محمد صادقی ـ اعمال محدودیت و اهرم‌های نظارتی مختلف از سوی متولیان وزارت علوم و مسئولین دانشگاه‌های کشور تنها مختص جریان‌ها و تشکلهای منتقد و فعالین دانشجویی نیست.ارائه طرح‌های مختلفی نظیر تفکیک جنسیتی، انتقال دانشجویان به دانشگاه محل سکونت خود و همچین آیین‌نامه‌های مختلف انضباطی در خصوص شیوه‌های اخلاقی و رفتاری دانشجویان و آیین‌نامه‌ی اردوهای دانشجویی حاکی از تلاش مسئولین وزارت علوم و وزارت بهداشت برای کنترل هرچه بیشتر فضای دانشگاه‌ها و اعمال محدودیت برای حضور دانشجوبان در محیط دانشگاه است.
نخستین‌بار در پانزدهم بهمن‌ماه سال ۱۳۸۴ مرامنامه‌ای شامل ارایه الگوی اخلاقی- رفتاری و پوششی توسط مسئولین دانشگاه تهران تدوین شد.
هر چند موارد مطرح شده در این مرامنامه كه به شیوه‌ی اخلاقی و رفتاری دانشجویان مربوط میشد به طور کامل در در دانشگاه تهران اجرایی نشد، اما این طرح سرآغازی بود برای تدوین آیین‌نامه‌های مشابه در بحث پوشش دانشجویان در دانشگاه‌های دیگر. بر این اساس طی سال‌های اخیر دانشگاه‌های بزرگی همچون تهران، شهید بهشتی، علامه طباطبایی، هنر، صنعتی شاهرود، شیراز، شهركرد، تربیت معلم تهران و مازندران، اصفهان، چمران اهواز، صدوقی یزد و سایر دانشگاه‌های کشور طرحهایی به منظور كنترل پوشش دانشجویان اجرا كردند كه در راستای اجرای این طرح‌ها افرادی از حراست دانشگاه انتخاب و مامور رسیدگی به وضعیت پوشش دانشجویان شدند و افراد خاطی به کمیته‌های انضباطی احضار و با توبیخ و گاهی محرومیت‌های موقت از تحصیل مواجه می‌شدند.
در طی روزهای اخیر نیز همزمان با اظهارات سرپرست امور فرهنگی معاونت دانشجویی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی پیرامون جزئیات آیین‌نامه‌ی پوشش دانشجویان علوم پزشکی، یک آیین‌نامه‌ی انضباطی دیگر نیز با عنوان «مصادیق غیر مجاز پوشش دانشجویان دختر و پسر» منتشر شد.
حقوق شهروندی
امیر رشیدی از فعالین دانشجویی در خصوص این بخش نامه و طرح های مشابه آن به «رادیو زمانه» می‌گوید: «این برای اولین‌بار نیست که مسئولان دولت احمدی‌نژاد از این دست طرح‌های محدودکننده برای دانشجویان در نظر می‌گیرند.
در واقع پس از تغییر در مدیریت اجرایی کشور در سال ۸۴ و استقرار دولت نهم، در سطح دانشگاه‌ها نیز شیوه‌ی مدیریتی و سیاست‌های مسئولین دانشگاه تغییر کرد و این محدودیت‌ها هم برای فعالین دانشجویی و تشکلهای سیاسی- دانشجویی انجام شد و هم در سطح دانشگاه برای عموم دانشجویان.
فعال‌تر شدن کمیته‌های انضباطی و حراست دانشگاه و برخورد با دانشجویان به دلیل رعایت نکردن آیین‌نامه‌های اخلاقی و انضباطی همواره در طی این سال‌ها صورت گرفته است، اما تجربه نشان داده که در مقاطعی مسئولان دانشگاه‌ها و نهادهای نظارتی سعی دارند تا این فشار و محدودیت را افزایش دهند و فضا را کنترل کنند و در ظاهر برای برهه‌ی کوتاهی فضای رعب و وحشت و بسته‌ای را در دانشگاه ایجاد کنند اما رفته‌رفته دانشجویان از اجرای این آیین‌نامه‌ها سر باز می‌زنند و به سبک و سیاق گذشته رفتار می‌کنند و پوشش خود را انتخاب می‌کنند.
البته این موضوع را در سطح جامعه هم دیده‌ایم. اجرای طرح‌های مقطعی در قالب گشت‌های ارشاد و طرح تامین امنیت اجتماعی و ارتقای آن برای مقاطعی با شدت عمل بیشتری اجرا می‌شود، اما پس از مدتی مجریان این طرح‌ها ناتوان از تغییر سلیقه‌ی مردم به چاره‌ای دیگر می‌اندیشند.»
این فعال دانشجویی می‌گوید: «به‌هر حال بافت اجتماعی ایران تحت تاثیر تغییر و تحولات در سطح بین‌الملل به سرعت در حال تغییر است و این روی سلیقه و ذائقه‌ی جامعه تاثیر گذاشته است. اعمال این محدودیت‌ها و سیاست‌های بسته نه در سطح جامعه و نه در سطح دانشگاه‌ها موفق نبوده است.
قطعاً این بخشنامه‌ی جدید هم با واکنش دانشجویان مواجه خواهد شد و شاهد تقابل بیشتر بین دانشجویان و متولیان امر خواهیم بود.»
عضو سازمان ادوار تحکیم وحدت می‌افزاید: «به‌نظر می‌رسد مسئولان وزارتخانه‌های علوم و بهداشت و همچنین نهادهای امنیتی و قضایی می خواهند به هر شکل ممکن در قالب طرح‌های مختلف نظارتی و محدودکننده، فضای دانشگاه‌های کشور را کنترل کنند و از سویی با فشار بر فعالان دانشجویی منتقد و احضار و بازداشت آنها و صدور احکام سنگین قضایی و انضباطی هزینه‌ی فعالیت منتقدانه در دانشگاه‌ها را بالا ببرند و از سویی دیگر با اجرای مجدد روش‌های پیش آزموده فضای عمومی دانشگاه را کنترل کنند تا بدین‌شکل امکان حضور بی دغدغه‌ی دانشجویان در محیط دانشگاه را سلب کنند تا دانشجویان در فضای رعب و وحشت و سختگیری‌های بیش از پیش امکان هیچگونه فعالیت فوق برنامه، چه فعالیت‌های سیاسی و چه برنامه‌ی صنفی را نداشته باشند.»
امیر رشیدی در خصوص نوع پوشش دانشجویان نیز می‌گوید: «اساساً حق انتخاب پوشش افراد یکی از مهم‌ترین حقوق شهروندی آنها محسوب می‌شود، اما در این زمینه شاهد برخورد سلیقه‌ای از سوی متولیان هستیم. به‌طور مثال از یک‌طرف پلیس امنیت در سطح جامعه بنا بر تشخیص و سلیقه‌ی ماموری که راهی خیابان می‌شود زنان را بازداشت می‌کند. این خودش مجازات و نقض حقوق شهروندان است که همواره در ایران تکرار شده است. از طرف دیگر، یک وزارتخانه می‌آید بنا بر سلیقه‌ی وزیر یا مدیر کل مربوطه، بخشنامه‌ای صادر می‌کند، اما هیچکس نمی‌تواند حجابی را به دانشجویان تحمیل کند که بنا به سلیقه‌ی خودش نوع خاصی از حجاب باشد، بلکه هر دختر یا زنی در ایران می‌تواند حجابی را که اسلامی تلقی می‌کند با آن در معابر عمومی یا در سطح دانشگاه ظاهر بشود تا به این وسیله تنها و تنها مفاد قانون را رعایت کرده باشد.»
مفاد آیین‌نامه الگوی پوشش دانشجویان
در این آئین‌نامه‌ی انضباطی آمده است: «به پیوست نامه وزارت علوم، تحقیقات و فن‌آوری در خصوص آئین‌نامه انضباطی دانشجویان، به انضمام مصوبه پانصد و شصت و ششمین جلسه شورای عالی انقلاب فرهنگی در خصوص راهبردهای گسترش فرهنگ عفاف و نظر به اهمیت موضوع، توجه به آئین‌نامه فوق‌الذكر و رعایت آن مورد انتظار است.»
این بخشنامه اعلام می‌كند: «استفاده از كلاه بدون مقنعه، پوشاندن كامل موی سر، گردن، سینه و هرجای دیگر بدن به جز صورت و دست‌ها تا مچ ضروری است؛ پوشیدن روسری‌های نازك، كوتاه و جوراب نازك، استفاده از دامن به جز برای افراد خاص مانند زنان باردار، شلوارهای چسبان و كوتاه، طلا و جواهراتی كه مستلزم سوراخ كردن قسمتی از بدن هستند به جز گوشواره، بلند بودن ناخن بیش از معمول، استفاده از ناخن مصنوعی، جواهرات ناخن یا طرح‌های هنری روی ناخن و لاك، استفاده از جواهرات و زیورآلات غیر معمول مانند زنجیر پا و نگین‌های دندان ممنوع است.
آرایش صورت و مو به طور غیر متعارف مانند تاتو كردن، بافتن مو و درست كردن مو به صورت تیغ تیغی، مانتوهای نامناسب مانند مانتوهای كوتاه بالاتر از زانو، مانتوهای بلند دارای چاك بالاتر از زانو، مانتوهای تنگ و چسبان و مانتو با رنگ‌های تند و زننده و چادرهای نامناسب مانند چادرهای نازك و توری از مصادیق غیر مجاز برای دختران است.»
این بخشنامه می‌افزاید: «استفاده از كراوات و پاپیون، استفاده از البسه زنانه، شلوارهای كوتاه، چسبان، تنگ و نازك، استفاده از زیورآلات، گردنبند، زنجیر، مچ‌بند، دستبند، گوشواره، لاك و انگشتر طلا (به استثنای حلقه ازدواج) و استفاده از رنگ‌ها و آرایش‌های مو به صورت تند و زننده ممنوع است.
بلندبودن مو بیش از حد معمول به طوری كه از یقه لباس پایین‌تر بیاید، استفاده از كلاه ورزشی، كلاه‌های نامتناسب با محیط دانشگاه، برداشتن ابرو، تاتو و رنگ كردن آن، لباس‌های اندامی مردانه، تنگ و چسبان با آستین خیلی كوتاه مانند حلقه‌ای یا ركابی مصادیق غیر مجاز برای پسران دانشجو است.»
همچنین در این بخشنامه آمده است: «مچ‌بندهای دست و پا غیر متعارف كه دارای نقوش زننده، علائم گروه‌های ضد اسلام، ضد انقلاب و ضد اخلاق و یا رنگ‌دار، پولك‌دار، چراغ‌دار، قفل‌‌دار و زنجیردار هستند، استفاده از پیشانی‌بند، شال و دستمال گردن، كمربند، انگشتر و كیف‌هایی كه دارای نقوش و نوشته‌هایی با حروف لاتین و زننده یا دارای علامت گروه‌های ضد اسلام، ضد انقلاب و ضد اخلاق باشد، ممنوع است.
استفاده از لباس‌هایی كه روی آن تصاویر زن، الفاظ ركیك، عبارات عاشقانه و مبتذل، تصاویر فكاهی، پوچ و بی‌معنا، شعارهای قومی و نژادی، آرم و نشانه‌های ضد اسلام، ضد انقلاب و گروه‌های خاص حاوی تبلیغات تجاری كه بر اساس هنجارهای اجتماعی می‌تواند زننده یا توهین‌آمیز تلقی شوند یا محیط آموزشی را خصمانه سازد، خالكوبی در نواحی قابل رؤیت بدن، استفاده از لباس‌ها و آرم‌هایی كه متعلق به گروه‌های خاص انحرافی از جمله رپ و هوی است، تاتو صورت (لب، ابرو و چشم) مصادیق غیر مجاز برای دختران و پسران دانشجو است.»
در این بخشنامه در خصوص پوشش در دانشگاه‌ها آمده است: «لباس‌ها همواره باید ساده و آراسته، با وضعیت مناسب و در شأن دانشگاه بوده و با لباس‌های سایر محیط‌‌ها نظیر جشن‌ها و محیط های تفریحی و ورزشی متفاوت و به دور از مدل‌های افراطی باشد، رنگ لباس‌ها باید متعادل بوده و تند و زننده نباشد به‌گونه‌ای كه موجب جلب توجه نشود، لباس‌های مورد استفاده در دانشگاه باید از مصادیق لباس‌های غیر مجاز نباشد.
كفش‌ها باید ساده و در شأن و منزلت دانشگاه باشد، كفش‌های صندل و دمپایی، پاشنه‌های خیلی بلند (بالای ۵ سانتی متر)، پوتین‌های بلند (تا زانو) در صورتی كه بر روی شلوار پوشیده شود و كفش‌هایی كه در مهمانی‌ها و مجالس ویژه استفاده می‌شود در محیط دانشگاه نباید پوشیده شود، پوشیدن جوراب در محیط آموزشی لازم است، رنگ جوراب‌ها و كفش‌ها باید متعادل بوده، تند و زننده نباشد.
جواهر و زیورآلات مورد استفاده در محیط آموزشی باید از مصادیق مجاز مانند حلقه ازدواج و ساعت باشد؛ استفاده از مواد معطر ملایم مجاز است.
بهداشت و پاكیزگی فردی شرط لازم برای دانشجویان است، آرایش‌هایی كه جنبه زیبایی، جلب توجه دیگران را دارد در محیط آموزشی ممنوع است مانند استفاده از پروتز و ژل برای پسران و لوازم آرایشی صورت برای دختران.
طول ناخن‌ها باید مناسب باشد ضمن اینكه استفاده از لاك، ناخن مصنوعی و جواهرات ناخن ممنوع است و آرایش و پیرایش موها باید مناسب با شأن دانشگاه باشد.»
این بخشنامه در خصوص پوشش مختص به بخش‌های بالینی، حرفه‌ای و آزمایشگاهی می‌افزاید: «پوشیدن لباس فرم در بخش‌های بالینی و حرفه‌ای ضروری و لازم است؛ پوشیدن لباس‌های فرم خیلی تنگ و یا خیلی گشاد مجاز نیست و ضخامت لباس‌های فرم باید به گونه‌ای باشد كه از ورای آن لباس‌های زیر مشخص نباشد (از پوشیدن لباس زیر به تنهایی و یا لباس‌های ركابی و حلقه‌ای كه قسمتی از بدن مشخص می‌شود باید خودداری شود.)
لباس‌ها باید تمیز و مرتب باشد به خصوص لباس‌هایی كه در محیط بیمارستان استفاده می‌شود؛ پوشیدن جوراب با ضخامت مناسب و كفش با پاشنه مناسب ضروری است، استفاده از جواهرات و زیورآلات در محیط های بالینی، كارآموزی و كارورزی باید از مصادیق جواهرات و زیورآلات مجاز باشد و استفاده از عطر و ادكلن با بوهای تند در بخش‌های بالینی ممنوع است؛ آرایش صورت و بلندی ناخن‌ها در بخش‌های بالینی و تشخیصی ممنوع است.»