جو هرسکوویتز ـ روز گذشته، قریب به ۲۰۰ کشور جهان، مذاکرات اقلیمی‌شان را به‌منظور حفظ پروتکل کیوتو کلید زدند؛ پیمان‌نامه‌ای که خود هدفی جز حفظ سیاره‌مان از آسیب رشد گازهای گلخانه‌ای نداشته است که به‌گفته دانشمند عامل رشد ارتفاع سطحی آب دریاها، وقوع توفان‌های مهیب و خشکسالی‌هاست.
سال‌هاست که این کشورها تکانی به خود نداده‌اند و امیدی هم به هرگونه پیشرفت عمده‌ای در سایه هشدارهای فزاینده دانشمندان اقلیمی نمی‌رود. سیاستمداران هم آنقدرها مطمئن نیستند که کشور میزبان، آفریقای جنوبی نیز حتی آنقدر پاک و بی‌طرف باشد که بتواند میانجی‌گر خوبی برای این مذاکرات دشوار اقلیمی قلمداد شود که تا نهم دسامبر سال میلادی جاری در شهر دوربان برپاست.
کشورهای عقب‌افتاده می‌گویند که کشورهای ثروتمند از طریق همین نفت و گاز و ذغال سنگ به اینجا رسیده‌اند و فرصت کافی برای خروج از بحران‌های خودشان می‌خواهند. کشورهای ثروتمند از طرفی می‌گویند اگر امیدی به توقف روند رو به رشد زمین‌گرمایی برود، این کشورهای در حال توسعه همچون چین، هند و برزیل هستند که بایستی سوخت و سازشان را کنترل کنند.
قبول کنید که این‌ها همه شرط‌های دشواری است. بر اساس گزارش این ماه سازمان ملل متحد، گازهای گلخانه‌ای پراکنده در جو زمین به میزان بیسابقهای رسیده است و در این زمین گرم‌تر هم احتمال وقوع سیلاب‌های بیشتر و طوفان‌های سهمگین‌تر و خشکسالی‌های خانمان‌سوزتر از گذشته می‌رود. به‌گفته “سازمان همکاری و توسعه اقتصادی” (OECD) در صورتی‌که دولت‌ها قادر به مهار نشر گازهای گلخانه‌ای‌شان نشوند، دمای میانگین سیاره‌مان تا پایان قرن حاضر حتی تا سه یا شش درجه سلسیوس هم می‌تواند افزایش یابد و این یعنی ویرانی بیسابقهای که ذوب کلیه یخچال‌ها و رشد سطح آب دریاها تازه اولش است. بر اساس اعلام این سازمان، رشد ۸۰ درصدی تقاضای انرژی در سرتاسر جهان، تاحدی به‌واسطه رشد تقاضای خودرو در کشورهای در حال توسعه، تا سال ۲۰۰۵ میلادی، به رشد ۷۰ درصدی نشر گاز دی‌اکسید کربن هم خواهد انجامید.
پروتکل کیوتو، اکثر کشورهای در حال توسعه را به لحاظ قانونی متعهد به اخذ چشم‌انداز الزام‌آوری کرده است تا بدین‌واسطه نشر گازهای گلخانه‌ای در این سیاره گرم‌ترشونده تاحدی کنترل شود. مذاکرات دوربان، آخرین شانس بازنگری در این چشم‌اندازها تا پیش از پایان مهلت این پروتکل در سال ۲۰۱۰ میلادی است. “شاید امکان‌ناپذیر به نظر آید، اما می‌توان انجامش داد”، این را کریستیانا فیگوئه‌رس (Christiana Figueres)، دبیر اجرایی کنوانسیون تغییرات اقلیمی سازمان ملل متحد می‌گوید.
گام‌های نه‌چندان بلند
سیاستمداران جهان، امید به پیشرفت‌هایی در بخش بودجه بسته‌اند تا بدین‌واسطه به کشورهای در حال توسعه‌ای که در معرض بالاترین خطر ناشی از تأثیرات مخرب زمین‌گرمایی هستند، علی‌الخصوص در آفریقا و کشورهای کوچک جزیره‌ای، کمک کنند. کشورهای ثروتمند، خود را متعهد به تأمین سالیانه یکصد میلیارد دلار بودجه اقلیمی تا سال ۲۰۱۰ میلادی کرده‌اند، اما ایالات متحده و عربستان سعودی، با برخی از جنبه‌های تأمین چنین اعتباری مخالفت ورزیده‌اند. باز هم شانس اینکه شماری از این کشورهای ثروتمند، متعهد به اجرای قوانین الزام‌آورتری شوند، وجود دارد.
اما با این‌همه، بحران بدهی ایالات متحده و منطقه یورو، احتمال این را که چنین کشورهایی دست مساعدت دراز کرده و ملزم به محدودسازی اهدافی شوند که امکان توسعه را برایشان تأمین می‌کرده بشوند، فوق‌العاده کاهش داده است. جنیفر هاورکامپ (Jenifer Haverkamp)، مدیر “صندوق پدافند زیست‌محیطی” (EDF)، وابسته برنامه بین‌المللی اقلیم سازمان ملل متحد، می‌گوید: “با توجه به اوضاع سیاسی و اقتصادی فعلی دنیا، احیای پروتکل کیوتو، امری فوق‌العاده نامحتمل است. اما خب این عذری برای اینکه جهان خود را کنار کشیده و کاری نکند، نیست.”
هر توافقی که در این اجلاس صورت بپذیرد، به نوعی بسته به تصمیم کشورهای چین و ایالات متحده، به‌عنوان منتشرکنندگان اصلی گازهای گلخانه‌ای، برای مهار قابل توجه برخی سیاست‌های مخرب‌شان تا سال ۲۰۱۵ است؛ تصمیمی که سال‌هاست از اجرای آن سر باز زده‌اند. روسیه، ژاپن و کانادا می‌گویند تا زمانی که مقصران اصلی این جریان پای توفقنامه تمدید مهلت پروتکل کیوتو را امضا نکنند، آن‌ها هم اقدام به چنین کاری نخواهند کرد. به‌گفته فرستادگان حاضر در این اجلاس، احتمال رشد چنین اعتصابی می‌رود، اما با این وجود احتمال اینکه اتحادیه اروپا، نیوزیلند، استرالیا، نروژ و سوئیس این توفقنامه را بپذیرند هم هنوز وجود دارد.
اتحادیه کشورهای کوچک جزیره‌ای (AOSIS)، می‌گوید: “اگر اجلاس دوربان، تصویب پیمان‌نامه‌ای کاملاً الزام‌آور را به تأخیر انداخته و تا پیش از سال ۲۰۲۰ میلادی، درها را به روی کاستن از رشد جاه‌طلبی‌ها ببندد، بسیاری از جزایر کوچک ما محکوم به فنا خواهند شد.”
علی‌رغم وجود تعهدات انفرادی کشورها به کاهش رشد نشر گازهای گلخانه‌ای و همچنین پروتکل کیوتو، اما ایالات متحده، سازمان جهانی انرژی و دیگران می‌گویند که این‌ها برای پیشگیری از رشد ۲ درجه‌ای دمای میانگین زمین در قیاس با پیش از انقلاب صنعتی کافی نیست؛ آستانه‌ای که به‌گفته دانشمندان، در آن‌سویش هیچ امیدی به کنترل تهدیدات اقلیمی نمی‌رود.
منبع: Scientific American
در همین زمینه: