این روزها بازخوانی جنگ هشت ساله ایران و عراق بیش از هر چیزی با بحث درباره زمان پایان جنگ گره خورده است. در این منطق که ظاهراً گفتار غالب را هم شکل داده، جنگ تا زمان بازپسگیری خرمشهر “میهنی” و از آنجا به بعد زیان آور بود. بدین ترتیب تنها مأموریت نویسندگان این روایت امروزی پاسخ به این پرسش است که چه کسی مقصر ادامه جنگ و عدم پذیرش صلح است. سپاه پاسداران؟ محسن رضایی؟ یا آیت‌الله خمینی؟
این میان آنچه عملاً ناگفته یا حذف شده باقی می‌ماند بررسی موضوعاتی است که سبب شده پرسش از جنگ هشت ساله همچون زخمی تسکین ناپذیر بر پیکره شهر و جامعه نمایان باشد. به عبارت دیگر، جنگ ایران و عراق هرگز پایان نمی‌یابد، مگر زمانی که تأثیر این جنگ بر زندگی آوارگان، سرکوب شدگان و مفقودان آن دهه نمایان شود و مشخص شود این جنگ چگونه ساختار دولت در ایران پس از انقلاب را شکل داد. هر چند پرسش از جنگ و فقدان یک جنبش صلح و حتی همدستی بخش اعظم “توده‌ها” در برساختن گفتمان “دفاع مقدس”، پرسشی است که مسئولیت مواجهه با آن بر دوش جامعه هم هست.
به همین خاطر در پرونده پیش رو می‌کوشیم پرسش‌هایی را پیش بکشیم که به بازنمایی جنگ هشت ساله و تأثیر آن در برساختن روابط قدرت، منطق خشونت و ماهیت حاکمیت در جمهوری اسلامی پیوند می‌خورد:
از معامله با “شیطان بزرگ” در جنگ مقدس تا زیبایی‌شناختی کردن جنگ هشت‌ساله در ادبیات و هنر. از نسبت سرکوب داخلی با جنگ هشت ساله، از اینکه سرکوب داخلی و جنگ با دشمن خارجی چه ارتباطی با هم داشتند، اینکه سرنوشت کسانی که “مجاهدین خلق” از میان اسیران جنگی در عراق سربازگیری کردند چه شد، جنگ چگونه جهت اقتصاد ایران را تغییر داد، اینکه چگونه روایت غالب درباره جنگ در گذار از دهه ۶۰ شمسی به دهه ۹۰ تغییر کرد، و سر آخر اینکه، آوارگان در مقام شاهدان واقعه درباره این جنگ ویرانگر چه می‌گویند.
این پرونده با مطالب تازه به روز می‌شود.
تسلیحات اسرائیلی، سربازان ایرانی و دشمنان عراقی‌شان
مهتاب دهقان ــ برنده‌ی جنگ ایران و عراق که بود؟ برنامه «یهودیان در برابر اسلحه» چه بود؟ جدای از توتالیتاریسم دو کشور چه عامل دیگری در تداوم جنگ مؤثر بود؟
زمانه به بهانه سی‌امین سال‌گشت پایان جنگ هشت ساله ایران و عراق، با دو شهروند و روزنامه‌نگار آبادانی گفت‌وگو کرده و از آنها پرسیده است با گذشت سه دهه از اتمام جنگ، به عنوان یک شهروند چه دادخواهی‌‌ای دارند؟ کوروش کرم‌پور در پاسخ می‌دهد.
پهمن پنجعلی ــ بعد از هشت سال جنگ و گذشتن حدود چهل سال از آغاز آن اغراق نیست اگر بگوییم تعداد رمان‌های قابل بحث ادبیات فارسی درباره‌ی این برهه‌ی مهم از تاریخ معاصر به تعداد انگشت های یک دست هم نمی‌رسد.
مهتاب دهقان ــ حافظ اسد، چشم‌های زیادی در ایران پس از انقلاب داشت. یکی از این چشم‌ها ایاد محمود کاردار و مأمور اطلاعاتی سفارت سوریه در ایران بود. او در سپاه روابطی داشت و مدتی نیز در تهران ربوده شد.
شاهد علوی- دادخواهی در مورد کُردها در گام نخست باقی مانده و می‌ماند. رنجی که به آنها تحمیل شد به رسمیت شناخته نمی‌شود و قربانی به‌خاطر آنچه رخ داده سرزنش و البته مجازات می‌شود.
ایرج مصداقی – در این نوشته من به موضوعی کمتر بررسی شده در رابطه با جنگ ایران و عراق می‌پردازم. پرداختن به این موضوع هشداری است در مورد بازی قدرت با سرنوشت انسان‌ها.
زمانه به بهانه سی‌امین سال‌گشت پایان جنگ، با تعدادی از شهروندان آبادانی گفت‌وگو کرده و از آنها پرسیده است با گذشت سه دهه از اتمام جنگ، به عنوان یک شهروند از چه امکانات شهری و شهروندی‌ای برخوردارند یا نیستند.
تیری گونگورا/ امین درودگرــ یافته‌های این پژوهش در واقع بیان می‌کند که وضعیت استثنایی جنگ چه‌طور امکان مقررات‌زدایی و لیبرال‌سازی اقتصاد را فراهم کرد.
علی صدرــ مهاجران بیشتر «جنوبی» یا «جنگ‌زده» خطاب می‌شدند و به وضوح از طرف جامعه میزبان طرد و به حاشیه شهرها رانده می‌شدند.