در ادامه «مجله ایرانیان هلند» که پخش آن از چند هفته پیش از رادیو زمانه آغاز شده، اینبار به سراغ یکی از نخستین ایرانیانی می‌رویم که بیش از پنجاه سال پیش ساکن هلند شد: داریوش مجلسی.

او در  دوران اقامت در این کشور، به عنوان پژوهشگر و مشاور امور مهاجرت فعالیت داشته و از سالها پیش تا کنون نیز مترجم عالیرتبه اداره دادگستری در هلند و بلژیک است. 

(تصویر: پادشاه و ملکه ایران در کنار پادشاه و ملکه هلند –
نشست سران کشورها در آمستردام، ۱۹۶۲ – عکس: ANP)

داریوش مجلسی از نخستین روزهای ورود خود به هلند در سال ۱۹۵۹ می‌گوید: «تعداد ایرانیان در آن زمان بسیار کم بود؛ حدود ۵-۶ نفر بودند که از طرف شرکت کشتی‏رانی که تازه در جنوب ایران تأسیس شده بود، به هلند فرستاده شده بودند. این چند نفر آمده بودند که دریانوردی و افسری دریایی را بیاموزند.»

در برخورد با هلندی‏ها، وقتی متوجه می‏شدند که شما از ایران آمده‏اید، چه تصویری از ایران در ذهن‏ داشتند؟

تصویری کاملاً متفاوت با الان! تصویری که داشتند کمی با واقعیت همخوانی نداشت و تا حدی «هزار و یک‏شبی» بود. به‌ویژه که آن زمان، شاه سابق ایران از ثریا اسفندیاری طلاق گرفته و با فرح دیبا ازدواج کرده بود و هلندی‌ها هم از ایران، تصویر رؤیایی حرم‏سرا و این‏گونه مسائل داشتند.

حتا به‌یاد دارم که مدل موی ملکه‏ی پیشین ایران خیلی در هلند مُد شده بود که به آن «مُدِ فرح دیبا» می‏گفتند. تنها چیزهایی هم که از ایران می‏شناختند، نفت، فرش و خاویار بود.
اطلاعات زیادی از ایران نداشتند.

تا اینکه به انقلاب می‌رسیم…

تا پیش از انقلاب، ما اصلاً پناهنده در هلند نداشتیم. البته تعدادی از فعالان سیاسی بودند که در چارچوب کنفدراسیون دانشجویان فعالیت می‏کردند و تعداد آن‏ها هم زیاد نبود.

پس از انقلاب می‌توان گفت که سیل پناهنده به سوی هلند سرازیر شد. چون هلند درب را بر روی پناهندگان باز گذاشته بود.

کمپ‏هایی که الان می‏بینید و مصاحبه‏هایی که امروز انجام می‏گیرد، آن زمان وجود نداشت.پناهنده را مستقیم از فرودگاه می‏بردند به منزل.


                                               (تصویر: حسین تاج‌گردون، سفیر جمهوری اسلامی در لاهه، ۱۹۸۴)

این موج روز به‏روز شدت گرفت. در حالی‏که همه فکر می‏کردند که تا یک یا دو سال پس از انقلاب، تعداد پناهندگان فروکش می‏کند. ولی تعداد، بسیار زیادتر شد و ما با پدیده‏ای به نام «پناهنده اجتماعی» هم برخورد کردیم که در آن سال‏های نخست وجود نداشت. دولت ایران تا حدود ۷-۸ سال پیش، بزرگ‏ترین صادرکننده پناهنده به هلند بود، در کنار سومالی و یوگسلاوی.

ولی به آمار که نگاه می‏کنیم، مهاجرت گسترده‏ی ایرانیان به هلند، به زمانی بازمی‏گردد که جنگ تمام شده بود اما به لحاظ اجتماعی و اقتصادی، ایران در شرایط نابسامانی به‏سر می‏برد. از آن زمان، یعنی اواخر دهه‏ی ۱۹۸۰ و اوایل دهه ۱۹۹۰، بیشترین تعداد ایرانی به هلند وارد شده‏اند…

واقعیتی وجود دارد که شاید گفتن‏اش خوش‏آیند نباشد. اما من این اجازه را به خودم می‏دهم که آن را بیان کنم و امیدوارم دوستانی که می‏شنوند و به آن‏ها برمی‏خورد، مرا ببخشند. تا سه چهار سال اول انقلاب، پناهندگانی که از ایران به هلند می‏آمدند، به‏غیر از یک استثنای ۷-۸ درصدی، جزو پناهندگان واقعی سیاسی به‏‌شمار می‏رفتند.

پناهندگان بیشتر از فعالان احزاب سیاسی در آن زمان بودند، به‌ویژه فعالان چپ، مجاهدین، هم‏چنین تعداد زیادی از هواداران پادشاهی که واقعاً فعالیت می‏کردند از جمله افسران ارتشی و از نیروی هوایی و دریایی. پس از جنگ، کشتاری که در تابستان ۱۳۶۷ شروع شد، باز باعث فرار عده‏ی زیادی از فعالان چپ شد.

اما پس از آن، باید با کمال تأسف بگویم که کیفیت سیاسی پناهندگان اُفت پیدا کرد. یعنی خیلی‏ها ادعای پناهندگی سیاسی داشتند، ولی پناهنده‏ی سیاسی نبودند. نمی‏شد هم به آن‏ها ایراد گرفت چون کسی که در آن جو زندگی می‏کند، دل‏اش می‏خواهد به هرصورتی شده بیاید بیرون. سخت‏گیری‏هایی هم که دولت هلند نسبت به پناهندگان ایرانی می‏کرد، تقریباً پس از همان تاریخ شروع شد.

همان‏طور که گفتم، ابتدا پناهندگان را یک‏‌راست از فرودگاه به خانه می‏بردند، هرچه می‏خواستند در اختیارشان می‏گذاشتند. می‏گفتند چون این‏ها صدای‏شان را در برابر یک رژیم ‏ظالم بلند کرده‏اند، باید از آن‏ها پشتیبانی کرد ولی وقتی دیدند که پناهندگان پاسخ مثبت گرفته و هنوز مرکب آن خشک نشده، سر از ایران درآورده و رفت و آمد می‏کند، برخوردشان عوض شد. سفارت ایران هم متأسفانه در این مورد نقشی بازی کرد. به این ترتیب که لیستی برای وزارت خارجه هلند ‏فرستاد این‏که شما می‏گویید ما به این افراد ظلم می‏کنیم، آنها که «جان‏شان در خطر بوده» و به این‏جا آمده‏اند، از ما گذرنامه گرفته‏اند و به ایران رفته‏اند… از همان زمان، به‏تدریج روش دولت هلند در رابطه با پناهندگان تغییر پیدا کرد و به جریانی رسید که امروز شاهد آن هستیم.

با توجه به این‏که شما به لحاظ کاری تماس دائم با این مسئله دارید، چه تصویری می‏توانید از شرایط کنونی پناهندگان ایرانی در هلند بدهید؟

در دولت قبلی، خانم ریتا فردونک، وزیر مهاجرت بود. او در مورد پناهندگان سخت‏گیری زیادی می‏کرد. تعداد پناهندگان رسیده بود به حدود دوهزار نفر در ماه که از بابت تعداد، تقریباً بی‏سابقه بود. با رفتن او و آمدن دولت جدید، الان تعداد پناهندگان دارد به حدود ۴۰ هزار نفر در سال می‏‌رسد و بسیار زیاد شده است. علت‏ این است که دولت هلند، مدتی مانند دولت قبلی سخت‏گیری نمی‏کرد.

در حال حاضر، هجوم بسیار زیاد شده؛ آن هم در شرایطی که مسئله امکانات مالی برای دولت هلند مشکل‏‌ساز شده است. در حال حاضر هلندی‏ها حتا در مورد مریض‏ها و بازنشستگان خودشان هم بسیار صرفه‏جویی می‏کنند.

تجربه‏ی من این است که به خاطر فشاری که از لحاظ اجتماعی و اقتصادی روی دوش هلندی‏ها به‌وجود آمده، دوباره دارند سخت می‏گیرند. البته مسایلی که در ایران اتفاق افتاد، باعث شد که مقداری کم‏تر سخت بگیرند، به‏‌ویژه برای کسانی که ادعا دارند گرایش‌های هم‏جنس‏ دوستی دارند یا تغییر مذهب داده‏اند و یا کسانی که به‏خاطر فعالیت‏ سیاسی‏شان مشکل پیدا کرده‏اند. بهرحال اینگونه نیست که به همهء این‏ها پاسخ بدهند. به‏خاطر تعداد زیاد و فشار سنگین، دوباره دارند یواش یواش سخت‏گیری می‏کنند.

حضور سی‏ و دو هزار نفرهء‏ ایرانیان در هلند و تأثیر آن را در شناخت مردم این کشور از ایران چگونه می‏بینید؟

تجربه‏ی من این است که برداشت هلندی‏ها از ایرانیان مثبت است. چون چند سال پیش که یک آمارگیری‏ در میان پناهندگان صورت گرفت، نشان داد که ایرانی‏ها خودشان را با شرایط و وضع موجود هلند وفق می‏دهند.

مثلاَ در یک سال، ۸۰ درصد دانشجویانی که از بورس سازمان UAF استفاده کرده بودند، پناهندگان ایرانی بودند، یا مثلاً در دانشکده‏ی دندان‏پزشکی آمستردام، دختران ایرانی یکی از بیشترین تعداد دانشجویان خارجی را تشکیل می‏دهند. این است که توان گفت روی‏هم‏رفته، دیدگاه هلندی‏ها نسبت به پناهندگان ایرانی تقریباً مثبت است.

–  ایمیل گزارشگر: [email protected]

– پیوندهای مرتبط:

– تعداد ایرانیان هلند از سی هزار گذشت…

– جزییات تازه درباره خودسوزی پناهجوی ایرانی در هلند

– گرویدن به آیین زرتشت در هلند

– هلند در جایگاه دوم پذیرش پناهجویان ایرانی

– یو.آ.اف و پشتیبانی از هزاران پناهندهء دانشجو در هلند