مجتبا یوسفی‌پور – پرویز مشکاتیان را علاقمندان موسیقی اصیل ایرانی به‌خوبی می‌شناسند، آنانی هم که با نام او نا‌آشنا هستند، نغمه‌ی دلنواز ساخته‌ها و ساز او را بسیار شنیده‌اند؛ به‌ویژه با همراهی صدای سبز آواز ایران، «محمدرضا شجریان».
۲۴ اردیبهشت ماه، زادروز «پرویز مشکاتیان» است. آهنگساز و نوازنده‌ای که در ۳۰ شهریور سال ۱۳۸۸ خورشیدی در سن ۵۴ سالگی دیده از جهان فروبست.
بزرگداشت زادروز هنرمندان، در سه دهه‌ی گذشته در ایران اتفاق نادری بوده است. بیشتر آنچه که بدان پرداخته شده، سالروز درگذشت آنان است. این‌بار بر خلاف عادت، به همت تعدادی از هنرمندان و موسیقیدانان خارج از کشور و با همکاری شبکه‌ی تلویزیونی «پی دی اف»، برنامه‌ی ویژه‌ای به مناسبت زادروز این هنرمند ساخته شده و قرار است در روز ۲۴ اردیبهشت از تلویزیون ماهواره‌ای «پی دی اف» پخش شود.
به همین مناسبت، گفت‌وگویی کرده‌ام با «رضا برون»، سنتورنواز و هنرمند جوان ساکن آلمان که طرح اولیه‌ی این برنامه‌ی بزرگداشت از او بوده است. توجه شما را به این گفت‌و‌گو جلب می‌کنم:
چرا و چگونه طرح برگزاری مراسم زادروز مطرح شد؟
رضا برون – همواره پیش خودم فکر می‌کردم ما از زندگی افراد بهره‌مند می‌شویم، نه از مرگ آنها؛ به این شکل که ثمره‌ی زندگی یک هنرمند و یا ورزشکار و یا هر انسان بزرگ دیگری به ما می‌رسد و از آن بهره‌مند می‌شویم. به این دلیل به فکر برگزاری زادروزی برای پرویز مشکاتیان افتادم. علاوه بر این سالمرگ گرفتن و خاطره‌ی مرگ ایشان و یا هر بزرگ دیگری طبعاً چندان خوش‌آیند نیست. «هرودوت» می‌گوید که ایرانیان تنها ملتی هستند که به زادروز خودشان بسیار احترام می‌گذارند و از دوران باستان این روز را جشن می‌گرفتند.
دستاورد مشکاتیان برای موسیقی ما چیست و چه پیوندی بین شما و استاد وجود دارد؟
استاد مشکاتیان تأثیر بسیار عمیقی در موسیقی ایران به ویژه در این سی ساله‌ی پس از انقلاب گذاشت و ساخته‌ها و نواخته‌های ایشان هم یک تحول جدید در موسیقی بود و هم راهگشای بسیاری از جوانان همسن و سال من. واقعاً ایشان به‌عنوان یک الگو و یک آهنگساز بزرگ مطرح بودند. ساز تخصصی استاد مشکاتیان سنتور بود، و با توجه به اینکه من نیز این ساز را می‌نوازم همواره هنر او در موسیقی برای من جذابیت داشت؛ خودش، سبکش، نوازندگی‌اش و افکارش.
چطور شد که تصمیم گرفتید زادروز مشکاتیان را به شکل یک برنامه‌ی تلویزیونی اجرا کنید؟
با یکی از دوستان بسیار گرامی‌ام جناب «جواد رهنمایی» که به همین وسیله هم از ایشان سپاسگزاری می‌کنم، مشورت می‌کردم. ایشان این ایده را مطرح کردند که می‌شود از طریق تلویزیون ماهواره‌ای «پی دی اف» که برنامه‌هایش را به زبان فارسی پخش می‌کند، زادروز استاد را برگزار کرد. او من را با آنها آشنا کرد و من هم ازین فکر استقبال کردم. تلویزیون «پی دی اف» هم حقیقتاً سنگ‌تمام گذاشت و من از آنها هم بسیار سپاسگزارم.
چه کسانی در این برنامه‌ی تلویزیونی شرکت کردند؟ برنامه شامل چه بخش‌هایی بود؟
دو برنامه کلاً برگزار شد. یکی میزگردی پیرامون مشکاتیان بود که با حضور من، جناب دکتر محمود خوشنام، جناب استاد حمید متبسم، خود آقای جواد رهنمایی، آقای رامین عظیمیان و تنی چند از علاقمندان به موسیقی برگزار شد که در آن آثار پرویز مشکاتیان را تحلیل کردیم. پس از این میزگرد من سخنرانی داشتم و در این سخنرانی که یک ساعت طول کشید، تحلیلی از آثار مشکاتیان و همچنین سبک سنتورنوازی او به‌دست دادم. این برنامه بیست و چهارم اردیبهشت ماه پخش می‌شود و به احتمال زیاد بعد‌ها تکرار هم خواهد شد.
درباره‌ی مشکاتیان و آثار او و تسلطش در نواختن سنتور سخن بسیار گفته شده است. چه نکاتی در این میزگرد مطرح شد و آیا شرکت‌کنندگان سخن تازه‌ای درباره‌ی هنر مشکاتیان بیان کردند؟
در این میزگرد دکتر محمود خوشنام پیرامون تأثیر استاد مشکاتیان در آهنگسازی پس از انقلاب ۵۷ و در این دوره‌ی سی ساله سخن گفتند. و جناب حمید متبسم که از همکاران ایشان در «گروه عارف» بودند، پیرامون کار با مشکاتیان و چگونگی آشنایی با او و خاطراتی که داشتند صحبت کردند. من مشکاتیان را از دو جنبه بررسی کردم و به صورت خیلی کوتاه همان مطالبی را که در سخنرانی گفته بودم اینجا در میزگرد خلاصه کردم؛ «مشکاتیان سنتورنواز» و «مشکاتیان آهنگساز». و البته به این نکته هم اشاره کردم که مشکاتیان آهنگسازی بود که همواره با ملتش حرکت می‌کرد و به دلیل اینکه انسان فرهیخته و اهل مطالعه‌ای بود از زمانه‌ی خودش و روزگاری که در آن می‌زیست، بسیار تاثیر می‌پذیرفت. دوستان دیگر هم پیرامون ایشان نظرات خود را ابراز کردند و هر یک تحلیل‌هایی ارائه دادیم.
اشاره کردید به سخنرانی‌تان درباره‌ی مشکاتیان. چکیده‌ی نظر شما در این سخنرانی چه بود؟
سخنرانی من دو محور عمده داشت؛ «مشکاتیان سنتورنواز» و «مشکاتیان آهنگساز». البته سنتور هم کنارم بود، و تا آنجا که می‌توانستم و ممکن بود سبک سنتورنوازی استاد را جلوی دوربین توضیح دادم و تفاوت‌هایش را با پیشینیان توضیح دادم. پیرامون آهنگسازی ایشان هم سخن گفتم و بیان آهنگسازی، شیوه‌های ملودی‌پردازی ایشان را بررسی کردم و همچنین به دوران‌های مختلف کاری مشکاتیان اشاره کردم و به حسب حال (بیوگرافی) مختصری هم از ایشان به‌دست دادم. دوران کار مشکاتیان، پیش از انقلاب با «مرکز حفظ و اشاعه‌ی موسیقی»، کار با «مؤسسه‌ی چاووش»، آشنایی با «استاد شجریان»، کار با بقیه خوانندگان غیر از آقای شجریان به‌ویژه شادروان «ایرج بسطامی»، و همچنین پیرامون حدود ۱۸ جلد کتابی که استاد مشکاتیان نوشتند و در مورد سکوت استاد مشکاتیان در۱۳ یا ۱۴ سال آخر عمرشان سخن گفتم و علت‌های آن را بررسی کردم.
آیا ممکن است که دلایل این سکوت را برای ما هم بیان کنید؟
آنچه که بر استاد مشکاتیان رفت، به‌ویژه رفتاری که با ایشان کردند برای اخذ مجوز و رفتاری که کلا با موسیقی ایران می‌شد، استاد را بسیار آزار می‌داد. کنسرت‌های ایشان بسیار با مشکل مواجه بود. او واقعاً احساس می‌کرد به‌طرز غریبی در ایران به هنر و هنرمند بی‌اعتناء هستند و از این موضوع رنج می‌برد. مرحوم استاد مشکاتیان برای هنرمندان جایگاه بسیار بالایی قائل بود و حتی می‌گفتند هنرمندان در حد اوصیاء هستند. وقتی می‌دیدند با هنرمندان چنین برخوردی می‌شود، و به آثار آنها مجوز نمی‌دهند، می‌دیدند کارهایی از هنرمندان منتشر نمی‌شود، مثلاً کار خود ایشان: «قاصدک» که هرگز رسماً مجوز انتشار نگرفت، رنج می‌بردند.این نابسامانی‌ها او را آزار می‌داد و باعث شد که خودشان را از صحنه تا حد زیادی کنار بکشند.
در همین زمینه