ترجمه‌ی احسان سنایی – «اینجا مملو از هیجان و شادی‌ست». این را «ماکوی ساموئل ییبی» (Makoy Samuel Yibi)؛ مدیر «برنامه‌ی ریشه‌کن‌سازی کرم گینه در جنوب سودان» می‌گوید. انتظار می‌رود رفراندوم این هفته‌ی سودان، این کشور را به دو کشور مستقل شمالی و جنوبی تقسیم کند و به جنگ داخلی ده‌هاساله‌ی سودان هم پایان بدهد. فرجام چنین کاری را تا حد زیادی می‌توان از قبل پیش‌بینی کرد: استقلال دو کشور، رسماً در ماه فوریه‌ی آتی اعلام خواهد شد. در این بین، جنوب سودان همانند فوریه‌ی هر سال، گزارشی از مبتلایان جدید بیماری دردناک و کهنی را هم ارائه خواهد داد: «کرم گینه». اما گزارش امسال، می‌تواند آخرین گزارش ِ حاکی از حضور این بیماری در جهان هم باشد.
با تشکیل کشوری جدید؛ انتخابات این هفته‌ی سودان همچنین می‌تواند «کرم گینه» را دومین مرضی – پس از آبله – سازد که در سرتاسر جهان ریشه‌کن شده‌اند. جنگ و غفلت بین‌المللی در جنوب سودان، آخرین سپر تدافعی این بیماری‌ست. ماکوی، در این‌باره می‌گوید: «اگر اوضاع سیاسی آرام‌تر شود؛ ما تا سال ۲۰۱۲ قادریم آن را ریشه‌کن کنیم».
لارو این کرم، از طریق نوشیدن آب آلوده به بدن راه می‌یابد. این کرم‌ها به‌مدت یکسال، مخفیانه در بدن قربانی رشد می‌کنند و سرانجام از پوست سربرمی‌زنند. این زخم آنچنان درد و سوزشی دارد که مبتلایان اغلب از شرش پناه به آب سرد می‌برند. اما کرم، در مواجهه‌ی با سرمای آب، در بدن تخم‌ریزی می‌کند و این چرخه باز از سرگرفته می‌شود (نگاه کنید به «حقیقی‌ترین افسانه‌ی آفریقا»).
اگر عفونتی در بدن مردم وجود نداشته باشد، این کرم‌ها از میان خواهند رفت. آب پاکیزه‌ی آشامیدنی، چندین دهه است که نسل این بیماری را در آسیا و غالب آفریقا برانداخته؛ اما هنوز آثارشان را می‌شود در مناطقی یافت که فقرا مجبور به استفاده از آب‌های راکد و متعفن تالاب‌ها هستند. در سال ۱۹۸۶، «بنیاد کارتر» – مؤسسه‌ی خیریه‌ای که توسط رئیس جمهور سابق ایالات متحده، «جیمی کارتر» تأسیس شده – در تصفیه‌ی آب و زدودن کرم از درون تالاب‌ها به این مردم کمک کرده است. حال، تنها چهار کشور همچنان میزبان این بیماری‌ِ دردناک‌اند و از این چهار کشور؛ کشورهای غنا، اتیوپی و مالی عملاً از عهده‌ی کنترل بیماری برآمده‌اند. از بین ۱۷۸۵موردی که در سال گذشته گزارش شده بود؛ ۱۶۹۰تایشان مربوط به جنوب سودان بود.
به‌گفته‌ی «دان هاپکینز» (Don Hopkins)؛ مدیر برنامه‌ی کرم گینه در بنیاد کارتر؛ این آمار، دست‌کم ۳۸درصد کمتر از شمار مبتلایان در سال گذشته است و وسعتِ جغرافیایی منطقه‌ی شیوع بیماری هم در این مدت نصف شده است. با این حال او بیشترین امیدش را به نصف کردن همین آمار بسته است.
به‌گفته‌ی ماکوی، معضل اصلی ولی همان جنگ است؛ اما نه جنگ جنوب و شمال و یا حتی جنگ‌های قبایلی. تمامی ِ ۲۲۶روستایی که در سال گذشته مردمان‌شان به کرم گینه مبتلا شده‌اند؛ از جنگ‌های مسلحانه‌ی مابین گله‌داران نیمه‌کوچ‌نشین، بر سر چراگاه‌های کوچک و منابع محدود آب منطقه رنج می‌بردند. این منازعات، هم به جنگ مسلحانه انجامیده می‌شود و هم به فرار بیماران؛ و همین عوامل همواره کرم‌زدایی از آب را به تعویقات مکرر انداخته.
کشوری مستقل همچون «سودان جنوبی»، خصوصاً با توجه به سیل کمک‌های بین‌المللی که انتظار می‌رود از پس استقلال، سرازیر این کشور نوپا شود؛ می‌تواند این منازعات را سریعاً بخواباند. به‌گفته‌ی ماکوی، وجود چراگاه‌های بیشتر دیگر، دیگر دلیلی را علیه عملیات کرم‌زدایی از روستاهای باقیمانده برجانمی‌نهد. البته این نکته‌ی تلخ را هم نباید از یاد برد که منابع آبی ِ بیشتری که بتوان آن را منحصراً برای استفاده‌ی احشام به‌کارگرفت؛ می‌تواند عاملی در شکست این بیماری به حساب آید.
ولی شکست نهایی کرم گینه را هم نباید امری قطعی دانست. جنوب سودان هنوز در ویرانه‌هایش به سر می‌برد و مشخص نیست این دو کشور ِ بالقوه، چگونه درآمدهای نفتی‌شان را پس از استقلال، بین خودشان تقسیم خواهند نمود. از این گذشته پناهندگانی که مدت‌ها پیش آواره‌ی جنوب شده‌اند؛ با توقعات بیشتری به خانه بازخواهند گشت. ماکوی از این می‌ترسد که شوق حاصل از این استقلال، نتیجه‌ی معکوسی در آستین داشته باشد. او می‌گوید: «مردم انتظار بهتر شدن امور را دارند؛ اما شاید اینچنین نباشد». با این حال اگر دولت بتواند راهی را برای کنترل شور و هیجان مردمی بیابد؛ او معتقد است: «ریشه‌کن‌سازی کرم گینه، سهمی از صلح است که به جهان عرضه خواهیم داشت».
منبع: NewScientist
در همین زمینه:
ما؛ کماکان مغلوب مالاریا – آبان‌ماه 89
ما، زمین و مالاریا – خردادماه 89
کرم دراگونکولوس؛ حقیقی‌ترین افسانه‌ی آفریقا – فروردین‌ماه 89
توضیح تصویر:
انتقال آب ناسالم در فقر آفریقا / عکس از Louise Gubb