مازیار مهدوی‌فر – تولد نوزاد از طریق عمل جراحی را سزارین می‌نامند. پزشک، برشی روی دیواره شکم و رحم زن حامله ایجاد می‌کند و از طریق شکاف ایجاد شده، نوزاد را از رحم مادر خارج می‌کند. راه طبیعی زایمان، خروج نوزاد از طریق کانال زایمانی واژن است، اما اگر به هر دلیلی انجام این عمل ممکن یا مورد نظر نباشد سزارین انجام می‌گیرد.

سزارین در تاریخ بشر پیشینه‌ای طولانی دارد. بر اساس اشعار شاهنامه، “رستم”، پهلوان ایرانی اولین کسی است که از طریق این روش پا به دنیا گذاشته است. “رودابه” مادر رستم، از بزرگی بیش از اندازه جنین در داخل شکمش هراس دارد. همسرش”زال” مشکل را با سیمرغ اساطیری در میان می‌گذارد و سیمرغ مراحل انجام جراحی و زایمان نوزاد از طریق برش جراحی را به زال آموزش می‌دهد. شرح این داستان به زیبایی و با جزئیات در ابیات شاهنامه آمده است. به همین دلیل علاقه‌مندان فرهنگ ایرانی عنوان “رستم‌زاد” یا “رستمینه” را برای این روش زایمانی به کار می‌برند. سزار روم هم یکی دیگر از شخصیت‌های شناخته شده تاریخی است که از طریق این روش جراحی به دنیا آمده و کلمه سزارین نیز منسوب به وی است. 

 
سزارین برنامه‌ریزی نشده یا اورژانسی
 
سزارین یک روش جایگزین برای زایمان طبیعی است و تنها در مواقعی به کار می‌رود که به یک علت پزشکی امکان زایمان طبیعی وجود نداشته و یا سلامت مادر یا نوزاد در خطر باشد. بعضی از این دلایل به وضعیت مادر مربوط می‌شوند. وجود بیماری‌های خطرناک همانند فشار خون بالا و دیابت، یا ابتلای مادر به ویروس‌هایی مانند HIV و هرپس از آن دسته‌اند. گروه دوم دلایل به نوزاد مربوطند. طرز قرارگیری نوزاد در وضعیت نامناسب در زمان زایمان، حاملگی چندقلویی، گیر کردن بند ناف در داخل کانال زایمانی و همچنین بزرگی بیش از اندازه جنین که امکان عبورش از کانال زایمانی را غیر ممکن می‌کند از این دسته‌اند.
 
سزارین انتخابی یا برنامه‌ریزی شده
 
در سال‌های اخیر آمار سزارین در دنیا به‌خصوص در کشورهای رشدیافته و روبه‌رشد افزایش چشمگیری یافته است. این افزایش نتیجه رویکردی جدید به عمل سزارین است که سزارین انتخابی نام دارد. این عمل در غیاب دلایل پزشکی و با هماهنگی قبلی بین پزشک و بیمار صورت می‌گیرد. مثلاً در کشور چین به علت اعتقاد به طالع‌بینی، بسیاری از مادران تمایل دارند فرزندشان در تاریخ مشخصی که به عقیده طالع‌بین خوش‌یمن است به دنیا بیاید. گروهی دیگر از زنان به این دلیل که سزارین یک عمل جراحی تحت بیهوشی و به گمان خودشان، بدون درد است به آن روی آورده‌اند.
 
بعضی‌ها آن را سالم‌تر و بهداشتی‌تر از زایمان طبیعی می‌دانند. گروهی از مادران تمایل دارند زمان زایمان‌شان را از پیش برنامه‌ریزی کنند تا باعث ایجاد اختلال در برنامه‌های کاری یا تفریحی‌شان نشود. در کنار این عوامل باید درصدی از دلایل افزایش رویکرد به زایمان انتخابی را به پزشکان و سیستم‌های بیمارستانی نسبت داد که با تشویق مادران به انجام زایمان از طریق سزارین گوشه چشمی به کسب درآمد بیشتر برای خود دارند.
 
کافیست نگاهی به تفاوت آماری زایمان‌های طبیعی و سزارین در مراکز مختلف پزشکی در ایران بیندازیم. طبق آخرین آمارها، درصد سزارین در مراکز دولتی دانشگاهی حدود ۳۵ درصد، در مراکز دولتی غیر دانشگاهی ۴۵ درصد و در بیمارستان‌های خصوصی حدود ۹۰ و گاهی تا صددرصد است. این امر نشان‌دهنده وجودانگیزه‌های مادی در کادر پزشکی برای توصیه و جایگزین کردن سزارین به جای زایمان طبیعی است.
خطرات سزارین
 
اگرچه عمل سزارین در میان اعمال جراحی و در مقایسه با دیگر موارد به نسبت بی‌خطر است، اما به‌هرحال یک عمل جراحی است و خطرات ناشی از یک جراحی بزرگ را با خود به همراه دارد. دوره بهبودی در سزارین نسبت به زایمان طبیعی بیشتر است. سه تا چهار روز بستری در بیمارستان به همراه شش تا هشت هفته استراحت در منزل برای این عمل جراحی پیش‌بینی می‌شود که بسیار بیشتر از نوع طبیعی است.
 
جای زخم جراحی روی شکم مادر باقی می‌ماند و آثار به جا مانده روی دیواره رحم می‌تواند در زایمان‌های بعدی مانعی برای زایمان طبیعی ایجاد کند. هزینه عمل سزارین بسیار بالاتر از زایمان طبیعی است. در نوزادان حاصل از سزارین خطر ابتلا به مشکلات تنفسی بیشتر است.
 
در زایمان طبیعی، نوزاد بلافاصله پس از زایمان در اختیار مادر قرار می‌گیرد و توسط او شیردهی می‌شود، اما این موضوع در مورد مادران سزارینی بلافاصله پس از عمل جراحی ممکن نیست. خود مادر هم ممکن است به علت درد و سایر مسائل ناشی از عمل جراحی در فاصله کوتاهی پس از زایمان علاقه و تمایلی به شیردهی به نوزاد نشان ندهد. 
 
مشکلات دیگری مانند عفونت، خونریزی، واکنش به داروهای بیهوشی، صدمه به مثانه یا روده، و ایجاد لخته‌های خونی در پاها و منطقه لگن نیز مسائل دیگری هستند که خطر رخ‌دادن آن‌ها طی عمل جراحی سزارین وجود دارد.
 
آمار
 
سازمان بهداشت جهانی آمار ۱۰ تا ۱۵ درصد سزارین در مجموع زایمان‌ها را طبیعی و موجه دانسته، اما در حال حاضر در بسیاری از کشورها آمار بسیار بیش از این است. در چین آمار سزارین حدود ۴۵ و در آمریکا حدود ۳۵ درصد است. این آمار در سال‌های اخیر در ایران نیز افزایش چشمگیری یافته و به حدود ۴۲ درصد رسیده است.
 
در بیان دلایل این افزایش باید به سه علت اصلی اشاره کرد. دلیل اول به ترس خانم‌های جوان از درد شدید هنگام زایمان و بعضی از اطلاعات اشتباه آن‌ها راجع به تغییرات در وضعیت سلامت و به‌خصوص زیبایی اندام‌شان در صورت انجام زایمان طبیعی برمی‌گردد.
 
گروه دوم دلایل، به امکانات و پرسنل بیمارستانی مربوط است. در حال حاضر به ازای هر هشت خانم باردار یک ماما یا قابله در کشور وجود دارد. این سبب می‌شود بسیاری از مادران که تمایل به توجه ویژه و انحصاری در هنگام زایمان دارند روش سزارین را انتخاب کنند تا مطمئن شوند تحت نظارت مستقیم و تمام‌مدت، وضع حمل خواهند کرد. گروه سوم دلایل هم به پزشکان و متخصصان زایمان برمی‌گردد. کافیست نگاهی به تفاوت آماری زایمان‌های طبیعی و سزارین در مراکز مختلف پزشکی بیندازیم.
 
طبق آخرین آمارها، درصد سزارین در مراکز دولتی دانشگاهی حدود ۳۵ درصد، در مراکز دولتی غیر دانشگاهی ۴۵ درصد و در بیمارستان‌های خصوصی حدود ۹۰ و گاهی تا صددرصد است. این امر نشان‌دهنده وجودانگیزه‌های مادی در کادر پزشکی برای توصیه و جایگزین کردن سزارین به جای زایمان طبیعی است. با این اوصاف، به نظر می‌رسد برای کاهش آمار سزارین‌های غیر ضروری باید به صورت جداگانه برای هرکدام از سه گروه از دلایل ذکر شده برنامه‌ریزی کرد.