کوشکآباد، یکی از زیرحوضه‌های حوزه آبخیز کشف‌رود در شمال شرق ایران است. در این منطقه، کشاورزی برای مردم بسیار مهم است و سد کارده، آب را برای آبیاری زمین‌های کشاورزی در پایین سد و آب نوشیدنی را برای مردم شهر مشهد فراهم می‌کند. سد کارده از رودخانه‌های رشته کوه هزار مسجد، سیراب می‌شود و علت انتخاب این نام برای سد، همجوار بودن آن با روستای کارده است. این سد یکی از قدیمی‌ترین سدهای استان خراسان رضوی به شمار می‌آید.
اما این منطقه، به ویژه منطقه کوشکآباد به خاطر داشتن شرایط خاص اقلیمی همواره در معرض وقوع سیلاب‌های مخرب و خسارت‌های ناشی از آن است. روستاییان غالباً با چالش‌هایی نظیر فرسایش خاک، رسوب، خطر سیلاب، کمبود آب و مشکلات خشکسالی روبرو می‌شوند. به همین دلیل، حفظ خاک و آب و بهبود سیستم‌های آبیاری و مدیریت آبخیز و آبخیزداری بسیار مهم و ضروری است.
در کتاب «ارزیابی آبخیزداری از طریق روش ترکیبی» که به تازگی از سوی انتشارات اسپرینگر منتشر شده است، بهرام محمدی گلرنگ شیوه‌ها و روش‌های آبخیزداری در این منطقه را بررسی کرده است. مطالعه او نشان می‌دهد که برای ارزیابی آبخیزداری باید از روش‌های ترکیبی استفاده کرد و یک روش به تنهایی نمی‌تواند مناسب و کافی باشد.
در پیشگفتار کتاب می‌خوانیم:
فرسایش خاک باعث تخریب آبخیزها می‌شود و این چالش مهمی در ایران به شمار می‌آید. گرچه طرح‌های متعددی برای کاهش این خطر محیط زیستی انجام شده و درس‌های زیادی از تجارب گذشته به دست آمده است اما ارزیابی زوایای فنی و اجتماعی طرح‌های آبخیزداری دشوار است. برای مقابله با این چالش‌ها، ارزیابی موضوعات اجتماعی و فنی در مورد آبخیزداری ضروری است. مطالعات قبلی که از روش‌های ارزیابی کمی و کیفی به صورت مجزا استفاده کردهاند، هم دارای نقاط ضعف و هم دارای نقاط قوت هستند. اما بررسی آبخیزداری نیازمند رویکردی است که از روش ترکیبی و همبسته استفاده کند. این کتاب مدل همبسته و ترکیبی را ارائه می‌دهد که از رویکردهای فنی و اجتماعی برای ارزیابی طرح‌های آبخیزداری حوضه آبخیز کوشک آباد در ایران استفاده می‌کند. هدف از این مطالعه ارزیابی عوامل جمعیتی، اجتماعی و فنی است که بر برنامه آبخیزداری در کوشک آباد تأثیر می‌گذارند. همچنین کتاب حاضر، سناریوهای قبل از انجام طرح، در زمان طرح و بعد از طرح را در نظر میگیرد.
اما چرا نویسنده می‌خواهد عوامل اجتماعی و فنی را بررسی و ارزیابی کند؟
از نظر او، هدف از ارزیابی اجتماعی، تعیین عواملی است که بر سطوح گوناگون مشارکت در برنامه آبخیزداری در ایران تأثیر دارند. از این جهت، ما یک مدل مفهومی را ایجاد کردیم به منظور:
- تعیین ویژگی‌هایی که منجر به مشارکت در طرح آبخیزداری می‌شود و
- تعیین عواملی که بر سطوح گوناگون مشارکت تأثیر دارند. در هر یک از سه روستای انتخاب شده در منطقه کوشکآباد، به صورت تصادفی با ۲۰۰ نفر مصاحبه کردیم. همچنین از پرسشنامه‌های ساختمند برای ارزیابی ویژگی‌های اجتماعی ـ اقتصادی آن‌ها و مشارکت آن‌ها در برنامه‌های آبخیزداری استفاده کردیم. در این مطالعه سطح شناخت، نگرش، انتظار و رضایت پاسخ دهندگان از برنامه‌های آبخیزداری در مقایسه با سطح مشارکت بررسی شدند.
از سوی دیگر هدف ارزیابی فنی در این کتاب، بررسی فرایندهای آبخیزداری و مهندسی زیستی ساختارها است. این مطالعه استلزامات و پیشنهادات نظری و عملی درباره مشارکت آن‌ها در طرح آبخیزداری را فراهم کرده است. به طور خلاصه این کتاب پیشنهاد می‌دهد که نظریه مبادله اجتماعی و نظریه گزینش عقلانی برای توضیح وجوه گوناگون سطح مشارکت مناسب هستند.
این کتاب شش فصل را در بر میگیرد. در فصل اول، خلاصهای از پیش‌زمینه، بیان مساله، پرسش‌های تحقیق، اهداف و حدود مطالعه بیان می‌شود. فصل دوم بر ارزیابی اجمالی ادبیات تحقیق متمرکز است که عمدتاً شامل مطالعات آبخیزداری در ایران می‌شود، به ویژه در حوضه آبخیز کوشکآباد. فصل سوم مجموعه داده‌های این حوضه آبخیز را توصیف می‌کند یعنی براساس روش‌هایی که در ارزیابی فنی و اجتماعی بحث شده‌اند. فصل چهارم و پنجم نتایج این مطالعه را بیان و جنبه‌های ارزیابی فنی و وجوه ارزیابی اجتماعی را توصیف می‌کنند. فصل ششم نیز خلاصهای از یافته‌ها و نتایج این مطالعه را بیان می‌کند و در نهایت پیشنهاداتی برای پژوهش‌های آتی ارائه می‌دهد.
تازه‌ترین کتاب‌ها در حوزه محیط زیست
- علم، استعمارگری، و اینوئیت‌‌ها/ معرفی کتاب آب‌کردن یخ‌های شمالگان
- چرا طبیعت چنین نمودی دارد/ معرفی کتاب «الگوها در طبیعت»
- معرفی کتاب رشد اقتصادی و توسعه پایدار
- معرفی کتاب ترویج زیست پایا
- معرفی کتاب مقابله با سرقت زیستی
- تاریخ سیاسی کوه
- معرفی کتاب روان‌آب‌های رگباری
- اندیشیدن به تغییرات اقلیمی: اخلاق یا سیاست؟
- نوآوری برای محیط زیست؛ تبدیل پسماند به خوراک
- قانون‌های زیست‌محیطی برای زیست‌شناسان
- چرا بوم‌شناسی مهم است؟
- اخلاق زیست‌محیطی، اخلاق سرزمین: میراث آلدو لئوپولد
- معرفیِ کتاب «انرژی و اقلیم: بینشی برای آینده»
- تفاوت اقلیم و آب‌وهوا: درآمدی بسیار کوتاه
- چرا کره زمین ظرفیت افزایش جمعیت را دارد؟
- عاج: قدرت و شکار در آفریقا
- تبارشناسی «حیات‌وحش»؛ پیوندها میان انسان و مکان
- جُرم‌شناسی سبز: سرمایه‌داری چگونه زیست‌بوم را نابود می‌کند؟
- دیوید ثورو، زبان درختان
چه خوب میشد، جناب نویسند گرامی، امکان نشر کتاب به ز زبان فارسی را هم فراهم میکرد.
چه خوب میشد / 04 September 2017