چه خلع سلاح هسته‌ای کره شمالی به طور کامل محقق شود و چه نه، پیروز نخست نشست سنگاپور، کیم جونگ اون رهبر جوان کره شمالی بود. پس از حذف و پاکسازی رقبای داخلی از جمله دایی‌اش، جانگ سونگ تائک در فاصله سالهای ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۶، حالا کیم جونگ اون بزرگترین خطر خارجی پیش روی حکومتش را نیز پشت سر گذاشته است. اکنون، او نه فقط در ظاهر و شیوه آرایش مو، بلکه در عمل می‌تواند خود را «رهبر بزرگ» کره شمالی، و وارث راستین پدربزرگش کیم ایل سونگ معرفی کند. اگر شرایط خوب پیش رود، کیم می‌تواند همزمان دنگ ژیائوپینگ کره شمالی نیز باشد. و ملهم از تجربه چین، ویتنام و آلمان شرقی، سیاست درهای باز و اصلاحات اقتصادی را پیش ببرد.
نشست تاریخی دونالد ترامپ و کیم جونگ اون ۹ صبح روز سه شنبه ۱۲ ژوئن/۲۲خرداد در هتل سنتوزا سنگاپور با دست دوستی رهبران آمریکا و کره شمالی افتتاح شد. و پس از امضا سند نیز هر دو طرف بار دیگر دست همدیگر را روی پله‌های هتل فشردند.
دونالد ترامپ معمولاً عادت دارد دست طرف خود را سخت فشار دهد و بعد دست روی شانه رقیب بگذارد؛ ژستی برای نشان دادن «بزرگی» و «برتری»؛ در طرف دیگر، اما کیم جونگ اون شخصیتی است که تماس بدنی با او بدون کسب اجازه مطلقاً ممنوع است.
نشست تاریخی تراپ و کیم، به دلیل اهمیت نمادیش تا حد زیادی صحنه توجه به «نشانه» هایی از این دست بود. کیم کفش‌هایی با پاشنه بلندتر از معمول پوشیده بود تا بتواند کوتاهی قدش را در برابر ترامپ جبران کند. وجه مشترک هر دو رهبر اما بدون شک جاه‌طلبی و البته پوشیدن لباس‌های از مدافتاده بود: کیم با کت یقه «مائو»یی‌اش و ترامپ با شلوار گشادش.
هر دو رهبر مسیری طولانی را برای رسیدن به این نقطه پیموده بودند. تاهمین شش ماه پیش تخیل چنین دیداری غیرممکن بود؛ دیداری که برای نخستین بار پس از جنگ کره (۱۹۵۰-۱۹۵۳) میان رهبران دو کشور صورت می‌پذیرفت. دو رهبر حالا به راستی وارد کتاب تاریخ شده‌اند.
بسیاری این نشست را با سفر ریچارد نیکسون به چین در سال ۱۹۷۲ و دیدارش با مائو زدونگ مقایسه کردند که در آن زمان گامی مهم در عادی سازی روابط چین و آمریکا پس از بیست سال تنش بود. بااین حال، مارگارت مک‌میلان، نویسنده کتاب «نیکسون و مائو: هفته‌ای که دنیا را تغییر داد» معتقد است که آن ملاقات در مقایسه با نشست سنگاپور در شرایط بهتر و با جاه‌طلبی کمتری صورت پذیرفت. هدف صرفاً برقراری روابط دیپلماتیک با چین بود نه خلع سلاح هسته‌ای؛ خلع سلاح هسته‌ای موضوع بسیار پیچیده‌تری است.
آسوده بخوانید، ترامپ بیدار است!
دونالد ترامپ بامداد چهارشنبه پس از بازگشت از سنگاپور در توئیتر خود نوشت: «همین الان فرود آمدیم. سفر طولانی‌ای بود؛ حالا همه نسبت به روزی که من بر سرکار آمدم، احساس امنیت بیشتری می‌کنند. دیگر تهدید هسته‌ای کره شمالی وجود ندارد.» او در توئیت دیگری اضافه کرد: «پیش از اینکه ریاست‌جمهوری را تحویل بگیرم، مردم تصور می‌کردند که ما به جنگ کره شمالی خواهیم رفت. رئیس جمهور اوباما گفت کره شمالی بزرگترین و خطرناک‌ترین مسأله ماست. دیگر اینطور نیست. امشب آسوده بخوابید.»
ترامپ به ویژه مفتخر است که قرارداد با کره شمالی، بار هزینه جنگ را از دوش آمریکا برداشته است.
روز چهارشنبه اما موج انتقادات در درون آمریکا نسبت به نشست سنگاپور گسترده بود، به ویژه در مورد تقویم خلع سلاح هسته‌ای و چگونگی راستی‌آزمایی و بررسی آن، مسائلی که در سند امضا شده مسکوت مانده‌اند.
همین انتقادات رسانه‌ها باعث شد که رئیس‌جمهور آمریکا در توئیتی بار دیگر به شبکه‌های خبری «ان ب سی» و «سی ان ان» بتازد. بی‌شک برای مردی که کتاب «هنر معامله» را نوشته و خود را یک تاجر حرفه‌ای و یک مذاکره کننده قهار می‌داند، هیچ چیز برآشوبنده‌تر از این نیست که توافقش با کره‌شمالی به یک قرارداد بد و ناموفق تعبیر شود.
یکی از محورهای اصلی انتقادات متوجه توقف مانورهای نظامی مشترک آمریکا با کره جنوبی است. منتقدان بر این باور‌اند که آمریکا درحالی قول داده مانورها را متوقف کند که کره شمالی در مقابل عملاً «هیچ» امتیازی نداده است. منتقدان می‌گویند: کره شمالی متعهد به «خلع سلاح کامل، قابل راست‌آزمایی و برگشت‌ناپذیر هسته‌ای» نشده و مشخص نیست چه مکانیسمی در آینده برای راستی آزمایی ادعای کره مبنی بر توقف فرآیند غنی‌سازی اورانیوم وجود خواهد داشت.
چاک شومر، سناتور دمکرات ایالت نیویورک و رهبر اقلیت دموکرات در سنای آمریکا یکی از همین منتقدان است. به نقل از «یو اس‌ای تودی»، این سناتور دموکرات گفته: «آنچه آمریکا به دست آورده، در بهترین حال مبهم و غیرقابل اطمینان است. در مقابل، آنچه کره شمالی به دست آورده، ملموس و پایدار است. رئیس‌جمهور با پذیرش دیدار با کیم، به دیکتاتوری بیرحم و سرکوب‌گر مشروعیت بین‌المللی داد.»
یوری فریدمن، با همین استدلال در آتلانتیک نوشته: «ترامپ تقریباً هیچی از کیم جونگ اون بیرون نکشیده است.»
به همین ترتیب، برت سموئلز در «هیل» نوشته است: «رئیس‌جمهور ترامپ با اعلام توقف مانورهای نظامی باعث ایجاد سردرگمی، حیرت و ناامیدی در میان نمایندگان مجلس و متحدان خارجی آمریکا شده است.»
در واکنش به همین انتقادات و در پاسخ به خبرنگان، مایک پومپئو، وزیر خارجه آمریکا، روز چهارشنبه در سئول طرح چنین مسائلی را «توهین‌آمیز، مسخره و خنده دار» خواند، و گفت استفاده از ترکیب خلع سلاح «کامل» در بیانه مشترک رهبران کره شمالی و آمریکا به این معناست که خلع سلاح هسته‌ای کره، قابل راست‌آزمایی و برگشت‌ناپذیر خواهد بود. پومپئو همچنین اظهار امیدواری کرد که فرایند خلع سلاح کره شمالی در ظرف دو سال و نیم آینده انجام شود.
توقف در برابر توقف، به کام چین و روسیه
فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، ضمن تأکید بر «خلع سلاح هسته‌ای کامل و قابل راستی‌آزمایی و بازگشت‌ناپذیر» کره، نشست سنگاپور را «گامی مهم و ضروری» در بهبود روابط دو کره و غیرهسته‌ای شدن شبه‌جزیره کره دانسته است.
با این حال، اروپایی‌ها نتوانستند ناخرسندی‌هایشان را از نشست سنگاپور پنهان کنند. ژان ایو لودریان، وزیر خارجه فرانسه، اگرچه نشست سنگاپور را «گامی به جلو» دانسته، مانورهای دیپلماتیک ترامپ را «بی‌ثبات کننده» خوانده است. او به به شبکه «سی‌ان‌نیوز» گفته که ترامپ به جاستین ترودو، نخست‌وزیر کانادا، حمله کرد، اما یک روز بعد یک دیکتاتور را که متولد یک دیکتاتوری کمونیستی است، عملاً در آغوش گرفت.
در مقابل، کرملین از نتیجه نشست سنگاپور استقبال کرده است. روز چهارشنبه، دیمتری پسکوف سخنگوی کرملین به خبرنگاران گفت که نشست میان ترامپ و کیم ثابت کرد که دیدگاه پوتین در حمایت از گفتگوی مستقیم به عنوان تنها راه کاهش تنش با کره شمالی، دیدگاه درستی بوده است.
چینی‌ها نیز همچون روس ها از نشست سنگاپور راضی و خوشنود اند؛ با این حال، آنچه تاکنون اتفاق افتاده سقف آروزی آنها نیست. چینی‌ها مشخصآً منتظر لغو تحریم‌های اقتصادی علیه پیونگ‌یانگ‌اند.
چین و روسیه، از مدتها طرح مشترکی را برای کاهش تنش پیشنهاد داده بودند مبنی بر توقف در برابر توقف؛ یعنی توقف برنامه هسته‌ای و موشکی کره شمالی در ازای توقف مانورهای مشترک نظامی آمریکا و کره جنوبی.
چن فنگ‌جون، استاد روابط بین‌الملل دانشگاه پکن در روزنامه دولتی چین “گلوبال تایمز” (Huanqiu Shibao) نوشته است: «موفقیت نشست سنگاپور در دراز مدت به این بستگی دارد که آیا آمریکایی‌ها به حضور ۶۰ ساله‌شان در کره و اطراف آن خاتمه می‌دهند و چتر هسته‌ای خود در محافظت از کره جنوبی و ژاپن را برمی‌چینند یا خیر.» خلع سلح هسته‌ای کره شمالی در قبال برچیدن چتر هسته‌ای؟ بعید است چنین اتفاقی بیفتد، اما در این صورت، بازنده اصلی نشست سنگاپور کره جنوبی خواهد بود.
کره جنوبی، بازنده بزرگ؟
پس از برگزاری نشست سنگاپور، مون جائه این، رئیس‌جمهور کره‌جنوبی که خود در فراهم آوردن مقدمات این دیدار نقش مهمی داشته و ظرف دو ماه گذشته دو بار با کیم جونگ اون دیدار کرده بود، گفت: «این توافق در تاریخ جهانی همچون رخدادی باقی خواهد ماند که به جنگ سرد خاتمه داد.»
کره شمالی و کره جنوبی به لحاظ فنی هنوز دو کشور در حال جنگ هستند، چراکه پس از پایان درگیری دوکشور در سال ۱۹۵۳، هیچ توافق صلحی میان آنها منعقد نشد.
به طور مشخص، موضوع طرح «توقف مانورهای نظامی مشترک آمریکا و کره جنوبی» در کره جنوبی ابهامات و نگرانی‌هایی ایجاد کرد است. روزنامه «چوسون ایلبو»، چاپ کره جنوبی، گزارش داده که مون جائه این در تماس تلفنی با دونالد ترامپ، از او خواسته در مورد این تصمیم توضیح دهد.
وزیر دفاع کره جنویی نیز تأیید کرده است که مقامات کره جنوبی در جریان این تصمیم ترامپ نبوده‌اند، آن هم در حالی که مانور مشترکی برای ماه اوت از قبل تدارک دیده شده است.
علیرغم این نگرانی‌ها، سرهنگ چاد کارول، سخنگوی نیروهای آمریکایی در کره‌جنوبی می‌گوید: «هنوز هیچ دستور رسمی مبنی بر توقف برنامه‌های از پیش تعیین شده نظامی صادر نشده است.»
آیا قرارداد صلح پایدار خواهد ماند؟
شکی نیست که هم کیم و هم ترامپ هر دو به لحاظ سیاسی از این توافق جدید بهره خواهند برد، اما هیچ ضمانتی وجود ندارد که این قراداد پایدار بماند.
رهبران کره شمالی و کره جنوبی قبلاً در سالهای ۲۰۰۰ و ۲۰۰۷ قرارداد صلح امضا کرده بودند، اما هیچ کدام از آن قراردادهای صلح پایدار نماندند. پدر و پدر بزرگ کیم جانگ اون نیز پیشتر وعده‌های مشابهی به رئیس‌جمهورهای پیشین آمریکا داده بودند؛ هیچ کدام از این وعده‌ها اما عملی نشد.
در سال ۲۰۱۲ کره شمالی موافقت کرد که از آزمایش پرتاب موشک خودداری کند، ولی یک هفته پس از آن موشکی را به هوا فرستاد و آن را پرتاب ماهواره اعلام کرد.
دیوید سنجر، ضمن اشاره به همین نکته در نیویورک تایمز یادآوری کرده است که «در سال ۲۰۰۵ هم پدر کیم جونگ اون به جرج دبلیو بوش قول داده بود که همه فعالیت‌های هسته‌ای خود را متوقف کند. به پروتکل الحاقی بپیوندد و به آژانس بین‌الملی انرژی هسته‌ای اجازه نظارت بر مراکز هسته‌ای خود را بدهد… وعده‌هایی که بسیار دقیق‌تر و عینی‌تر از آن چیزی بودند که امروز در توافق‌نامه یک صفحه‌ای میان دونالد ترامپ و کیم جونگ اون آمده است.»
واقعیت این است که کره شمالی از دهه ۵۰ میلادی به دنبال سلاح هسته‌ای بوده است، و سخت بتوان باور کرد به همین سادگی از این برنامه دست بکشد.
مقامات آمریکایی گفته‌اند که برچیدن کامل برنامه اتمی کره شمالی روندی طولانی و از نظر فنی پیچیده است و نشست سنگاپور جز آغاز کار نیست.
با این حال، چه خلع سلاح هسته‌ای کره شمالی محقق شود و چه نه، پیروز نشست سنگاپور، بیش از هرکسی، کیم جونگ اون رهبر جوان کره شمالی بود. به قول بیل ریچاردسون، نماینده اسبق آمریکا در سازمان ملل، این نشست به کیم جایگاه و موقعیتی بین‌المللی داد که فاقد آن بود.
پس از حذف و پاکسازی رقبای احتمالی داخلی از جمله دایی‌اش، جانگ سونگ تائک در فاصله سالهای ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۶، حالا کیم بزرگترین خطر خارجی پیش روی حکومتش را نیز پشت سر گذاشته است.
اکنون، او نه فقط در ظاهر و شیوه آرایش مو، بلکه در عمل می‌تواند خود را وارث پدربزرگش کیم ایل سونگ، «رهبر بزرگ» کره شمالی معرفی کند. اگر شرایط خوب پیش رود، کیم می‌تواند همزمان دنگ ژیائوپینگ کره شمالی نیز باشد. و ملهم از تجربه چین، ویتنام و آلمان شرقی، سیاست درهای باز و اصلاحات اقتصادی را پیش ببرد.
بیشتر بخوانید: