پلیس در شهرهای مختلف ایران طرح «جمع‌آوری و ساماندهی معتادان متجاهر» را به اجرا درآورد. حسن رحیمی، رئیس پلیس تهران و محمود صادقی، عضو فراکسیون «امید» مجلس شورای اسلامی در اظهارنظرهای جداگانه‌ای، این طرح را «پاکسازی چهره شهر از لوث وجود معتادان متجاهر» خوانده‌اند. مراکز نگهداری معتادان به سپاه پاسداران و بسیج واگذار شده است.
آمار دقیقی از شمار معتادان در ایران در دست نیست. اسفند سال گذشته ستاد مبارزه با مواد مخدر شمار معتادان مستمر را ۲ میلیون و ۸۰۸ هزار تن اعلام کرد. این آمار بیانگر افزایش معتادان طی شش سال ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۶ است. سخنگوی این ستاد هم مجموع معتادان «مستمر و تفننی» را حدود ۴ میلیون تن برآورد کرد.
با این حال پژوهشگران مستقل شمار معتادان در ایران را حداقل دو برابر آمار رسمی اعلام شده می‌دانند. رسول خضری، نماینده پیرانشهر در مجلس شورای اسلامی، بهار سال جاری شمار معتادان را نگران‌کننده خوانده و خواستار ایجاد وزارت مبارزه با مواد مخدر شده بود.
اسکندر مومنی، دبیرکل ستاد مبارزه با مواد مخدر ایران به استناد همین آمار رسمی، شمار معتادانی که داوطلبانه برای درمان اقدام نمی‌کنند- یا آنچه که در ادبیات مقامات نظامی و دولتی ایران متهاجر» را حدود ۵۰ هزار تن اعلام کرده و گفته که این آمار برای سال ۱۳۹۳، حدود ۱۵ هزار تن بوده است.
افزایش معتادان متجاهر، یا آن گروه از معتادان بدون سرپناه و کارتن‌خواب طی سال‌های گذشته خشونت پلیس و حتی برخی از شهروندان در مناطق محل تجمع معتادان با این گروه را به همراه داشته است.
پلیس ایران هر سال طرحی را تحت عنوان «جمع‌آوری و ساماندهی معتادان متجاهر» را به اجرا می‌گذارد و شماری از معتادان را بازداشت و برای دوره‌های زمانی کوتاه مدت به مراکز نگهداری منتقل می‌کند.
امسال نیز در آستانه مراسم حکومتی چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب، فرمانده پلیس تهران از اجرای دوباره این طرح خبر داده است.
- محمود صادقی، نماینده «اصلاح‌طلب تهران در مجلس همزمان با اجرای این طرح در توئیتر نوشت:
طرح «جمع‌آوری و ساماندهی معتادان متجاهر» از سه‌شنبه ۹ بهمن در تهران و چند شهر دیگر آغاز شده است. محمود صادقی، نماینده «اصلاح‌طلب» تهران و عضو فراکسیون «امید» مجلس شورای اسلامی یک روز پس از اجرای این طرح، آن را «پاکسازی چهره شهر از لوث وجود معتادان» خواند.
حسین رحیمی فرمانده پلیس تهران پنجشنبه ۱۱ بهمن اعلام کرد از آغاز این طرح ۲ هزار معتاد متجاهر در تهران جمع‌آوری و به مراکز نگهداری منتقل شدند.
همزمان با تهران، ذر مشهد، تویسرکان، شیراز، شیروان و چند شهر دیگر دستگیری و انتقال معتادان متهاجر در دستور کار پلیس قرار گرفت. آمار دستگیرشدگان در این شهرها تا کنون اعلام نشده است.
در تهران به گفته فرمانده پلیس از آغاز اجرای طرح، حدود ۲۰۰۰ معتاد متهاجر دستگیر شدند. آمار افراد دستگیرشده در سایر شهرها تا به حال اعلام نشده است.
فرار دستگاه‌های دولتی از پذیرش مسئولیت
آنطور که محسن روشن‌پژوه، معاون پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی ایران در سال ۱۳۹۵ گفته، عنوان «معتاد متجاهر» پس از اصلاح قانون مبارزه با مواد مخدر برای آن گروه از «معتادانی که داوطلبانه به مراکز درمانی مراجعه نمی‌کنند»، به کار گرفته شده است.
این قانون معتادان را مکلف کرده است که «داوطلبانه به مراكز مجاز دولتی یا غیردولتی یا خصوصی و یا سازمان‌های مردم‌نهاد درمان و كاهش آسیب که توسط مراجع رسمی و متولی درمان کشور تعیین می‌شوند، مراجعه کنند».
ماده ۱۶ همین قانون آن گروه از معتادانی که داوطلبانه به مراکز درمانی مراجع نمی‌کنند را «مجرم» و «متجاهر» دانسته و وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی را به تامین هزینه درمان و كاهش آسیب معتادان بی‌بضاعت و تمام هزینه‌های ترک اعتیاد موظف کرده است.
با این حال مسئله مراکز درمانی و حتی سرپناه و خوابگاه معتادان بی‌خانمان و کارتن خواب طی سال‌های گذشته همواره محل اختلاف شهرداری، سازمان بهزیستی و نیروی انتظامی بوده است.
فاطمه عباسی، رئیس مرکز توسعه پیشگیری و درمان سازمان بهزیستی آذر امسال به صراحت اعلام کرد که مراکز درمانی و اقامتگاه معتادان تحت پوشش بیمه سلامت نیست و درمان معتادان در این مراکز هزینه‌بر است.
ایرج حریرچی سخنگوی وزارت بهداشت و درمان ایران عدم برخورداری از «اوراق هویتی» را دلیل پوشش ندادن هزینه معتادان متجاهر از سوی وزارت بهداشت و درمان و بیمه سلامت عنوان کرده بود. محمد بخشنده، رئیس پلیس ستاد مبارزه با مواد مخدر اما از وزارت بهداشت و درمان خواسته که با اختصاص یک بیمارستان یا مرکز درمانی ویژه، بخشی از مسئولیت درمان معتادان را عهده‌دار شود.
داریوش بیات‌نژاد، مدیرکل سازمان بهزیستی تهران هم مهر امسال از سایر سازمان‌های دولتی و شهرداری تهران خواست که مسئولیت پذیرش معتادان در مراکز اقامتی بی‌خانمان‌ها را بپذیرند. او شمار معتادان کارتن‌خواب در شهر تهران را حدود ۳۷ هزار تن اعلام کرده و گفته بود که مراکز مشمول ماده ۱۶ که تامین هزینه درمان معتادان متجاهر را وظیفه سازمان بهزیستی دانسته، تنها ظرفیت ۷ هزار تن را دارند.
واگذاری مراکز درمان و نگهداری به سپاه پاسداران
۱ بهمن، پیش از اجرای طرح «جمع‌آوری معتادان متجاهر»، رئیس سازمان بهزیستی تهران در حالی که شمار معتادان متجاهر را این‌بار ۱۵ هزار تا ۱۹ هزار تن اعلام کرد، سیاست این سازمان را «استفاده هرچه بیشتر از ظرفیت بخش خصوصی» در این طرح اعلام کرد.
محمد بخشنده، رئیس پلیس مبارزه با مواد مخدر تهران هم «برخورد شبانه‌روزی پلیس» را باعث «ایجاد ناامنی برای معتادان شهرستانی» و بازگشت آن‌ها به شهرهای خودشان دانست و در اظهارنظر مشابهی، «ورود تمامی دستگاه‌ها و نهادها و بخش خصوصی» برای جمع‌آوری معتادان را «ضرورت» دانست.
مقام‌های نظامی و دولتی در شرایطی خواستار حضور «تمامی دستگاه‌های دولتی و بخش خصوصی» در طرح «جمع‌آوری معتادان متجاهر» بودند که رئیس پلیس مبارزه با مواد مخدر، فعالیت سازمان‌های غیردولتی که به گفته او «حداقل بخشی از غذا معتادان را تامین می‌کنند» ، موجب ایجاد «شرایط بهتر برای معتادان» دانست.
کمی بعد اظهارات رئیس ستاد مبارزه با مواد مخدر و رئیس سازمان بهزیستی تهران مشخص کرد که منظور از «ظرفیت تمامی دستگاه‌های دولتی و بخش خصوصی»، سپاه پاسداران و بسیج است.
بیات‌نژاد از «اعلام آمادگی سپاه و بسیج» خبر داد و اسکندر مومنی از تفاهمنامه ستاد مبارزه با مواد مخدر و سپاه پاسداران پرده برداشت.
به گفته مومنی، علاوه بر ایجاد سه هزار و ۲۰۷ ظرفیت جدید در سازمان زندان‌ها برای نگهداری و بازپروری معتادان متجاهر توسط نیروی انتظامی، سپاه و بسیج نیز بیش از ۵ هزار ظرفیت ایجاد کرده‌اند. او گفت که این دو نهاد نظامی در سال آینده هم هشت مرکز دیگر برای نگهداری معتادان ایجاد خواهند کرد.
ایجاد مرکز نگهداری معتادان در ۱۰ استان دیگر هم به سپاه پاسداران و بسیج واگذار شده است.
علاوه بر این، آنگونه که مسعود زاهدیان ۱۱ بهمن به خبرنگاران گفت: ۱۶ مسجد در منطقه شوش و مولوی تهران به «پایگاه جمع‌آوری معتادان متجاهر» تبدیل خواهد شد. به گفته او معتادان دستگیر شده طی روزهای گذشته، پس از تشکیل پرونده «به شهرهایی که از آن آمده‌اند، انتقال داده می‌شوند تا بار هزینه از دوش تهران برداشته شود».
سرانه ۱۵ هزار تومانی برای درمان
افزایش شمار معتادان طی سال‌های گذشته با بحران معیشت و افزایش نرخ بیکاری همزمان بوده است. همین مسئله سبب شده که برخی تحلیلگران اجتماعی و نمایندگان مجلس از رابطه مستقیم این دو مسئله سخن بگویند. به عنوان نمونه، همایون هاشمی، عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس تابستان امسال، رشد نرخ بیکاری را عامل افزایش شمار معتادان دانست و به دولت هشدار داد: اگر راه‌حلی برای بحران معیشت و بیکاری نباشد، آمار معتادان بیشتر خواهد شد.
در همین رابطه طی ماه‌های گذشته، رسانه‌های داخلی ایران «شیوع اعتیاد در کارگران» و «کارگرانی که بیکار شدند» را «نگران کننده» گزارش کردند.
در چنین شرایطی، نهادهای دولتی به بهانه «عدم تامین بودجه» از پذیرش مسئولیت درمان و نگهداری معتادان سرباز می‌زنند. دو سال قبل سازمان بهزیستی در نامه‌ای به ستاد مبارزه با مواد مخدر، پذیرش معتادان متجاهر را به اجرای شروط ۱۶ گانه وابسته کرد. حال اسکندر مومنی، سرانه درمان و نگهداری معتادان متجاهر را «روزانه ۱۵ هزار تا ۲۰ هزار تومان» اعلام کرده است.
هزینه‌ای که براساس تفاهمنامه ستاد مبارزه با مواد مخدر و سپاه پاسداران، در اختیار این نهاد نظامی قرار خواهد گرفت و به دلیل عدم پاسخگویی و نظارت‌ناپذیر بودن آن، وضعیت معتادان کارتن خواب منتقل شده به این مراکز ناشفاف خواهد ماند.