بیژن روحانی – با به عضویت کامل درآمدن فلسطین در سازمان یونسکو، دولت ایالات متحده آمریکا، به عنوان یکی از مهم‌ترین تأمین‌کنندگان منابع مالی یونسکو، کمکهای سالانه خود را به این سازمان جهانی قطع کرده است.
قطع کمکهای ایالات متحده که انتقادهای فراوانی را نیز در پی داشته، بر برخی از برنامههای این سازمان علمی، آموزشی و فرهنگی تأثیرات جدی بر جای گذاشته است. به همین خاطر اکنون این سازمان به دنبال راهکارهایی است تا بتواند کسری بودجه خود را از منابع دیگر تأمین کند.
این نخستین بار نیست که روابط ایالات متحده آمریکا با سازمان یونسکو تیره می‌شود. در سال ۱۹۸۴ این کشور به دلیل مسائل سیاسی و مدیریتی از عضویت در یونسکو انصراف داد و پس از گذشت ۱۹ سال در سال ۲۰۰۳ دوباره به عضویت این سازمان درآمد. به هنگام انصراف از عضویت در دهه ۸۰، آمریکا یونسکو را به مسائل مختلفی از جمله سیاسی‌کاری و اتخاذ رویکردی ضد آمریکایی، ناتوانی از اداره مسائل مالی و مدیریتی، و بی‌توجهی به آزادی مطبوعات و بازار آزاد متهم کرده بود.
کمکهای ۶۵ میلیون دلاری آمریکا به این سازمان حدود ۲۲درصد کل بودجه یونسکو و سازمان‌ها و مراکز وابسته به آن را تشکیل می‌داد. از جمله ده‌ها مرکز و نهاد وابسته به یونسکو- از مرکز میراث جهانی، مؤسسه جهانی یونسکو برای برنامه‌ریزی آموزشی تا مؤسسه آموزشی آب یونسکو – را می‌توان نام برد. همچنین این سازمان سالانه بیش از ۲۰ جایزه جهانی و منطقه‌ای را به برنامههای مرتبط با آموزش، فرهنگ، علم و صلح اهداء می‌کند که از آن میان می‌توان به جایزه آموزش صلح، جایزه ملینا مرکوری برای حفاظت و مدیریت چشم‌اندازهای فرهنگی، جایزه حافظه جهانی یونسکو و همچنین جایزه بیلبائو برای ترویج فرهنگ حقوق بشر اشاره کرد.
سوادآموزی در افغانستان. کشورهایی که با پیامدهای جنگ و فقر دست به گریبان‌اند، از کسر بودجه یونسکو بیشترین آسیب را متحمل خواهند شد.
در پی قطع این کمکها، یونسکو اعلام کرده است مجبور است که بخشی از فعالیتهای خود را به حال تعلیق درآورد. در این میان کشورهای در حال توسعه و کشورهایی که با عوارض ناشی از جنگ و فقر دست به گریبان هستند بیشترین آسیب را متحمل خواهند شد. از بین مهم‌ترین برنامه‌هایی که اکنون به دلیل قطع کمکهای مالی آمریکا ضربه دیده‌اند، می‌توان به تعدادی از برنامههای فرهنگی و آموزشی این سازمان در افغانستان و عراق، دو کشوری که به تازگی از جنگ‌های ویران‌کننده خلاص شده‌اند، اشاره کرد. تعدادی از این برنامه‌ها شامل کمک به رسانه‌های خبری، آموزش‌های مرتبط با علوم قضایی، برنامه‌هایی در مورد منابع آب آشامیدنی در عراق، و همچنین گسترش سوادآموزی در افغانستان هستند.
ایرینا بوکوا،مدیرکل یونسکو، اعلام کرده است که برخی از مهم‌ترین برنامههای آموزشی، و همچنین حمایت فرهنگی از دمکراسی‌های نوخاسته و نبرد با تعصب و بنیادگرایی مذهبی نیز آسیب خواهند دید.
قطع کمکهای آمریکا بر اساس یک قانون داخلی این کشور صورت گرفته است. به موجب این قانون دولت
آمریکا موظف است کمکهای مالی خود را به هر نهاد وابسته به سازمان ملل که فلسطین را پیش از دست یافتن به یک توافق‌نامه صلح همه‌جانبه با اسرائیل به عنوان یک عضو کامل می‌پذیرد، قطع کند.
آمریکا گرچه سالانه حدود ۲۲ درصد از بودجه یونسکو را تأمین می‌کرد، اما همواره این کمکها در انتهای سال پرداخت می‌شد. این به آن معناست که هم‌اکنون در انتهای سال ۲۰۱۱، یونسکو با کسری بودجه شدید رو‌به‌رو می‌شود که این کسری در ابتدای سال ۲۰۱۲ دو برابر خواهد شد. علاوه بر بودجه اصلی سالانه، دو بودجه جداگانه دو میلیون دلاری و سه میلیون دلاری دیگر که سالانه به طور اختصاصی برای پیشبرد برخی پروژه‌های بازسازی در عراق از سوی آمریکا اختصاص یافته بودند، نیز قطع شده‌اند. قطع این کمکها می‌تواند به وجهه دولت آمریکا در عراق آسیب بیشتری وارد کند.
برنامه‌هایی درباره منابع آب آشامیدنی از فعالیتهای یونسکوست که اکنون به خاطر کسر بودجه ادامه آن به خطر افتاده است.
به جز برخی از مهم‌ترین برنامههای فرهنگی که از این تصمیم سیاسی دچار آسیب جدی می‌شوند، باید به یک برنامه مهم دیگر در خصوص آب سالم و آشامیدنی در عراق نیز اشاره کرد. به گفته سازمان یونسکو دسترسی به آب سالم برای آشامیدن و همچنین کشاورزی یکی از مهم‌ترین چالش‌های عراق برای توسعه کشور در آینده است که ارتباط مستقیمی با صلح و ثبات در عراق نیز دارد. از همین رو این برنامه بسیار مورد توجه دولت آمریکا بوده است. در بخشی از این برنامه شورای ملی آب عراق با همکاری سازمان ناسا و با استفاده از فن‌آوری ماهواره‌ای برنامه گسترده‌ای را در خصوص مطالعه منابع زیرزمینی آب در این کشور آغاز کرده بود.
برنامههای آموزشی و فرهنگی در افغانستان نیز شامل طیف گسترده‌ای از برنامه‌هاست که از حفاظت و نجات آثار تاریخی تا یک برنامه ۳۵ میلیون دلاری برای سوادآموزی را در برمی‌گیرد. در این برنامه قرار است ۶۰۰ هزار نفر، که ۶۰ نفر در آن را زنان تشکیل می‌دهند، در ۱۸ استان با خواندن و نوشتن آشنا شوند. اکنون این برنامه‌ها یا متوقف شده و یا با مشکلات متعدد رو‌به‌رو خواهند شد.
یونسکو اظهار امیدواری کرده است که کنگره و سنای آمریکا بتوانند راه حلی برای برون‌رفت از این بحران پیدا کنند و با وضع تبصره‌ای، دست رییس‌جمهور را برای ادامه کمکها به یونسکو باز بگذارند. اما ناظران سیاسی معتقدند چنین انتظاری فعلاً بیهوده است.
برای جبران کسری بودجه، یونسکو هم‌اکنون یک صندوق جمع‌آوری کمک ایجاد کرده است تا بتواند از کشورها، مؤسسات عمومی و هر نهاد دیگر کمکهای مالی جبرانی را جمع‌آوری کند. در این میان کشور آفریقایی گابن پیشقدم شده و دو میلیون دلار به صندوق اضطراری یونسکو کمک کرده است. اکنون این پرسش نیز مطرح است که کشورهای ثروتمند عربی تا چه حد حاضر به جبران کسری بودجه سازمان یونسکو هستند.
در همین زمینه:
::برنامههای رادیویی بیژن روحانی در رادیو زمانه در زمینه میراث فرهنگی و محیط زیست::