در آستانه انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۹۶ از مجید محمدی محقق کارشناس ارشد انرژی و نویسنده این حوزه پرسیدم که سیاست‌های دولت در حوزه انرژی چقدر موفق بوده؟ دولت تا چه حد توانسته به توافقنامه اقلیمی پاریس به عنوان مهم‌ترین تعهد زیست محیطی خود در عرصه بین‌الملل پایبند باشد؟

مجید محمدی محقق در سوئد تحصیل کرده و اکنون بیش از دو دهه است که با مسائل انرژی در بزرگترین شرکت انرژی آن کشور مواجه بوده است.

♦ زمانه: با در نظر داشتن شعارهای زیست محیطی دولت و تعهد ایران به توافقنامه پاریس، آیا دولت ایران توانسته به سمت اقتصاد کم‌کربن و جایگزینی انرژی‌های تجدیدپذیر با سوخت‌های فسیلی حرکت کند؟

مجید محمدی محقق: در کنفرانس پاریس در سال ۲۰۱۵ ایران متعهد شد که به شرط برداشته شدن تحریم‌ها حاضر است تا سال ۲۰۳۰ میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای خود را در مقایسه با سال ۲۰۱۰ تا سقف ۱۲٪ کاهش دهد؛ البته در صورت ادامه تحریم‌ها تا سقف ۴٪.

بنابر این تعهد نسبت به سقف تولید ۱۳۸۹ ایران می‌باید سقف تولید دی اکسید کربن خود را تا سال ۱۴۰۹ حدود ۵۸۰ میلیون تن کاهش دهد. در نمودار۱ دو فرض یکی اگر روند رشد تولید دی اکسید کربن به همین منوال ادامه پیدا کند و دیگر اگر ایران پایبند به تعهد خود باشد ترسیم شده است.
اصولاً تولید گازهای گلخانه‌ای حاصل فعالیت انسان را می‌توان به‌طور کلی به چند دسته تقسیم کرد:

  • تولید برق
  • ناوگان سواری
  • زباله به دلیل تولید گاز متان که بیش از ۲۰ برابر گاز دی اکسید کربن اثر گاز گلخانه‌ای دارد یکی از تولید کننده‌های گاز گلخانه‌ای است
  • تولید و استخراج سوخت اولیه (صنعت بالا دست و پائین دست توضع انرژی)
  • صنایع سنگین به‌علاوه صنعت سیمان سازی
  • کشاورزی و دامپروری
  • بخش گرما و پخت و پز
نمودار اول

به دلیل شرط داشتن اختصار در این مصاحبه فقط به نکته اول یعنی بررسی تولید گازهای گلخانه‌ای توسط نیروگاه‌های حراتی می‌پردازم. البته لازم به ذکر است که این خود یکی از اصلی‌ترین عوامل تولید گازهای گلخانه‌ای است.

بگذارید ببینم که ایران در سال ۱۳۸۹ چه میزان دی اکسید کربن در نیروگاه‌های حرارتی خود تولید کرده است.

در این سال حدود ۱۱۸ میلیون تن دی اکسید کربن توسط نیروگاه‌های حرارتی تولید شده است. اگر ایران بخواهد به حداقل تعهد خود عمل کند در این صورت می‌باید سقف تولید خود را تا سال ۱۴۰۹ به ۱۱۳ میلیون تن در سال کاهش دهد. شاید تصور کنید که ۵ میلیون تُن آن هم در ظرف ۲۰ سال رقم زیادی نیست. اما مشکل این است که نیاز به برق هر سال رو به افزایش است و برای مثال این افزایش بین سال‌های ۹۴ تا ۹۵ بیش از ۳٪ بوده است.

با این فرض که این رشد ادامه پیدا کند این خود بدین معنی است که مسئولان با یک چالش بزرگ مواجه هستند زیرا از یک طرف می‌باید تولید فزاینده برق را پاسخگو باشند و از طرف دیگر سقف تولید دی اکسید کربن را نگذرانند از حد مجاز بیشتر شود. و این شدنی نیست الا با سیاست بلند مدت انرژی.

نظری به نمودار ۲ نشان می‌دهد که دولت توانسته است در تولید برق جلوی افزایش دی اکسید کربن را لااقل برای سال ۹۵ بگیرد و حتی میزانی آن را کاهش دهد. لازم به ذکر است که تولید دی اکسید کربن بسیار وابسته به رشد اقتصادی است و برای مثال بین سال‌های ۹۱ تا ۹۲ ما افت کلی تولید دی اکسید کربن داشته‌ایم. اما در اینجا در بین سال‌های ۹۴ تا ۹۵ صنعت برق مجبور بوده است ۸٫۵ تروات ساعت برق بیشتری درست کند.

نمودار دو

♦ زمانه: دولت یازدهم چگونه و با چه ابزاری توانسته در بخش تولید برق از تولید گازهای گلخانه‌ای بکاهد؟

مجید محمدی محقق: به طور کلی دولت توانسته

  • کارایی نیروگاه‌های حرارتی را نسبت به دو سال پیش ۱٫۷٪ بیشتر کند. و این به این معنی است که در سال ۱۳۹۵ حدود ۲٫۶ میلیون تن کمتر دی اکسید کربن به هوا فرستاده شود.
  • تولید نیروگاه اتمی و تجدیدپذیر را از ۳٫۲ تراوات ساعت به ۷ تروات ساعت برساند. البته حدود ۶،۵ تروات ساعت آن متعلق به نیروگاه اتمی بوشهر است که افزایش چشمگیری داشته است.
  •  راندمان نیروگاه‌های غیر حرارتی را افزایش دهد.
  • اتلاف برق در شبکه برق‌رسانی را کاهش دهد و به حدود ۱۰٪ برساند. لازم به ذکر است که در مقیاس ۱۳۹۵ یک درصد کم کردن از افت برق در شبکه معادل کمتر تولید کردن ۱٫۳ میلیون تن دی اکسید کربن است.

اما این میزان کارکرد هر چند مطلوب است اما کافی نیست زیرا برای مثال بخش بزرگی از این افت انتشار دی اکسید کربن مربوط به بالا بردن کارایی نیروگاه اتمی بوشهر است که در سال آینده هر چند میزانی بهبود می توان انتظار داشت اما این افزایش بسیار کمتر از سال ۹۵ خواهد بود. نکاتی که می‌باید با آن بیشتر کار شود عبارتند از:

  • بالا بردن کارایی نیروگاه‌ها در ضمن کم کردن مصرف داخلی نیروگاه‌ها.
  • پائین آوردن افت برق در شبکه برق رسانی تا ۶ تا ۸ درصد.
  • اگر نیروگاه‌های تجدیدپذیر می‌خواهند در سبد انرژی قرار گیرد لازم به بازنگری دوباره در تضمین‌های است که اینگونه سیاست انرژی طلب می‌کند. برای مثال تضمین قیمت خرید با نرخ بانکی فعلی کافی به نظر نمی‌رسد.
  • به‌جای ساخت نیروگاه‌های اتمی با آن سرمایه، در وهله اول باید کارایی نیروگاه‌ها را حداقل به ۴۵٪ رساند.

♦ زمانه: ایران چه چالش‌های کلانی در این مسیر پیش روی خودش دارد؟

مجید محمدی محقق: اول از همه نرخ بهره بالا سبب گران شدن سرمایه‌گذاری‌ها می‌شود. به‌خصوص در بخش انرژی‌های تجدیدپذیر که احتیاج به سرمایه زیاد در زمان طولانی دارد.

دوم اینکه خشکسالی باعث می‌شود ایران نتواند به نیروگاه‌های برق آبی جهت تولید بیشتر برق تکیه بکند. در ضمن رو آوردن به شیرین‌سازی آب که خود طلب انرژی می‌کند؛ در حال حاضر این انرژی توسط سوخت فسیلی تامین می‌شود.

علت سوم هم فقدان سرمایه دولتی که بتواند به‌طور چشمگیر به سبد انرژی کمک کند. برای مثال آنچنان که دولت آلمان در مورد نیروگاه‌های تجدیدپذیر کرده است.

♦ زمانه: آیا تأمین برق از طریق نیروگاه های اتمی در ایران میتواند جایگزین زیست محیطی مناسبی برای نیروگاه هایی قدیمی باشد تا بدین ترتیب تولید دی اکسید کربن کاهش یابد؟

مجید محمدی محقق: اجازه دهید چند فاکت برای توضیحی مطلب بیاورم:

متوسط نیاز به ساخت به نیروگاه جدید بین سال ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۵، معادل ۳۱۰۰ مگاوات در سال است. این بدان معنا است که سالانه معادل بیش از ۳ نیروگاه اتمی بوشهر یا به‌صورت نیروگاه اتمی و یا به‌صورت نیروگاه حرارتی و یا نوع دیگر میباید درست کرد تا جواب نیازهای فزاینده برق را بدهد.

کارایی نیروگاه‌های حرارتی که توسط بخش خصوصی ساخته میشود تقریبا ۲۷٪ است و این به این معناست که نیروگاه‌های گازی نویی ساخته میشود که کارایی آن بهتر از نیروگاه‌های حرارتی قدیمی نیست. 

حال اگر سوال شود که نیروگاه‌های قدیمی که برای مثال ۲۵٪ تا ۳۰٪ کارایی دارند را از کار بیندازیم و به‌جای آن نیروگاه اتمی گران درست کنیم اما همزمان به‌خاطر نیازهای جدید به برق نیروگاه‌های گازی جدیدی درست کنیم که همان میزان کارایی دارند چگونه میتوان به کم کردن دی اکسید کربن کمک کرد؟ در محاسبهای که خدمتان فرستادم با خود اینطور فکر کردم که با یک میزان پول کدامین از دو راه حل زیر بهتر به هدف ما که همانا کم کردن گاز دی اکسید کربن است کمک میکند:

یک- با آن پول یک نیروگاه اتمی ساخته شود.

دوم- با معادل همان پول نیروگاه حرارتی جدیدی ساخته شود که جایگزین نیروگاه حرارتی قدیمی شود. اما کارایی آن حداقل ۵ درصد بیشتر از کارایی نیروگاه‌های حرارتی از کار افتاده شده می‌بایست باشد. یا نیروگاه حرارتی جدیدی برای نیاز جدیدبرق ساخته شود که ۵ درصد کارایی آن بیش از حد میانگین کارایی نیروگاه‌های حرارتی موجود باشد.

همان‌طور که مشاهده میکنید تعویض یا از کار انداختن نیروگاه‌های که کارایی پائین دارند و یا تبدیل آنها به سیکل ترکیبی تبدیل بهترین کمک را در این راستا میکند.

از این نویسنده