شهزاده سمرقندی – دو مسئله مهم اجتماعی هفته گذشته در آسیای میانه خبرساز بوده است؛ یکی طلاق‌‌های تلفنی در تاجیکستان و آن‌‌یک مسابقه حجاب در قزاقستان است. در تاجیکستان همزمان با باز شدن درهای بسته اتحاد شوروی به روی شهروندان، پراکندگی و اختلاف نظر در خانوادهها رو به افزایش نهاد.
به گفته جامعهشناسان تاجیک، در این مقطع موجی از تغییرات با سرعت بسیار و در همه جنبهها به زندگی تاجیک راه یافت؛ تغییراتی که میشود گفت همیشه مثبت و مورد نظر دولت و همچنین کمیتههای دینی این کشور نبوده است.
ازدواجهای دیرهنگام، نااستوار و اجباری یکی از موضوعهایی بوده که جامعهشناسان تاجیک بعد از جنگ داخلی در تاجیکستان با آن مواجه بودهاند و هنوز هم برای آن راهحلی پیدا نکردهاند و آمار مشخصی نیز از آن در در دست ندارند.
هفتهی گذشته بهخاطر فتوای جدیدی که کمیتهی اسلامی تاجیکستان بهتصویب رساند، اصطلاح «طلاق‌‌های تلفنی» در رسانههای این کشور دوباره بر سر زبانها افتاد و بسیاری از رسانههای محلی و همینطور برونمرزی توجه زیادی به این موضوع کردند.
در در تاجیکستان متأسفانه بسیاری از ازدواجها صرفاً شرعی انجام میگیرند و بعد از طلاق، همسر و کودک بدون پشتیبان قانونی میمانند. چون در این کشور ازدواجهای شرعی، قانونی محسوب نمیشوند و بر اساس قانون اساسی ازدواج باید در دفتر رسمی دولت صورت بگیرد.
برخی از کارشناسان معتقدند که زنان بعد از طلاق و جدایی، ازدواج‌‌شان چه به صورت قانونی چه به صورت شرعی انجام شده باشد، با فرزندان خود، با همان شیوه کهنه و محلی، به خانهی پدر و مادر خود برمیگردند و مرد مسئولیت زیادی نیز در قبال همسر و کودکانش از خود نشان نمی‌‌دهد.
در واقع تغییر زیادی در زندگی مرد بهوجود نمیآید، بهجز این‌‌که همسر و کودکان خود را از دست می‌‌دهد.
بسیاری نیز با این نظر مخالفند و معتقدند زنان تاجیک به نسبت آنچه در رسانهها مطرح است، از حقوق بسیاری برخوردارند و در مقایسه با کشورهای اسلامی، دارای حق نگهداری و پرستاری از همه فرزندان خود هستند؛ چیزی که برای دیگر زنهای مسلمان در کشورهای اسلامی، به آسانی بهدست نمیآید.
با این حال، این قوانین محلی نانوشته است و مسائل زیادی برای خانوادههای فقیر بهوجود میآورد. صدور فتوا توسط شورای علمای دین در تاجیکستان، تمهیدی است برای این‌‌که طلاق‌‌های تلفنی کاهش یابد.
نظرعلی عمرزاده، رئیس دانشگاه اسلامی تاجیکستان میگوید: این فتوا قرار است مردها را وادار کند که جسارت داشته باشند، همانطور که همسر خود را انتخاب کردهاند و پای نکاح نشستهاند، همانطور هم رو در رو با آنها جسارت طلاق دادن را داشته باشند.
به عقیده آقای عمرزاده، از نظر اسلام، تا حدی که امکان دارد، باید زندگی خانوادگی از هم پاشیده نشود. چنانچه در آیه‌‌ای آمده است: «بدترین حلالها و مباهاتی که به ضرورت کاری و زندگی اجازه هست، طلاق است.» این است که لازم است تا حد ممکن طلاق انجام نشود.
او ادامه می‌‌دهد: «به همین دلیل خوب است که قراری از سوی شورای عالمان مرکز اسلامی تاجیکستان صادر شود. چونکه زندگی زناشویی، همچون مادر مقدس است و نباید زندگی خانواده از هم بپاشد. چون حقوق اطفال نیز پایمال میشود.
از همین رو، فکر میکنم مردهای ما باید سر این مسئله با صمیمت عمل کنند. چون سخن از همسر و خانوادهداری در میان است. خانوادهی سالم نشانه سلامت جامعه است. شورای اسلامی بزرگان دینی تاجیکستان با در نظرداشت ضرورت استحکام بخشیدن به خانواده، خانوادهداری و سلامت جامعه، میتواند در این جهت قراری صادر کند که اگر شخصی آمد، خانوادهای را بنیاد نهاد و یک زن را به زندگی مشترک دعوت کرد، قدر همسر و خانواده را بداند.»
طلاق‌‌های تلفنی بیشتر بین مهاجران کار در روسیه و همسران در وطنماندهی آنها رخ می‌‌دهد. بسیاری از آنها حدود ۱۰ تا ۱۵ سال همسران خود را نمی‌‌بینند و دور از همدیگر به‌سر میبرند.
با توجه به قوانین روسیه، شهروندان تاجیکستان، مستقل از آنکه سالهای طولانیای در آن کشور به سر برده باشند یا نه، تنها میتوانند در دو سه مورد محدود شهروندی روسیه را بهدست بیاورند: از طریق سرمایهگذاریهای عظیم در این کشور یا ازدواج آنها با شهروندان روس. این نکته، باعث بسیاری از ازدواجهای تقلبی بین شهروندان تاجیکستان و روسیه و همینطور طلاق‌‌های تلفنی شده است.
به گزارش «چرخ گردون»، یکی از روزنامههای مخالف دولت تاجیکستان، این ازدواجهای تقلبی باعث نگرانی دولت روسیه هم شده است. به همین دلیل پیگیریهای زیادی پیش از انجام این ازدواجها صورت میگیرد تا از واقعی بودن آنها مطمئن شوند.
ازدواج با شهروند روسیه، برای یک شهروند تاجیک، به معنای رسیدن به آرامش، زندگی قانونی و آسوده است، اما برای همسر آن فرد که در وطنش منتظر کمک مالی همسر خود به‌سر می‌‌برد، معنای دیگری دارد.
مسابقه حجاب در قزاقستان
موضوع اسلامگرایی و افراطگرایی در قزاقستان نیز مانند دیگر کشورهای همسایه خود، همچنان مسئلهساز است.
قزاقستان برعکس کشورهای همسایه، راهحلی برای آن پیدا کرده که برای جامعهشناسان منطقه جالب بهنظر میرسد و آن اعلام مسابقه یا جشنوارهی طراحی حجاب ملی است.
این جشنواره یا مسابقه طراحی حجاب قرار است حجاب ملی این کشور را تعیین کند و بعد از تعیین شدن این حجاب، حجابهای دیگری که در کشورهای ایران، عربستان، پاکستان و دیگر کشورهای اسلامی رایج هستند، ممنوع خواهد شد. این نکته بسیاری را نگران کرده است. آنها معتقدند چنین برخوردی با قوانین دمکراتیک ناهمخوانی دارد.
نمونههایی از حجاب قزاقی یا حجاب ملی قزاقی را میتوانید در اینجا ببینید.