شهزاده سمرقندی ـ شاید اسم النا بانر (Elena Bonner) برای همه فارسی‌زبانان آشنا نباشد، اما آن‌ها که در اتحاد جماهیر شوروی زندگی کرده‌اند، حتماً او را خوب می‌شناسند و نام او را به عنوان «دشمن مردم» از طریق رسانه‌های حکومت آن دوران خوانده‌اند یا شنیده‌اند.
آن‌ها که هنوز به شوروی و رویدادهای آن توجه دارند اما می‌دانند این زن تا آخرین نفس فعال بود و نظرات بشردوستانه و ضد جنگ خود را همواره از طریق رسانه‌های خارج و داخل روسیه منتشر می‌کرد.
جسارت‌های زنی که از معروف‌ترین مخالفان حکومت شوروی به شمار می‌رفت حالا دوباره در رسانه‌های جهان مطرح شده است؛ خبر درگذشت زنی که در کنار همسرش آندره ساخاروف (برنده جایزه نوبل سال ۱۹۷۵ و از نخستین افرادی که از داخل اتحاد جماهیر شوروی با رسانه‌های خارجی درباره جنایت‌های حکومت این کشور حرف می‌زد)، از ضد مردمی بودن اتحاد جماهیر شوروی انتقادهای شدید داشتند.
النا بانر، فعالیت سیاسی خود را از سال ۱۹۴۰ از دوران قبل از آشنایی با ساخاروف شروع کرد. او بعد‌ها نیز از عقیده‌های ضد جنگ همسرش دفاع می‌کرد. در زمانی که در اتحاد جماهیر شوروی کمتر کسی می‌توانست مخالف نظریه‌ها و تصمیم‌های شورای عالی حرفی بزند، این دو مخالف جنگ و اعزام نیروی جنگی به افغانستان و همین‌طور به چچن بودند.
روز ۱۸ ژوئن این زن فعال و پیشگام حقوق بشر در سن ۸۸ سالگی در باستون (ایالات ماساچستس) درگذشت.
خانم بانر سال ۱۹۲۳ در شهر مرو ترکمنستان به دنیا آمد. پدر و مادر او از زندانیان سیاسی دوران شوروی بودند. اسم او Lusik Georgievna Alikhanova بود که در پی تعقیب‌های پی‌درپی برای اینکه امکان تدریس را از دست ندهد ناچار به تغییر نام خود شد.
او با اینکه اسم خانوادگی خود را تغییر داده بود، اما هیچ‌گاه آرمان‌های پدر و مادرش را فراموش نکرد و همیشه تلاش می‌کرد به خانواده‌های زندانیان سیاسی کمک کند. سال ۱۹۶۰ به جریان حقوق بشری‌ای پیوست که برای نخستین‌بار در اتحاد جماهیر شوروی به وجود آمده بود و فعالیت در آن تهدید و خطرهای زیادی به همراه داشت.
سال ۱۹۷۲ با آندره ساخاروف ازدواج کرد که سال ۱۹۷۵ برنده جایزه صلح نوبل شد اما حکومت وقت به او اجازه خروج برای دریافت اینجایزه را نداد. به همین دلیل النا بانر که در ایتالیا و در حال معالجه بود به عنوان نماینده ساخاروف در اسلو اینجایزه را دریافت کرد.
پس از مدتی ساخاروف به شهر بسته گارکی تبعید و تلاش‌های النا برای نجات او از تبعید، به زندانی شدن او منتهی شد. در نتیجه اعتصاب غذاهای متعدد و طولانی ساخاروف بود که سفر النا به ایالت متحده آمریکا امکان‌پذیر شد.
ساخاروف با اعتصاب غذا اتحاد شوروی را مجبور به صدور مجوز برای خروج خانواده‌اش از اتحاد جماهیر شوروی کرد و از این طریق تمام نوشته‌های او از خاک شوروی بیرون رفت. پس از مدتی کوتاه، النا بانر نوشته‌های ساخاروف را به همت دانشگاه هاروارد منتشر کرد.
بانر و ساخاروف یکی از نخستین افرادی بودند که جنگ چچن را قتل عام مردم خواندند و توجه افکارر عمومی جهان را به آن جلب کردند.
طی چند روز اخیر خبر مرگ النا بانر در روسیه هنوز از مهم‌ترین اخبار رسانه‌هاست. در حالی‌که ترک وطن کردن این زن شجاع هنوز برای بسیاری سئوال بی‌جواب است.
خاکس‌تر او اما قرار است در قبرستان واستریکاسکی شهر مسکو به خاک سپرده شود. برخی از رسانه‌های روسی از این رویداد به عنوان بازگشت به وطن یاد می‌کنند.
یکی از مهم‌ترین گفته‌های النا بانر در سال‌های اخیر این جمله بود که البته بسیاری از فعالان جوان حقوق بشر نیز از آن یاد می‌کنند: «بین ما آدم‌ها رسم است که هر کسی را شبیه دیگران نیست دوست نداشته باشیم!»
کتاب «تن‌ها با هم» یکی از معروف‌ترین کارهای او به شمار می‌رود. او راه‌انداز جایزه «آندره ساخاروف» نیز بود که از سال ۲۰۰۶ تا به حال، هر دوسال یک‌بار به یک رهبر سیاسی برجسته و یا یک فعال حقوق بشر اعطا می‌شود.
روز گذشته در مراسم خاکسپاری النا بانر خانواده او از مردم درخواست کردند به جای آوردن گل به مناسبت مراسم خاکسپاری به صندوق مالی جایزه ساخاروف کمک کنند.