گزارش تازه آژانس بین المللی انرژی اتمی درباره برنامه هسته‌ای ایران به شورای حکام تهیه شده است و در آستانه انتشار قرار دارد. پیش از انتشار رسمی بخش‌هایی از این گزارش توسط آسوشیتدپرس و همچنین بی‌بی‌سی منتشر شده است.

 
از رضا تقی‌زاده، استاد دانشگاه و کارشناس سیاسی در گلاسکو پرسیده‌ایم: ارزیابی کلی شما از این گزارش جدید چیست و واجد چه ملاحظات سیاسی و احتمالاً چه مشکلات جدیدی در برابر جمهوری اسلامی خواهد بود؟

 رضا تقیزاده: گزارش وضعیت موجود ایران را بسیار دشوارتر از پیش خواهد کرد و آنچه تا به‌حال به‌عنوان احتمال فعالیت‌های مشکوک ایران یاد می‌شد، حالا به صورت قطعی در جمع‌بندی نهایی آژانس به عنوان فعالیت‌هایی یاد می‌شود که به‌هرحال قطعاً ایران را در مسیر نظامی شدن قرار می‌دهد. گزارش تازه هم دقیق‌تر از گزارش‌های قبلی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در مورد فعالیت‌های روزانه اتمی ایران است، و هم نکات تازه‌ای در آن هست که در گزارش‌های پیش به آن اشاره نشده بود.

 
انتشار گزارش تازه به یقین وضعیت ایران را بسیار دشوارتر از پیش خواهد کرد و مقدمه‌ای خواهد شد برای اعمال فشارهای بیشتر علیه ایران. این فشارها الزاماً برخورد نظامی با ایران نخواهد بود، ولی در حداقل انتظار می‌شود تصور کرد که طرح این گزارش از سوی شورای حکام که ظرف چند روز آینده صورت خواهد گرفت، به فراهم کردن مقدمه اعمال تحریم‌های اقتصادی و مالی شدیدتر علیه ایران منجر شود.
 
در گذشته همیشه آژانس از این فعالیت‌ها به‌عنوان فعالیت‌های مشکوک یاد می‌کرده و می‌گفته است من نمی‌توانم قاطع بگویم که به این سمت می‌رود یا به آن سمت. ولی در گزارش اخیر قطعاً می‌گوید که ایران به سمت اتمی شدن حرکت می‌کند. یعنی آن‌چه مورد شک بود، حالا به‌عنوان اطلاعات قطعی ارائه می‌شود.
 
در این گزارش ما می‌بینیم که از ۱۰ کشور عضو اطلاعات تازه گرفته‌اند. دو صفحه از این گزارش ضمیمه فقط متکی به گزارش سازمان‌های اطلاعاتی کشورهایی است که با آژانس در مورد جمع‌آوری گزارش تازه همکاری کرده‌اند.
 
در این گزارش صحبت از ارائه تصاویر ماهواره‌ای از سایتی شده که به باور آژانس یک محفظه فولادی برای انجام آزمایش‌های انفجاری با قدرت بالا بوده است. می‌توانید در این زمینه توضیحات بیشتری بدهید؟
 
در گذشته هم گزارش‌های آژانس حاکی از مبادرت ایران به آزمایش یک انفجار با قدرت بالا یا به معنای دیگر آزمایش ماشه اتمی بود. به‌خصوص در لپ‌تاپی که از ایران خارج شده بود و اطلاعات موجود در آن، منبع طرح سئوال‌های تازه از طریق آژانس خطاب به ایران بود و ایران اصالت این سئوال‌ها را مورد تردید قرار داده بود. صحبت از آزمایش یک ماشین اتمی شده بود، ولی در مورد اخیر حالا به صورت روشن از نصب این محفظه در مرکز تسلیحاتی پارچین یاد می‌شود و تصاویر ماهواره‌ای این محفظه فلزی گرفته شده و مورد مصرف بدون تردید این محفظه مبادرت به آزمایشی است که مآلاً منجر خواهد شد به تهیه و امتحان یک ماشه‌ اتمی که در تولید بمب اتمی مورد استفاده قرار می‌گیرد. البته ایران ممکن است مثل همه برخوردهای گذشته با آن با شک برخورد کند و آن را رد کند.
 
رئیس‌جمهور و نخست‌وزیر اسراییل هم موضع‌گیری‌های تندی در این زمینه داشته‌اند. این موضع‌گیری‌ها را از سوی دشمن سنتی و دیرینه‌ی جمهوری اسلامی چگونه ارزیابی می‌کنید؟ چقدر ممکن است این موضع‌گیری‌ها منجر به یک حمله نظامی حداقل از سوی اسراییل به ایران شود؟
 
قبل از انتشار مفاد این گزارش از طریق خبرگزاری آسوشیتدپرس، آقای شیمون پرز، رئیس‌جمهور اسراییل که نسبت به بقیه رهبران چهره معتدل‌تری است، اظهار کرد که این گزارش جامعه جهانی را یک قدم برای آغاز جنگ با ایران جلو می‌برد و چندساعت بعد ایهود بارک، وزیر دفاع اسراییل که او هم از آقای نتانیاهو نخست‌وزیر میانه‌روتر است، همین نکات را مورد تأکید قرار داد و گفت جامعه جهانی یک‌قدم برای جنگ با ایران جلوتر رفته است. با توجه به این که هفته گذشته روزنامه گاردین هم اشاره کرد که دولت بریتانیا و ارتش آن کشور آمادگی‌هایی ایجاد کرده‌اند برای حمایت از یک حمله احتمالی نظامی علیه ایران، در هفته‌ها و روزهای اخیر و ساعات نزدیک به انتشار این گزارش، طبل جنگ بلندتر از هر زمان دیگر علیه ایران شنیده شده و حالا جنگ که وجود آن هیچ وقت به‌عنوان یک گزینه رد نمی‌شد، به صورت تلویحی استفاده از آن مورد تأیید قرار گرفته است.
 
به‌هرحال این فشارها احتمال وقوع جنگ را زیادتر از پیش خواهد کرد. هرچند که مبادرت به جنگ در منطقه شاید با دلایل عقلی خیلی قابل انتظار نیست، ولی استفاده از عنصر غافلگیری همیشه در جنگ‌ها یک عنصر مهم بوده و ممکن است اگر احتمال وقوع جنگی هست، با توجه به استفاده از غافلگیری، نشود آن را کاملاً با دلایل عقلی رد کرد. ضمن این که به اعتقاد من مبادرت به جنگ می‌تواند متضمن مصالح سیاسی برای کشور و رهبران کشورهای مخالف جنگ با ایران، ازجمله آمریکا و اسراییل نیز باشد.
 
اگر بروز جنگ از جانب آمریکا و اسراییل و دنیای غرب را محتمل بدانیم، با توجه به بحران‌های اقتصادی که در آمریکا و غرب وجود دارد، آیا فکر می کنید این توانایی برای یک جنگ جدید آن هم با کشوری مثل ایران در غرب و آمریکا وجود دارد؟
 
این جنگ شبیه جنگ عراق یا جنگ افغانستان نخواهد بود و نیروی زمینی در آن به‌کار گرفته نمی‌شود. این حمله اگر صورت بگیرد، حمله‌ای خواهد بود علیه تأسیسات اتمی ایران و حملات محدودی است. ولی اگر ایران نسبت به این حملات محدود عکس‌العمل نشان دهد که به‌هرحال می‌تواند برنامه‌های اتمی ایران را برای مدت‌ها و ماه‌ها و سال‌ها معوق بگذارد، بعد موج بعدی حملات در ایران به یقین گسترده‌تر خواهد بود و این حملات دوم ممکن است براندازی رژیم را هم در مرکز توجه قرار دهد.
 
البته این بهایی نیست که به نظر من رژیم جمهوری اسلامی و رهبران آن آماده‌ پرداختن آن باشند. بنابراین دشواری‌هایی که کشورهای مخالف ایران برای حمله به ایران دارند، متقابلاً در شکل دفاعی برای رهبران ایران هم وجود دارد. این شرایط هم بروز جنگ را امکان‌پذیر می‌کند و هم پرهیز از آن را. به این علت است که نمی‌شود با قطعیت گفت آیا مبادرت به جنگ یک گزینه قطعی است؟ آیا خودداری از جنگ یک گزینه قطعی است؟
 
این قابلیت نظامی را آمریکا یقیناً دارد. سالانه هشتصد تا نهصد میلیارد دلار صرف تجهیز و نگهداری ارتش آمریکا می‌شود. اگر قرار است مصرفی وجود نداشته باشد برای این تجهیزات، تجهیز کردن آن‌ها بی‌معنا می‌شود. ضمن این که نیروهای نظامی آمریکایی‌ها از جنگ جهانی دوم به این طرف هر دوسال برای جنگ خارجی درگیر بوده‌اند. این بضاعت را مخالفان دولت ایران دارند و اگر تصمیم سیاسی استفاده از آن‌ها گرفته شود، این آمادگی وجود دارد.
 
نیکولا سارکوزی رئیس جمهور فرانسه هم به گزینه نظامی اشاره کردند و گفتند در خصوص ایران این گزینه رد نشده و همچنان روی میز است و اگر موجودیت اسرائیل مورد تهدید قرار بگیرد دست روی دست نمی گذارند. آیا فکر می‌کنید این‌بار برخلاف جنگ عراق، اروپای غربی هم در این جنگ با آمریکا همراهی خواهد کرد یا خیر؟
 
اگر اسراییل در این جنگ داخل شود، یقیناً آمریکا مجبور به مداخله خواهد شد. اگر آمریکا در این جنگ شرکت کند، به‌عنوان عضو ناتو و براساس تعهد دفاع مشترک اعضای ناتو از هرکدام از کشورهایی که در جنگ هستند، فرانسه و بریتانیا ملزم به مشارکت در آن جنگ خواهند بود و این دو کشور کشورهایی هستند که دارای قابلیت نظامی مداخله در جنگ‌های خارجی را بیشتر از دیگر کشورهای اروپایی عضو ناتو دارند.
 
البته ترکیه استثنائاً کشوری است که دارای نیروی زمینی قابل برای این نوع مداخلات هم هست، ولی اگر قرار است حمله‌ای در ایران صورت گیرد، نیروی دریایی و حملات موشکی مورد توجه خواهند بود و این قابلیت فقط نزد بریتانیا و فرانسه است. بنابراین مشارکت آنها در جنگ احتمالی یا حمله نظامی به تسلیحات اتمی ایران، اگر صورت گیرد، در عمل غیر قابل اجتناب است.
 
آیا ممکن است کشورهای همسایه ایران از در اختیار گذاشتن فضای هوایی خودشان برای حملات امتناع کنند و در عمل با قوایی که علیه ایران متحد خواهد شد همکاری نکنند، مثل ترکیه یا کشورهای عرب حوزه خلیج فارس؟
 
در صورت استفاده از نیروهای موشکی مورد استفاده قرار گرفتن کشورهای همسایه‌ ایران در یک هجوم احتمالی علیه ایران، خیلی شکل حیاتی ندارد و چون آنها در تیررس حملات احتمالی تلافی‌جویانه‌ ایران هستند، ممکن است که از این نوع همکاری شانه خالی کنند و اگر همکاری‌ای صورت بگیرد، به صورت محرمانه باشد. بنابراین باید انتظار داشته باشیم که حداقل کشورهای همسایه که در تیررس ایران قراردارند، از ابتدا یا پشتیبانی آشکار از این نوع حملات نکنند، یا اعلام کنند که شکل بی‌طرفی اتخاذ خواهند کرد.
 
فکر می‌کنید خود حاکمیت جمهوری اسلامی تا آخر این بحران روی مواضع خودش پافشاری خواهد کرد یا ممکن است اگر بحث حمله نظامی جدی‌تر شود، عقب‌نشینی‌هایی را ما شاهد باشیم؟
 
جمهوری اسلامی زمانی به نظر من عقب‌نشینی خواهد کرد که موجودیت آن در خطر قرار گیرد. در غیر این صورت اگر خطر جنگ علیه ایران جدی نباشد، فقط شکل تهدید آن حفظ شود. جمهوری اسلامی تا به‌حال نشان داده است که آمادگی‌ عقب‌نشینی را ندارد.