ایرج ادیب‌زاده‌ـ یک روز پس از زلزله و سونامی ویرانگر و بی‌سابقه‌ی ژاپن که بیش از ده هزار نفر قربانی گرفته است، خبر نگران‌کننده و شوک روز شنبه ۱۲ مارس رسید: خبر انفجار در نیروگاه اتمی فوکوشیما در شمال شرقی این کشور و نشت مواد رادیواکتیودر آن که آژانس امنیت اتمی ژاپن با سه ساعت تأخیر خبر آن را منتشر کرد و بلافاصله به خبر نخست رسانه‌های مهم جهان مبدل شد.
این انفجارها موجب فروریختن سقف نیروگاه نگهداری یکی از رآکتورهای ۴۰ ساله شده و دولت ژاپن دستور داده تا ساکنان اطراف نیروگاه تا شعاع ۲۰ کیلومتری به مکان‌های دیگر منتقل شوند. برق بیش از پنج میلیون واحد مسکونی این کشور قطع شده و سخنگوی دولت ژاپن گفته است، دست کم از سال ۱۹۱۲ تا به‌حال، این پرقدرت‌ترین زلزله در تاریخ این کشور بوده است.
در گفت‌وگو با دکتر مهران مصطفوی، استاد دانشگاه پاریس، رئیس انستیتوی شیمی‌ـ فیزیک مرکز مطالعات علمی فرانسه C.N.R.S که برای شرکت در کنفرانس مرکز اتمی ژاپن به توکیو رفته است، از مشاهدات او از این زلزله و سونامی پس از آن پرسیده‌ام.
دکتر مهران مصطفوی: من روز جمعه هنگام وقوع زلزله در کنفرانس شرکت داشتم و در سالن کنفرانس بودم. صحبت‌هایم را تمام کرده بودم که یکدفعه این زلزله رخ داد. در ۱۵ـ ۱۰ ثانیه اول لرزش زلزله کاملاً محسوس بود. عکس‌العملی نشان ندادیم، ولی آن قدر این زلزله وحشتناک و بی سابقه بود که فوری یکی از دوستان ژاپنی به انگلیسی گفت از ساختمان بیرون بروید. من وقتی از ساختمان بیرون آمدم، در پارکینگ ماشین‌هایی را می‌دیدم که مثل توپ تنیس بالا و پایین می‌رفتند. این صحنه‌ای است که من هرگز از یاد نخواهم برد. خصوصاً که مقداری از زمین زیر پای ما باز شد و حتی فکر می‌کردم که پایانی هم برای من است. این مشکل طول کشید و حتی به قول فرانسوی‌ها پایان‌ناپذیر بود. بیش از دو دقیقه این زلزله که بزرگ‌ترین زلزله‌ی تاریخ ژاپن است طول کشید و اولین عکس‌العمل دوستان ژاپنی این بود که به من می‌گفتند ما خودمان هم چنین چیزی را در زندگی‌مان ندیده بودیم.
تأثیر خرابی‌ها چقدر است؟
البته تأثیر خرابی در مورد نیروگاه اتمی کم است. آن چیزی که باعث خسارت‌های فراوان و کشته‌های فراوان شده، اثر ثانوی زلزله یعنی سونامی است که رخ داده. در شهر سندای که در 300 کیلومتری شمال توکیو است باعث کشته شدن بسیاری از ژاپنی‌ها و ناپدید شدن آنها و خرابی ساختمان‌ها شده است.
شما برای کنفرانس اتمی ژاپن به توکیو رفتید و خبر نگران‌کننده‌ی یک پس از زلزله انفجار نیروگاه اتمی فوکوشیما بود که تصاویر آن داز بیست کیلومتری دیده شد . این انفجار چقدر می‌تواند خطرناک باشد؟
بعد از زلزله‌ی عظیمی که روز جمعه روی داد، سیستم پمپاژ خنک‌کننده‌ی نیروگاه آسیب دید. خود مسئولان نیروگاه مجبور شدند میزانی از بخار آن نیروگاه را خارج کنند که میزانی مواد رادیوآکتیویته داشت، اما روز شنبه زلزله‌ی دومی حدود ساعت سه به وقت ژاپن به وقوع پیوست که میزان آن شش ریشتر بود، یعنی کمتر از زلزله‌ی روز قبل اما این زلزله‌ی دوم باعث شد که آن سیستم خنک‌کننده نیروگاه اتمی کاملاً از کار بیفتد و کار خودش را انجام ندهد. نتیجه این که شدت حرارت در نیروگاه بسیار بالا رفت و بالارفتن شدت حرارت باعث شد که این انفجار حاصل شود. یعنی بخار آب هست که انفجار را به‌وجود آورده و سقف نیروگاه را منفجر کرده و از بین برده است.
آیا ممکن است یک چرنوبیل دیگر اتفاق بیفتد؟
گمان من براین نیست. برای این که فعلاً ما انفجار هسته‌ای در آن‌جا نداشتیم. در چرنوبیل انفجار هسته‌ای پیش آمد. در صورتی که در اینجا این آبی که حرارتش خیلی بالا رفته باعث انفجار شده است. نبود آب در رآکتور باعث می‌شود که آن سوخت هسته‌ای خنک‌کننده نداشته باشد و ذوب شود. ذوب شدن این سوخت هسته‌ای باعث می‌شود که دیگر نشود آن را کنترل کرد و واکنش‌های هسته‌ای ادامه پیدا می‌کنند. اگر ژاپنی‌ها نتوانند در این یکی، دو روز آن را کنترل کنند، ممکن است عواقب بدتری هم داشته باشد؛ مانند چرنوبیل. به نظر می‌رسد، البته می‌گویم به نظر می‌رسد، که دارند تحت کنترل خودشان درمی‌آورند. متأسفانه اخبار کاملی هم در این زمینه نمی‌دهند، برای این که می‌ترسند مردم دچار وحشت شوند. مثلاً این اتفاق حدود ساعت ۳/۵ بامداد شنبه روی داد و تلویزیون‌ها و رادیوهای رسمی ژاپن حدوداً سه ساعت بعد از آن صحبت کردند و حتی فیلم انفجار را هم تا ساعت شش نشان ندادند، با این که روی اینترنت هم وجود داشته است. ولی احتمال این که چرنوبیل دیگری پیش آید، خوشبختانه بسیار کم است.
شما رفتار مردم ژاپن را در زمان وقوع زلزله و پس از آن چطور دیدید؟
آن‌چه من مشاهده کرده‌ام و برایم خیلی جالب است، رفتار مردم ژاپن بوده که طی این حوادث زلزله و پس از آن بسیار با آرامش و حفظ رعایت قانون با مسائل برخورد می‌کردند. شیشه‌ها و درهای بسیاری از مغازه‌ها خرد و باز شده، ولی کسی به این مغازه‌ها تعرض و حمله نمی‌کند. مردم در کمال آرامش و همبستگی دارند این مسئله را پیش می‌برند. این زلزله البته برای ژاپنی‌ها یک شوک روانی خیلی بزرگ است. نخست وزیر ژاپن این رویداد وحشتناک را بزرگ ترین بحرانی توصیف کرد که از زمان جنگ جهانی دوم برای ژاپن پیش آمده است . نکته ی دیگر این که مسئله‌ی اتمی ژاپن راهم زیر سئوال می‌برد و این نه تنها در ژاپن، بلکه از نظر بین‌المللی در افکارعمومی تأثیر خواهد داشت. هرچند امیدوارم این مسئله‌ی اتمی محدود شود و به جاهای باریک نکشد، ولی به‌هرحال تأثیر بسیاری روی افکار عمومی خواهد داشت. ازجمله این که یکی از همکاران چینی من که در این‌جاست، درباره‌ی برنامه‌های بسیار بزرگ چین در زمینه ی اتمی صحبت می‌کرد و همین‌طور که باهم در ماشین صحبت می‌کردیم، گفت این انفجار ممکن است این برنامه‌ها را تا حدودی تحت تأثیر قرار دهد.
یعنی نگرانی ممکن است برای نیروگاه بوشهر هم باشد؟
باید بگویم که این نگرانی حتماً در مورد نیروگاه بوشهر هست. متأسفانه هیچ اطلاعی مردم ایران از نیروگاه بوشهر و نوع کارکرد آن ندارند و به طور مرتب حکومت جمهوری اسلامی درباره‌ی این نیروگاه دروغ تحویل مردم ایران می‌دهد. عده‌ی بسیاری از هزینه‌های بسیار نجومی‌ای که این نیروگاه روی دست مردم ایران گذاشته است، اطلاع ندارند، آگاه نیستند و متأسفانه این رژیم فقط از مسئله‌ی نیروگاه برای تثبیت خودش و بازی‌های سیاسی‌ای که در سطح بین‌المللی دارد استفاده می‌کند. این بسیار من را نگران می‌کند و با دنبال کردن ماجرای انفجار نیروگاه ژاپن نگران‌تر هم شده‌ام.
همدردی خود را با مردم و دولت ژاپن اعلام می کنیم و امیدواریم حادثه دیگری پیش نیاید.
ساسان، شیکاگو / 14 March 2011