ترجمه‌ی احسان سنایی- پرندگانی که در گرداگرد مکانِ رخداد حادثه‌ی اتمی چرنوبیل هم‌اکنون زندگی می‌کنند؛ مغزی ۵% کوچکتر از سایر نمونه‌های مشابه خود دارند؛ عارضه‌ای که بی‌تردید هم‌پیوند با تشعشعات باقیمانده در منطقه است.
این یافته، محصول بررسی بالغ بر ۵۵۰ پرنده، وابسته به ۴۸ گونه‌ی متفاوت از پرندگان بومی ِ منطقه است؛ که چندی پیش در نشریه‌ی علمی PLoS One انتشار یافت. ابعاد مغز پرندگان یک‌ساله، به‌شکلی قابل توجه از نمونه‌های مسن‌ترشان کوچکتر بود و این، احتمالاً مربوط به ضعف قوه‌ی اِدراک، در آن‌هاست. این کشف، توسط تیمی متشکل از پژوهش‌گران نروژی، فرانسوی و آمریکایی؛ به سرپرستی پروفسور «تیموتی موسیو» (Timothy Mousseau) از دانشگاه کارولینای جنوبی و نیز دکتر «آندرس مولر» (Andres Moller) از دانشگاه پاریس-سود فرانسه، صورت پذیرفت.
در آوریل ۱۹۸۶ بود که رآکتور شماره‌ی چهار نیروگاه هسته‌ای چرنوبیل، متعلق به اتحاد جماهیر شوروی سابق، دچار انفجار گردید و به‌دنبال این حادثه، در قریب به تمامی کشورهای واقع در نیمکره‌ی شمالی؛ آثاری از وجود رسوبات مرگبار رادیواکتیو دیده شد. از آن پس، محدوده‌ی وقوع انفجار از دسترس هرکسی دور نگه داشته می‌شد؛ اما دانشمندان از برای بررسی میزان تأثیرپذیریِ زیست‌بوم منطقه از تشعشات حاصله، اجازه‌ی ورود را یافته بودند. سال گذشته، پروفسور مولر و پروفسور موسیو، نتایج بزرگترین سرشماری حیات وحش صورت‌پذیرفته در حوزه‌ی وقوع حادثه‌ی چرنوبیل را به‌ثمر رساندند، که نشان از کاهش فزاینده‌ی آمار پستاندارانِ پراکنده به‌گرد منطقه‌ی ممنوعه می‌داد. تنوع حشرات هم از آسیب‌های موجود، مصون نمانده بود.
پیش‌تر، همین پژوهش‌گران متوجه وجود راهی شده بودند تا که از طریق نظارت بر نحوه‌ی تجدیدِ قسمت‌هایی ازدست‌رفته از مولکول DNA؛ بتوان گونه‌هایی را که متحمل بیشترین آسیب‌های وارده از سوی آلاینده‌های هسته‌ای شده بودند را مشخص نمود. دانشمندان، طی آخرین پژوهش‌شان، از توری نامرئی به‌منظور جمع‌آوریِ پرنده‌هایی از هشت منطقه‌ی جنگلی ِ گوناگونِ واقع ِ در گرداگرد حوزه‌ی وقوع حادثه استفاده کرده، و نهایتاً پی به کاهش آمار جانوران بزرگ‌جثه‌تر و بی‌مهرگان ریزتری که در آن حوزه می‌زیستند؛ بردند. این مسأله را آشکارا در بدن پرندگان جوان‌تر می‌شد دید؛ علی‌الخصوص آن‌هایی که کمتر از یک سال داشتند. این یافته، گویای این حقیقت است که غالب جنین‌های پرندگان، به‌واسطه‌ی تأثیرات منفی ِ حاصل از مغز تحول‌یافته‌شان؛ اصلاً شانس بقا نمی‌یابند.
پرندگان تحت فشار، قادر به تغییر ابعاد بخشی از اندامگان‌شان هستند تا که بتوانند از پس ِ تطبیق با شرایط سخت محیطی‌شان بربیایند. مثلاً پرندگان مهاجری که فواصل دوردستی را سفر می‌کنند، اغلب از ابعاد اندامشان می‌کاهند تا در عوض، بهره‌وریِ مصرف انرژی خود را ارتقا بخشند. اما به‌گفته‌ی پژوهش‌گران، مغز، آخرین اندامی‌ست که قربانی چنین رفتاری می‌شود. بدین‌معنا که تشعشات رادیواکتیو حتی تأثیرات فاجعه‌بارتری را هم می‌توانند بر دیگر اعضای بدن پرندگان اِعمال کنند. تراز بالای تشعشات، موجب بروز فشار اکسایشی بر پرندگان می‌شود؛ که طی آن، جانور بایستی از آنتی‌اکسیدان‌ها به‌منظور مقابله با آثار مخرب بیماری‌های نوظهورش استفاده کند. همین مسأله بدن جانور را شدیداً از وجود آنتی‌اکسیدان‌ها تهی می‌سازد و کاهش ابعاد مغزشان نیز احتمالاً تا حد زیادی به‌همین تخلیه مربوط است.
به‌علاوه، تشعشات رادیواکتیو، قادر به ایجاد خطاهای تکوینی در مسیر رشد مغز جانور نیز هستند. با این‌حال اگر چنین پدیده‌ای هم عملاً رخ داده بود؛ آن‌گاه دانشمندان انتظار بروز دگرگونی‌های مشخص‌تری را در ابعاد و شکل دیگر اعضای بدن پرندگان، می‌داشتند. احتمال دیگر، عدم رشد پرندگان در نتیجه‌ی فقدان طعمه‌های نرم‌تن در منطقه است؛ اما دانشمندان هیچ مدرکی دال بر کاهش ابعاد مغز یک جانور در نتیجه‌ی عدم تغذیه‌ی مناسب هم در دست ندارند.
منبع: BBC
در همین زمینه:
مغز پرندگان و ما – تیرماه ۸۹