش‌ها و خطرها، برای نهادینه سازی حقوق و آزادی برآمدند.
۱۷ سال پسین، فرصت خوبی برای زنان بود. در این مدت، زنان افغان نسبت به بسیاری از کشورهای منطقه، به جایگاهِ بهتری دست یافتند. در حال حاضر، چرخه یک بخش بزرگ دولت را زنان در افغانستان به گردش در می‌آوردند. زنان نهاد‌های عدلی و قضایی، تا بخشهای دیپلماسی، نظامی، سیاسی و اقتصادی را در این کشور، در کنار مردان زنان مدیریت می‌کنند. از پارسال هشتم مارس تا اکنون، نقش زنان در حکومت‌داری در سطح بلندتری چشم‌گیر شده است و دست‌آوردهایشان نیز بیشتر.
برای نخستین بار، یک زن به حیث سفیر افغانستان، در واشنگتن گماشده شد. رویا رحمانی، کسی که در دوره ماموریتش در دستگاه دیپلماسی افغانستان به حیث سفیر در اندونز، خوش درخشید. حُسنا جلیل، بانوی دیگری است که معاون وزارت امورداخله/ کشور شد. عادله راز نیز، معاون پیشین وزارت امور خارجه، به حیث نماینده دایمی افغانستان در سازمان ملل متحد، تعیین شد. نخستین باری است که یک زن نماینده دایمی افغانستان در سازمال ملل است. میزان مشارکت زنان در دولت، بیش از هر زمان دیگری به چشم می‌خورد. وزارت امور زنان نیز، خوشبین به این وضعیت است.
رویا دادرس، سخنگوی وزارت امور زنان افغانستان، به زمانه میگوید:
«بیشتر از ده درصد زنان در سطح رهبری و تصمیم گیری در دولت نقش برجسته دارند. سی وهشت درصد از دانش آموزان مکتب‌ها و بیست و سه درصد دانشجویان را دختران می‌سازند. بیست و هفت درصد کارکنان نهاد‌های خدمات ملکی را در افغانستان، زنان تشکیل می‌دهند و بیست وهفت درصد نمایندگان پارلمان نیز زنان هستند. سی و دو درصد رای دهندگان انتخابات اخیر را نیز زنان می‌ساخته‌اند. توجه جدی حکومت و نهاد‌های بین المللی در بخش بهبود وضعیت زنان در افغانستان، به میان آمده است.»
انتخابات و نقش زنان
افغانستان، در ماه اکتبر ۲۰۱۸ میلادی، انتخابات پارلمانی را پشت سر گذاشت. در این انتخابات، نقش زنان هم گسترده تر بود. سی و دو درصد رای دهندگان این انتخابات زنان بودند. زنان به ویژه جوانان، تلاش پررنگی برای رسیدن به کرسی مجلس نمایندگان داشتند. در دوردست‌ترین بخشهای کشور هم، زنان به رقابت‌های سخت با مردان رفتند. حتی در آن بخش‌هایی که مردسالاری بیداد می‌کند.
بسیاری از زنان نامزد این انتخابات، متفاوت با مردان پیکار کردند. برای به دست آوردن آرای مردم، خانه به خانه، خیابان به خیابان و محله به محله رفتند. یکی از این نامزدهای انتخابات پارلمانی در افغانستان مریم سما بود. بانو سما، پیشینه فعالیت رسانه‌ای دارد. تقریبآ ۱۵ سال می‌شود که مغشول فعالیت در رسانه‌های گوناگون در افغانستان بوده است و فعالیت‌های اجتماعی نیز، می‌کرده است.
مریم سما، بیشتر به پیکارهایش رنگ خیابانی بخشیده بود. او به زمانه میگوید که در دورترین بخش های کابل هم، برای به دست آوردن اعتماد مردم کمپین خیابانی کرد. مریم سما، یکی از نامزدان برنده کابل، در فهرست نخستین نتایج انتخابات پارلمانی افغانستان است. کسی که ۲۷ سال دارد و به تازگی در میدان سیاست گام گذاشته است. خوب هم می‌داند که راهش دراز و پرخم و پیچ است.
مریم سما، نامزد انتخابات پارلمانی از کابل میگوید:
«زمانی هم که به عنوان خبرنگار فعالیت می‌کردم، با نگاه‌های متفاوت و چالش‌های متفاوت روبه‌رو می‌شدم. همه زنان و مردان، باید برای بهبود وضعیت کار کنیم. وقتی مبارزات انتخاباتی آغاز شد، به مسایل زیادی به ویژه مساله جنسیتی بر می‌خوردم. اما، با موضوعات جالبی هم برخوردم که اصلآ انتظارش را نداشتم، این که بسیاری می‌گفتند که این بار به زنان رای می‌دهیم، شاید هم، این به گونه‌ای تحقیرآمیز بود که ما بر مردان نه، اما به شما زن‌ها اعتماد می‌کنیم. مردم دیگر از وضعیت خسته شده‌اند و با دید سنتی خودشان می‌خواهند که این بار به یک زن اعتماد بکنند.»
از هشتم ماه مارس پارسال تا امسال، چالش‌ها نیز سر راه زنان جدی بوده‌اند؛ به ویژه خشونت در برابر زنان. بر بنیاد آمارهای کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان، خشونت‌ها در برابر زنان تکان دهنده هستند. پدیده‌ای که سالانه جان زنان زیادی را در سرتاسر افغانستان می‌گیرد.
۶۰ درصد دختران نیز، از رفتن به مکتب بازمانده‌اند. این دختران، بیشتر در بخشهای ناامن و پر از فعالیت هراس افکنان به ویژه طالبان و داعش از رفتن به مکتب محروم مانده‌اند. در بخش‌هایی که این گروه‌ها حاکم هستند، دختران به مکتب نمی‌توانند بروند و چالش‌ها نیز در برابرشان جدی است. در بسیاری از بخشهای از کشور، حتی در بخشهای زیر حاکمیت دولت، زنان محاکمه صحرایی می‌شوند.
موسی محمودی، رییس اجرایی کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان به زمانه میگوید هنوز هم، این کشور یکی از جاهای بسیار خطرناک برای زنان است. سنت‌های ناپسند و مردسالاری در کشور، از پدیده‌های دیگری هستند که محمودی، درباره پابرجایی آن هشدار می دهد.
موسی محمودی، رییس اجرایی کمیسیون حقوق بشر افغانستان، میگوید:
«زنان هنوز هم با چالش‌ها و خطرهای بسیاری روبرو هستند. در نتیجه خشونت‌های خانوادگی چهل و چهار زن، جان‌های‌شان را دریک سال پسین از دست داده‌اند. چهارهزار و سی مورد خشونت در برابر زنان در این مدت در کمیسیون مستقل حقوق بشر، ثبت شده است. خشونت‌های فزیکی، اقدام به خودکشی، قتل و خود سوزی، مجبور ساختن به فحشا و فرار از منزل و قاچاق زنان مشمول این خشونت‌ها هستند. ۱۲۸مورد اقدام به خودکشی و هفت مورد هم اقدام به خودسوزی ثبت شده است. تلفات زنان در نتیجه جنگ‌ها نیز، ۲۰ درصد افزایش یافته است. درکل، افغانستان جای امنی برای زنان نیست.»
جشن رهایی؛ آغاز فصل سبز
خشونت‌های خانوادگی، چالش بزرگی در افغانستان است. در بسیاری از موارد، خشونت بر زنان از سوی هم جنسان، تحمیل می‌شده است. اما سهم مردان در این کار کم نبوده است. زنان هنوز نگران آن هستند که در یک جامعه مردسالار، دشوار خواهد بود که به آسایش کامل برسند.
در یک سال گذشته، زنان زیادی هم برای زندگی تنها دل بر دریا زده‌اند. شاید هم، مردسالاری وخشونت‌های خانوادگی، سبب شده‌اند تا این گونه زندگی کنند. یکی از این زنان، فاطمه مددی است. اوپنج سال زندگی مشترک با همسرش داشت.
پسرعمویش همسرش بود؛ این دو زندگی مشترک را از یک پیوند عاشقانه در ایران آغاز کرده بودند. میگوید از این پنج سال، تنها یک سال دل خوش داشته است.
این دو، پس از ازدواج از ایران به کابل می‌آیند. اما، روزگار آرامشان نمی‌گذارد. شیرازهِ زندگی آنها از هم می‌پاشد. پس از چهار سال پر مشقت، فاطمه مددی موفق می‌شود از همسرش جدا شود. او این جدایی را آغاز فصل سبز زندگی‌اش می‌خواند. فاطمه مددی، نخستین زنی است که در این کشور، جدایی از همسرش را با رها کردن یک کبوتر سفید جشن گرفته است.
فاطمه مددی، زن قربانی خشونت‌های خانوادگی به زمانه میگوید:
«برای مدتی زندگی عاشقانه داشتیم. اما هنگامی که از ایران به افغانستان برگشتیم، احساس می‌کردم که رابطه به سردی می‌گراید. هیچ‌گاه مورد خشونت‌های فزیکی قرار نگرفته‌ام، ولی خشونت‌های روحی و اقتصادی و خشونت‌های دیگری، برایم آزاردهنده بودند. احساس می‌کردم که من را از پیشرفت در زندگی باز می‌دارد. خواستش ماندنم در خانه برای کارهای منزل بود. حال از این جدایی راضی هستم و نیازی هم نمی‌بینم که یک مرد برای تامین امنیت کنارم باشد. دوست دارم که به تنهایی و ساده بدون مرد و به میل خودم زندگی بکنم. این برایم جشن رهایی؛ آغاز فصل سبز است.»
در اوج خشونت‌ها، زنان اما نام بلندی به افغانستان بخشیده‌اند. دختران روباتیک افغانستان، چهره نیک نامی از دختران افغان در جهان ثبت کردند. دخترانی با کم‌ترین امکانات، بزرگ‌ترین دست آوردها را به نام خود رقم زدند. در سال ۲۰۱۸ میلادی، جایزه‌های بزرگی را نیز از چندین کشور جهان در رقابت‌های سخت بردند. این دختران، نمادی برای نسل‌های آینده شده‌اند.
تازه‌ترین جایزه نامه‌ای به رییس جمهور
چند روز پیش، لینا علم، بازیگر نقش مرکزی یک فیلم افغانی به نام «نامه‌ای به رییس جمهور»، جایزه بهترین بازیگر زن را از جشنواره بین المللی فیلم سینمایی زیتو در تانزانیا گرفت. این فیلم، زندگی دشوار یک زن افغان را تا به چوبه دار به تصویر کشیده است. تصویری که بسیاری‌ها در آیینه آن حقیقت‌های تلخ زندگی زنان را می‌بینند.
حالا هم حقوق و ارزش‌های زنان، با آزمون بزرگی روبرو است؛ به ویژه پس از گرم گرفتن گفت‌وگوهای صلح با گروه طالبان. کسانی که می‌خواهند حقوق و آزادی‌های زنان را در کشور در گرو تعبیرهای سختگیرانه خودشان از شرعیت بگیرند. چیزی که زنان آن را مخالف ارزش‌های واقعی اسلامی درباره زنان می‌دانند.
طالبان با قوانین سختگیرانه خود، حقوق و آزادی‌های زنان زیادی را زیر سایه حاکمیت طالبانی سلب کرده‌اند اما زنان، آستین بر زده‌اند تا هیچ‌گاه به عقب برنگردند.
پرونده زمانه به مناسبت روز جهانی زنان: ۸ مارس: بر سکوی مبارزه ایستاده‌ایم
در همین زمینه