برگردان: احسان سنایی- مقادیر ِ یخ خشک موجود در قطب جنوب مریخ، ۳۰ برابر بیشتر از آن چیزی‌ست که تا پیش‌تر تصورش می‌رفت و این نشانه‌ای‌ست از روزگارانِ پرآب و مرطوب سیاره‌ی سرخی که هم‌اکنون همچون زمهریری خشک و سردسیر است.
با بروز دگرگونی‌های دوره‌ای در انحراف محوریِ مریخ؛ مقادیر گازهای موجود در جو این سیاره، دچار نوسانات چشمگیری می‌شود. این نوسانات، تأثیر بسزایی بر ثبات آبِ مایع ِ موجود در آنجا داشته؛ و بر تناوب و شدت طوفان‌های غبارین ِ این سیاره نیز می‌افزایند. پژوهش‌گران، به‌یاریِ رادار ِ نفوذی ِ مستقر بر «مدارگرد شناساگر مریخ» (MRO)؛ متعلق به سازمان فضایی آمریکا؛ ناسا، موفق به کشف توده‌ی رسوبی ِ عظیم‌الجثه و یخ‌بسته‌ای از جنس دی‌اکسید کربن (یا همان یخ خشک) در اعماق قطب جنوب مریخ شده‌اند.
دانشمندان گمان می‌کنند که بخش اعظمی از این دی‌اکسید کربن، به جو سیاره راه پیدا کرده؛ و همپا با رشد انحراف محوریِ سیاره، بر جرم جو آن می‌افزاید. در مقاله‌ی منتشرشده در نشریه‌ی Science، می‌خوانیم: «نتایج ِ جمع‌آورده، به کوهِ شواهدی که حاکی از وجود جوی ضخیم و انباشته از دی‌اکسید کربن؛ در کنار مقادیر فراوان آبِ سطحی در گذشته‌ی مریخ هستند؛ می‌افزاید».
این توده‌ی تازه‌کشف‌گشته، حجمی معادل دریاچه‌ی «سوپریور» در مرز ایالات متحده با کانادا (یا تقریباً ۳۰۰۰مایل مکعب) دارد. این رسوبات، بالغ بر ۸۰درصد از مقادیر ِ کنونی ِ دی‌اکسید کربن ِ موجود در جو مریخ را درون خود جای داده‌اند. حفره‌های فروپاشیده‌ای که در تصویر بالا با پیکان مشخص شده‌اند و در نتیجه‌ی تصعید یخ خشک و یا هر عامل دیگری پدید آمده‌اند؛ حکایت از این می‌کنند که توده‌ی رسوبی ِ مزبور، در مرحله‌ی واپاشی و تزریق سالانه‌ی گاز به جو مریخ به سر می‌برد. ۹۵درصد از جو مریخ را گاز دی‌اکسید کربن تشکیل داده که در مقایسه با نسبت ۰.۰۴ درصدیِ این گاز در جو زمین؛ مقدار سرسام‌آوری به‌نطر می‌رسد. دکتر «راجر فیلیپس» (Roger Phillips) از مؤسسه‌ی پژوهشی ِ جنوب‌غرب، واقع در شهر بولدر کلرادو که قائم‌مقام ِ سرپرست رادار نفوذیِ کاوشگر MRO؛ و همچنین سرپرست نویسندگان پژوهش مزبور هم محسوب می‌شود، در این‌باره می‌گوید: «ما، پیش‌تر، از وجود کلاهک کوچک اما دائمی ِ یخ ِ دی‌اکسید کربن بر روی لایه‌ی یخ آب، [در قطب جنوب مریخ] اطلاع داشتیم؛ اما مقادیر یخ خشک موجود در این توده‌ی رسوبی، در حدود ۳۰برابر بیشتر از برآوردهای پیشین ِ ماست».
«روبرتو سیو» (Roberto Seu) از دانشگاه «ساپینزا»ی شهر رم؛ و سرپرست گروه هدایت رادار ِ نفوذیِ MRO، نیز می‌گوید: «از آنجاکه تطبیق نشانه‌های راداریِ دریافتی، با مشخصات سیگنال‌های بازتابیده از یخ خشک بیشتر همخوانی داشت تا یخ آب؛ پی به این مقدار از یخ خشک در توده‌ی رسوبی ِ مزبور بردیم». شواهدِ بیشتر، از تطابق‌سنجی ِ خصیصه‌های این توده با عوارض ظاهریِ یخ خشکِ معمولی، به‌دست آمد. فیلیپس می‌گوید: «با احتساب این توده‌ی مدفون؛ دی‌اکسید کربن موجود در سراسر مریخ، هم‌اکنون نیمی یخ‌بسته [و مدفون]، و نیمی پراکنده در جو است؛ اما در اعصار دیگر احتمالاً می‌تواند تماماً یخ‌بسته، یا تماماً پراکنده در جو باشد».
افزایش ِ گاه‌به‌گاه‌ِ جرم جو، بر شدت بادها خواهد افزود که در پی‌اش گرد و خاک بیشتری هم به پا خواهد خاست و این‌ها همه یعنی رشد فراوانی، و شدت طوفان‌های معروفِ غبار در مریخ. نتیجه‌ی دیگرش هم پیدایش دریاچه‌ای از آب مایع بر سطح سیاره است. مدل‌سازی‌های صورت‌پذیرفته بر اساس تغییراتِ قابلِ پیش‌بینی ِ میزانِ انحراف محوریِ سیاره، حاکی از دگرگونی‌های چندین‌برابری در جرم مجموع جو سیاره در بازه‌های زمانی ِ ۱۰۰هزارساله یا کمتر است. تغییراتِ محسوس در غلظت جو که ناشی از رشد مقادیر دی‌اکسید کربن ِ جوی است؛ موجب قوّت‌گیریِ برخی رخدادهای حاصل از افت‌وخیز انحراف محوریِ سیاره هم می‌شود.
پژوهش‌گران، مقدار جرم دی‌اکسید کربن ِ مدفون را به مدل‌سازی‌های اقلیمی‌شان؛ در بازه‌ای که انحراف محوریِ مریخ و ویژگی‌های مداری‌اش، بر شدتِ نور آفتاب در فصل تابستانِ نیمکره‌ی جنوبی ِ این سیاره تأثیر می‌نهد، افزودند. آن‌ها متوجه شدند که در چنین مواقعی، فشار جویِ متوسط و سرتاسریِ سیاره حدوداً ۷۵درصد بیشتر از مقادیر ِ کنونی‌اش خواهد بود.
«رابرت هابرل» (Robert Haberle)؛ سیاره‌شناس مرکز پژوهشی ِ «ایمس» ِ ناسا در کالیفرنیا می‌گوید: «مریخ، وقتی [مثل زمین] کج باشد و جوی ضخیم‌تر از جنس دی‌اکسید کربن داشته باشد؛ اثری گلخانه‌ای را شکل می‌دهد که موجب گرم‌تر شدن سطح ِ سیاره خواهد شد؛ حال‌آنکه کلاهک‌های قطبی ِ ضخیم ِ مریخ، متمایل به سردتر کردنِ سطح سیاره‌اند. شبیه‌سازی‌های ما نشان از این می‌دهد که کلاهک‌های قطبی، بیشتر از گرمابخشی ِ پدیده‌ی گلخانه‌ای؛ سیاره را سردتر می‌کنند. برخلاف زمین، که مجهز به جوی ضخیم و نمناک است و اثر گلخانه‌ایِ شدیدی را شکل می‌دهد؛ جو مریخ بسیار نازک‌تر و خشک‌تر از آنی‌ست که بتواند اثری گلخانه‌ای با شدت آنچه که در زمین دیده می‌شود را تولید کند؛ حتی اگر دی‌اکسیدِ کربن‌اش هم دو برابر شود».
منبع: ناسا
توضیح تصویر:
نمایی راداری از سطح مقطع لایه‌های زیرسطحی ِ نزدیک به قطب جنوبِ مریخ؛ بر اساس داد‌ه‌های دریافتی توسط کاوشگر MRO؛ وابسته به ناسا. دانشمندان، مناطقی که تقریباً امواج رادیویی را بازتاب نکرده‌اند را آکنده از یخ خشک می‌دانند / NASA/JPL-Caltech/Sapienza University of Rome/Southwest Research Institute