شهزاده سمرقندی – در این برنامه‏ی «همسایگان» مروری داریم به تجلیل بیست سالگی استقلال تاجیکستان و همین‏طور صد سالگی فضل‏الدین شهاب‏اف، موسیقی‏شناس تاجیک. ۲۰ سال پیش، روز نهم ماه می، تاجیکستان از زنجیر محکم اتحادیه‏ی برادران خود جدا شد. این جدایی در شرایطی روی داد که کشور در نااستواری تمام به‏سر می‏برد و از لحاظ اقتصادی، دست و دامن خالی داشت. در دورانی که گروه‏بندی‏های داخلی و تحریکات خارجی، جامعه‏ را به چندین گروه تقسیم کرده بود که تأثیر منفی آن را هنوز هم در جامعه‏ی تاجکیستان می‏توان مشاهده کرد. برای مثال، می‏توان به ترک کشور از سوی متخصصان و افراد حرفه‏ای اشاره کرد که بسیاری از آنان بعد از پایان جنگ داخلی و به‏ثبات رسیدن تاجیکستان نیز هنوز به وطن خود برنگشته‏اند. حال ۲۰ سال بعد از آن، تاجیکستان پس از این همه تجربه‏ای که پشت سر گذاشت، باید به دنیا نشان بدهد که بزرگ‏تر و باتجربه‏تر شده است و حالا زمان تقدیر از هنر و فرهنگ تاجیک است. با همین تفکر، جشن بیست سالگی استقلال تاجیکستان، یک‏بار دیگر با جشنواره‏ی «شش مقام»، اما این‏بار گسترده‏تر، برگزار خواهد شد.

با گذشت ۲۰ سال، شاید نسل جوان امروز نداند که “شش مقام” چیست. واقعاً «شش مقام» چیست؟

«شش مقام» در اصل ۱۲ مقام بود و از قدیمی‏ترین موسیقی‏هایی است که به عنوان موسیقی درباری، در دربارهای شاهان قدیمی‏تر از سامانی و ساسانی اجرا می‏شده است و آن‏طور که متخصصین این موسیقی می‏گویند، این موسیقی، به مرور زمان، مقام‏های خود را از دست داده و تنها شش مقام از آن باقی مانده که آن هم داستان خود را دارد. اکنون دیگر استادانی که صدایی آن‏چنان قدرت‏مند داشته باشند که بتوانند ۱۲ مقام را اجرا کنند، باقی نمانده‏اند. از جمله استادانی که امروز «شش مقام» می‏خوانند، می‏توان از شیرعلی جورایف، جوره‏بیک مرادف، برنا اسحاق‏وا، مناجات یولچیووا و بسیاری دیگر را نام برد که هنوز در آسیای میانه این سبک موسیقی را اجرا می‏کنند و آن را زنده نگه می‏دارند.یونسکو در سال ۲۰۰۰، شش مقام را در لیست قدیمی‏ترین سبک‏های موسیقی و هم‏چنین سرمایه‏های غیرمادی به‏ ثبت رساند. محققان موسیقی آسیای میانه می‏گویند که وطن «شش مقام» بخارا است که از مقام‏های بزرگ، راست، نوا، دوگاه، سه‏گاه و عراق تشکیل شده‏ است و بنیان‏گذار آن تاجیک‏ها هستند. ساز آن تنبور و سرامدانش باباجمال، بابا غیاث، داملا حلیم، لیلی باباخان، حاجی عبدالعزیز و صادق خان حافظ هستند که تحت تأثیر نظم فارس و تاجیک، تنها شش مقام از ۱۲ مقام را دوباره زنده کردند. در نتیجه‏ی تلاش‏های آن‏هاست که امروز استاد جوره‏بیک مرادف «مناجات» را همچنان در سبک «شش مقام» می‏خواند.
مناجات یولچیووا، از خوانندگان «شش مقام» خوان فرقانه‏ای است که «عشاق سمرقند» را در این سبک می‏خواند و می‏تواند صدایش را به اوج شش مقام برساند. او این‌کار را بدون تلاش زیادی انجام می‏دهد.
جشنواره‏ی شش مقام، امسال مهمانان زیادی از کشورهای همسایه‏ای چون ایران، افغانستان، چین و ارمنستان خواهد داشت که این نوع موسیقی در این کشورها نیز با شیوه‏های دیگری اجرا می‏شود و استادان ماهر خود را دارد. محققان خارجی، از جمله از کشورهای ازبکستان، امریکا، آلمان و هلند نیز در این جشنواره شرکت خواهند داشت.

اما باید تأکید کرد که همزمان با تجلیل بیست سالگی استقلال تاجیکستان، صد سالگی فضل‏الدین شهاب‏اُف، هنرمند تاجیک نیز جشن گرفته می‏شود و به این مناسبت، فراغت عزیزی، پژوهشگر تاجیک، با پشتیبانی دولت تاجیکستان، تحقیق طولانی‌مدت خود راجع به این هنرمند را در سه جلد به چاپ رسانده است.

فضل‏الدین شهاب‏اُف از استادان پرکار موسیقی سبک «شش مقام» است که هزاران شاگرد تربیت کرده است.

همان‏طور که سامانه‏ی «خاور» می‏نویسد، در سال ۱۹۴۹، با ابتکار قهرمانان ملت تاجیک، استاد صدرالدین عینی و علامه باباجان غفوراُف، گروه شش‏ مقام خوانان تشکیل شد و آهنگ‏ها و سرودهای شش مقام را سه تن از دانندگان و خوانندگان تاجیک، باباقل فیض‏الله‏‏اُف، شاه‏نظر صاحب‏اُف و فضل‏الدین شهاب‏اُف در پنج جلد انشا کرده و به این شاه‏اثر، عمری دوباره بخشیدند. گروه شش مقام که بنیان‏گذار آن فضل‏الدین شهاب‏اف است، قسمت‏های سازی و آوازی شش مقام را در رادیوی تاجیکستان ضبط کردند و در سال‏های ۱۹۷۹ و ۸۳، در سمپوزیوم‏های گوناگون بین‏المللی شرکت کرده و مقام اول را به‏دست آوردند.

در همین زمینه:

::سایت رسمی شش‌مقام::