بیژن روحانی – چشم‌انداز مثبتی برای دستیابی به توافق جهانی در خصوص تغییرات آب و هوایی وجود ندارد. این مضمون اصلی سخنان بان کی‌مون، دبیر کل سازمان ملل است که در شهر دوربان آفریقای جنوبی کشورهای شرکت‌کننده در یک کنفرانس بین‌المللی را خطاب قرار داده است.
نشست جهانی تغییرات آب و هوایی که از ۲۸ نوامبر تا نهم دسامبر در دوربان برگزار می‌شود قرار بود بسترهای حقوقی و فنی لازم را برای رسیدن به یک توافق همه‌‌جانبه و جهانی برای کنترل تغییرات اقلیمی و آب‌وهوایی فراهم کند، اما حالا دبیر کل سازمان ملل از دسترس ناپذیر بودن چنین توافقی حداقل در آینده نزدیک سخن می‌گوید.
به نظر می‌رسد بحران اقتصادی در بسیاری از کشورها سایه سنگین خود را بر سر این نشست جهانی انداخته و تصمیم‌گیری برای اختصاص منابع مالی با هدف کاهش تاثیرات تغییرات و آب و هوایی را با دشواری روبهرو کرده است. با این حال بان‌کی‌مون به جز بحران اقتصادی، مسائل سیاسی، تضاد منافع و استراتژی‌های متفاوت برخی از کشورها در خصوص مواجهه با این مسئله را نیز به شدت در عدم دستیابی به نتیجه امیدوارکننده دخیل دانسته است. دبیرکل سازمان ملل همچنین گفته است او تنها به دنبال دیدن پیشرفت‌های کوچک، اما مثبت بوده است، چیزی که به نظر می‌رسد اکنون از آن ناامید شده باشد.
نکات اصلی و کلیدی که در این نشست جهانی باید مورد بحث قرار بگیرند روشن است: آینده پیمان کیوتو و امکان دستیابی به یک توافق یا معاهده جدید جهانی. پیمان کیوتو پیمانی است جهانی در جهت محدود کردن انتشار گازهای گلخانه‌ای ازجمله گازهای کربن که جزو عوامل تغییرات آب و هوایی و گرم شدن کره زمین هستند. با این حال ایالات متحده آمریکا از تصویب آن سرباز زده است.
از آن‌جا که این پیمان رو به پایان است، لازم است برای جایگزین کردن آن با پیمانی جدید در همین زمینه رایزنی شود. از چندسال پیش به ابتکار سازمان ملل نشست‌هایی سالانه در خصوص تغییرات آب و هوایی به راه افتاده است، اما تاکنون هیچکدام از این نشست‌ها نتوانسته‌‌‌اند انتظارات را برآورده سازند.
ازجمله مسائل دیگری که در نشست دوربان می‌بایست مورد بحث قرار گیرد آغاز به کار یک “صندوق اقتصاد سبز” است که هدف آن کمک کردن به کشورهای در حال توسعه برای کاستن از میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای و جبران زیان‌هایی است که از تغییرات آب‌وهوایی متحمل می‌شوند.
در خصوص این صندوق چندمیلیارد دلاری، آمریکا قرار بود نقش موثری در کمک به آن و تامین مالی آن داشته باشد، اما اکنون این کشور می‌گوید این کمک‌ها را تا زمانی که مدیریت این صندوق روشن و شفاف نباشد آغاز نخواهد کرد. احتمال دارد در پایان این کنفرانس، مسئله صندوق کمک‌ها، تنها مسئله‌ای باشد که کشورها بتوانند در مورد آن به توافق برسند.
پیمان کیوتو، پیمانی است جهانی در جهت محدود کردن انتشار گازهای گلخانه‌ای. ازجمله گازهای کربن که جزو عوامل تغییرات آب و هوایی و گرم شدن کره زمین هستند. با این حال ایالات متحده آمریکا از تصویب آن سرباز زده است.
اما مسئله اصلی همچنان در خصوص آینده پیمان کیوتوست؛ پیمانی که آمریکا هرگز به آن نپیوست، اما اصلی‌ترین چارچوب قانونی و بین‌المللی برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای است. نخستین دوره الزام‌آور این پیمان که کشورها در آن متعهد به کاهش پنج درصدی گازهای گلخانه‌ای خود شده بودند در سال ۲۰۱۲ به پایان می‌رسد، اما ژاپن، کانادا و روسیه می‌گویند حاضر نیستند این دوره الزام‌آور بازهم افزایش بیابد و تمدید شود.
بنابراین تنها اتحادیه اروپا به عنوان یکی از بزرگ‌ترین واحدهای اقتصادی و تجاری که مایل به تمدید آن است باقی می‌ماند. با این حال از آن‌جا که اتحادیه اروپا نیز خود با مشکلات بسیار زیادی روبهرو است، لازم است تا قدرت‌های دیگری مانند چین نیز به این تعهدات الزام‌آور بپیوندند و حداقل آن را تا سال ۲۰۲۰ تمدید کنند.
چین نیز تاکنون از دادن چنین تعهداتی در سطح بین‌المللی خودداری کرده است، اما اخیراً رویکرد تازه‌ای به کاهش گازهای گلخانه‌ای در سطح ملی در پیش گرفته است بدون آن‌که بخواهد خود را در سطح جهانی چندان متعهد کند. به عبارت دیگر چین گرچه می‌خواهد در جهت کاهش گازهای گلخانه‌ای حرکت کند، اما چندان مایل نیست آن را در چارچوب‌های بین‌المللی همراه با تعهدات مربوطه انجام دهد.
چین ضمناً معتقد است کشورهای توسعه‌یافته باید الزام و تعهد قانونی نسبت به کاهش گازهای گلخانه‌ای داشته باشند، اما چین و سایر کشورهای در حال توسعه می‌توانند تعهدات ضعیف‌تری نسبت به این امر اتخاذ کنند تا آسیبی به روند توسعه و پیشرفت آن‌‌ها وارد نشود.
برخی کشورها ازجمله آفریقای جنوبی معتقدند در لحظه حاضر می‌توان دو رویکرد در پیش گرفت: تعدادی از کشورها می‌بایست پیمان کیوتو را تمدید کنند، اما تعدادی دیگر آماده تمدید کردن آن در آینده نزدیک باشند. همچنین کشورهای در حال توسعه باید از وجود یک صندوق مالی حمایتی مطمئن شوند.
پیچیدگی این مسائل از نشست دوربان یک ناکامی دیگر در جهت رسیدن به توافقی جهانی ساخته است. درحالی که مسائل سیاسی، اقتصادی و صنعتی بر میزان کاهش گازهای گلخانه‌ای سایه افکنده است، دانشمندان و کارشناسان محیط زیست مدام در خصوص بحران‌های آینده زیست محیطی و تاثیر آن بر زندگی انسان‌ها هشدار می‌دهند.