اندرو فازکاس ـ اختر‌شناسان، با کمک رصد‌های فضاپیمایی وابسته به ناسا؛ موفق به تعیین مکانِ «دماغه» ی منظومه‌ی شمسیمان شده‌اند؛ جبهه‌ی پیشاهنگی که همسو با راستای حرکت خورشید در پهنه‌ی کهکشان راه شیری‌ست.
این کشف؛ بر اساس داده‌های تازه‌منتشرگشته‌ی ماهواره‌ی «کاوشگر مرز می‌ان‌ستاره‌ای» (IBEX) صورت گرفته؛ کاوشگر کوچکی مستقر در مدار زمین که از سال ۲۰۰۸، در حال مسّاحی مرزهای بیرونی ِ منظومه‌ی شمسی‌ست. مادامی‌که خورشید در پهنه‌ی کهکشان حرکت می‌کند؛ ابری از ذرات بارداری که مداوماً به‌شکل «بادهای خورشیدی» از آن می‌گریزند؛ به گازهای می‌ان‌ستاره‌ای برمی‌خورَد و پیله‌‌ی گسترده‌ای را به‌گرد منظومه‌مان شکل می‌دهد که «هلیوسفر» نامیده می‌شود.
مرز این پیله؛ موسوم به «هلیوپاز»، در فاصله‌ی ۱۴. ۵ میلیارد کیلومتریِ خورشید واقع است. «ناتان شوادرون» (Nathan Schwadron)؛ سرپرست این پژوهش از دانشگاه نیوهمپشایر، می‌گوید: «فضاپیماهای «ویجر» (Voyager)، اولین [سازه‌های دست‌ساز انسان] بودند که به این مرزهای بیرونی رسیدند و داده‌های می‌دانی ِ فوق‌العاده متمرکزی را در اختیارمان نهادند. اما هم‌اکنون IBEX، امکانِ درجازدن [در این نقطه] را برایمان فراهم آورده تا بالاخره پی به ویژگی‌های کلی‌اش ببریم. ما هم‌اکنون فرضیات چهل‌ساله در رابطه با این حباب غول‌آسای کیهانی که گرداگردمان را فراگرفته و منظومه‌مان را از آسیب پرتوهای پرانرژی کهکشانی، مصون داشته؛ را بازنگری می‌کنیم». پرتوهای کیهانی، مداوماً منظومه‌ی شمسیمان را بمباران می‌کنند؛ اما هلیوسفر، سپری بهینه در برابر این تابش مرگبار است. هنوز هم آن مقدار اندکی از پرتو‌ها که موفق به فرار از دست هلیوسفر می‌شوند و به زمین می‌رسند نیز قادر به انهدام قطعات اکترونیکی ِ مستقر بر ماهواره‌ها و تهدید جان فضانوردان هستند.
در سال ۲۰۰۹ بود که IBEX، موفق به کشف نوار اتمی ِ گسترده‌ای گردید که در مسیری مارپیچی، رهسپار مرزهای منظومه‌ی شمسی می‌شود (رجوع کنید به «نگاهی به مرزهای منظومه‌ی شمسی»). این نوار هرچند هدف خوبی برای بررسی‌ست؛ اما خود مانع از نقشه‌برداری بخش‌های وسیعی از هلیوسفر توسط ستاره‌شناسان می‌شود.
حال، شوادرون و همکارانش موفق به تفریق دیجیتالی ِ ردپای تشعشات شدید متصاعدگشته از این نوار ِ مرموز؛ و نهایتاً کشف دماغه‌ی هلیوسفر (که در پشتش پنهان بوده) شده‌اند. این عارضه، همانند دماغه‌ی یک کشتی؛ ظاهراً جبهه‌ی پیشین ِ هلیوسفر در مسیر حرکتش در کهکشان است. او می‌گوید: «ظاهراً نوار، از می‌انِ این نقطه از هلیوسفر عبور می‌کند و لذا ما مجبور به کنار زدن این پرده بودیم تا موفق به دریافت سیگنال‌ها [ی رسیده از دماغه] شویم».
به‌نظر می‌رسد که مسیر این دماغه، جهتِ کلّی ِ صورت فلکی «عقرب» را نشانه رفته است. از دیدگاه ما زمینیان، عقرب در نوار «دایره‌البروج» واقع است؛ نواری فرضی که مسیر حرکتِ ظاهریِ سالانه‌ی آفتاب را در آسمان ترسیم می‌کند. عقرب، برای ساکنان نیمکره‌ی شمالی ِ زمین، طی شب‌های تابستان قابل رؤیت است.
پژوهش‌گران اما هنوز کنجکاوند که این داده‌ها درباره‌ی مسیر حرکتِ کلّی ِ خورشید، به‌ما چه می‌گوید. به‌نظر می‌رسد که خورشید، در مسیری کوتاه و موج‌مانند حرکت می‌کند و طی هر بار چرخش‌اش به‌گرد مرکز کهکشان، چندباری را نسبت به صفحه‌ی کهکشان، بالا و پایین می‌رود. با این‌همه؛ شوادرون معتقد است که کشفیات IBEX، درکمان از ماهیت هلیوسفر را شتابی چندباره خواهد بخشید. مثلاً آیا این حباب کیهانی، به تبع افت‌وخیزهای فعالیت خورشید، دچار انبساط و انقباض می‌شود و به گازهای می‌ان‌ستاره‌ای فشار می‌آورَد، یا نه؟ که این، حاوی اطلاعات معناداری در رابطه با بقای حیات زمینی و سفرهای فضایی‌ست.
شوادرون می‌گوید: «آنچه که ما هم‌اکنون می‌توانیم بپرسیم، این است که چگونه این مرز اساساً زمین را از تشعشات مرگبار کیهانی مصون می‌دارد؟ اساساً ما هم‌اکنون قادر به کشف «منطقه‌ی سکنی‌پذیری» در هلیوسفر، و حتی تعمیم این دانسته‌ها به دیگر منظومه‌های سیاره‌ایِ فراخورشیدی شده‌ایم».
منبع: National Geographic
توضیح تصویر:
نمایی سراسری از آسمان بر پایه‌ی داده‌های دریافتی توسط ماهواره‌ی IBEX؛ که نشانگر مکان «دماغه»ی منظومه‌ی شمسی (دقیقاً در مرکز بیضی) است. قوس سبزرنگی که از میان آسمان گذشته؛ همان نوار مرموزی از اتم‌های برانگیخته در پشت مرزهای هلیوسفر است؛ که چندی پیش توسط IBEX، کشف گردید / Nathan Schwadron / University of New Hampshire