اعدام‌های دسته‏جمعی زندانیان سیاسی در دهه‏ی ۶۰ خورشیدی در ایران، آن را به بزرگ‏ترین قتل عام سیاسی در صدسال اخیر و سیاه‌ترین پرونده‌ی جمهوری اسلامی در عمر خود تبدیل کرده است.
در سه‏ دهه‏ی اخیر، فعالیت‏های مختلفی برای گرد‏آوری نام جان‏باختگان این دهه و هم‏چنین انتشار خاطرات بازماندگان این فاجعه انجام گرفته است.


شاید «کارزار تدارک بین‏المللی برای رسیدگی به کشتار زندانیان سیاسی در دهه‏ی ۶۰»، جدی‏ترین حرکت برای افشای این جنایت و محاکمه‏ی جمهوری اسلامی باشد.

اهمیت کار کارزار را در سه مورد می‌توان جمع‌بندی کرد:

۱- حرکت کارزار برای گشودن پروندهی سیاه ۶۷ در سطح بین‌المللی
۲ـ پیوند بازماندگان داخل و خارج از کشوربرای ایجاد کمیته‌ی حقیقت‌یاب و گردآوری نام و نشان جانباختگان
۳ـ استقلال حرکت کارزار هم از زاویه‌ی اندیشه و عدم وابستگی به احزاب و گروه‌ها و هم از زاویه‌ی مالی به مثابه نگاه به سوی مردم و نه به سوی دولت‌ها

از اکتبر سال ۲۰۰۷، تعدادی از خانواده‏های جان‏باختگان، برخی از بازماندگان و زندانیان سیاسی سابق و بخشی از کنشگران سیاسی، فرهنگی و حقوقی به دور هم جمع شده‏اند تا مکانیسم‏های امکان محاکمه‏ی جمهوری اسلامی را به جرم جنایت علیه بشریت مورد کنکاش قرار دهند. در دهم دسامبر سال ۲۰۰۹، روز جهانی حقوق بشر، این جمع به عنوان «کارزار تدارک بین‏المللی برای رسیدگی به کشتار زندانیان سیاسی در دهه‏ی۶۰»، اعلام موجودیت علنی کرد.

آن زمان بلند کردن چنین سنگ بزرگی غیر ممکن می‏نمود. امروز پس از گذشته سه سال، کارزار با تشکیل کنفرانس حقوقی‏ای متشکل از حقوقدانان بین‏المللی، گام‏هایی جدی برای رسیدن به هدف تشکیل دادگاه برداشته است.

بهروز پرتو، از کنشگران مقیم سوئد و سخنگویان این کارزار می‌گوید:

با توجه به این‏که این کار در یک ترم حقوقی و دادگاه پیش می‏رود، فقط کافی نیست که بگوییم چندین هزار نفر را کشته‏اند. اسم می‏خواهند، نشانی می‏خواهند. تا جایی که امکان دارد، باید دقت زیادی در تهیه‏ی اسناد و مدارک به‏خرج داد. باید اطلاعات را با دقت بسیار زیاد تهیه و در اختیارشان گذاشت.

در ادامه‏ی فعالیت‏ها، ما برای نخستین‌بار در تاریخ ایران، کنفراسی بین‏المللی و متشکل از چند حقوقدان تشکیل دادیم که با «ایران تریبونال» کار می‏کنند. در این کنفرانس، ۱۲ حقوقدان از کشورهای مختلف شرکت کردند. ابتدا قرار بود ۱۵ حقوقدان شرکت داشته باشند که سه نفر به علت مشکلات کاری و شخصی نتوانستند حضور داشته باشند، اما به هرحال آنها نیز جزو حقوقدانانی هستند که با کارزارهمکاری می‌کنند.


این حقوقدانان توانستند کمیته‏ی راهبردی حقوقدانان را سازماندهی و کار را به‏طور رسمی شروع کنند. خود این حرکت یکی از بزرگ‏ترین قدم‏هایی بوده که ایران تریبونال توانسته بردارد و در ادامه‏ی کار تدارک دادگاه بین‏المللی، تأثیر بسیار بسزایی خواهد داشت.

به این ترتیب کمیته‏ی راهبردی حقوقدانان شکل گرفت و مسئولیت آن را نیز یکی از حقوقدانان بسیار برجسته به نام آقای جان کوپر انگلیسی برعهده دارد که از لحاظ حقوقی و حقوق بین‏الملل، انسانی بسیار مطرح در سطح بین‏المللی است.

این کنفرانس حقوقی‏ چه زمانی برگزار می‌شود؟

برپایی این کنفرانس در دو مرحله صورت گرفت. در مارس ۲۰۱۰ سه نفر به عنوان کمیته‏ی برگزارکننده‏ی کنفرانس که در سه کشور کانادا، آفریقا و اروپایی زندگی می‌کردند، برگزیده شدند. این سه نفر بعد از تشکیل کمیته، دستور کار کمیته را و این‏که در اولین قدم خود چه کارهایی را باید انجام بدهد، در دستور کار خود قرار دادند. بعد از آن، کنفرانسی را که می‏بایست برای سازماندهی کارهای حقوقی و دادرسی تشکیل شود، در روز جمعه اول اکتبر ۲۰۱۰ در انگلیس تشکیل دادند.

در این کنفرانس، ۱۲ حقوقدان برجسته‏ی جهانی از کشورهای آفریقای جنوبی، کانادا، بلژیک، آلمان، انگلیس، فرانسه و امریکا شرکت داشتند. کمیته‏ی راهبردی در کل از ۱۵ حقوقدان از کشورهای مختلف تشکیل شده است.

نتایجی که از این کنفرانس گرفته شده چه بودند؟

مسائلی مانند نحوه‏ی برگزاری دادگاه، نحوه‏ی تشکیل و وظیفه‏ی کمیته‏ی راهبردی، تشکیل کمیته‏ی اجرایی، تأمین هزینه‏های دادگاه، حدود و اختیارات هریک از کمیته‏های موجود در کارزار، در سطح بین‏المللی مورد بحث و بررسی قرار گرفت. در پایان، سه نفر مسئول تشکیل کمیته‏ی راهبردی حقوقدانان، کمیته‏ی اجرایی و نحوه‏ی برگزاری دادگاه تعیین و چهارچوب کار مشخص شد که خود اینها، در اوایل شروع کار تدارک دادگاه بین‏المللی، از لحاظ حقوقی و مسائل فنی، جزو مشکلات صعب‏العبور بودند. یعنی اوایل به‏نظر می‏رسید که واقعاً این کار امکان ندارد.

منتها الان که من با شما صحبت می‏کنم، تقریباً سه سال و چهارماه از این فعالیت‏ها گذشته و آن مشکلاتی که در اوایل بسیار صعب‏العبور به‏نظر می‏رسید، با تلاش شبانه‏روزی فعالین کارزار، با متشکل شدن ۱۵ حقوقدان و مخصوصاً حضور جان کوپر در مسئولیت این کمیته، توانسته هموار و حل و فصل شود.

این را هم بگویم که تمامی این حقوقدانان، همگی فقط برای کمک به مردم ایران و تشکیل دادگاه بین‏المللی علیه جمهوری اسلامی که علیه بشریت جنایت کرده فعالیت می‌کنند و هیچ نوع دستمزدی از کارزار نمی‏گیرند.

در غیر این صورت، مبالغ بسیار سنگینی می‏بایست به این حقوقدانان پرداخت می‌شد. خوشبختانه همه‌ی آنها قبول کرده‏اند به عنوان یک کمک انسانی به مردم ایران و جواب مثبت به دادخواهی خانواده‏های جان‏باختگان دهه‏ی ۶۰، این کار را بکنند.

دادگاه راسل

دادگاه رسیدگی به کشتار زندانیان سیاسی دهه‏ی ۶۰، نمادین خواهد بود و در کلیت خود، از قانونمندی‏های «دادگاه راسل» پیروی خواهد کرد. برتراند راسل، نویسنده‏ی انگلیسی، به همراه ژان‏پل سارتر، فیلسوف فرانسوی، طی یک کارزار جهانی، در سال‏های ۱۹۶۵-۶۷، دادگاهی علیه حمله‏ی امریکا به ویتنام و جنایت‌هایی که در این کشور انجام شد تشکیل دادند. این دادگاه‏، بعدها به دادگاه راسل معروف شد.

در پی این کارزار جهانی، دو جلسه‏ی دادرسی در استکهلم و کپنهاگ در اواخر سال ۱۹۶۷ تشکیل شد. هردوی این جلسات، دولت امریکا را به‏خاطر حمله به ویتنام و جنایات جنگی‏ای که در این کشور مرتکب شده بود، مقصر دانست و محکومیت این کشور را اعلام کرد.

این‏که قتل عام زندانیان سیاسی در ایران، از نظر حقوقی، به عنوان جنایت علیه بشریت و یا نسل‏کشی در دادگاه بررسی شود، از موارد مورد کنکاش است. به عقیده‌ی بهروز پرتوی، یکی از سخنگویان کارزار، «گزارش قاضی رابرتسون برای نخستین‌بار مطرح می‏کند حرکتی که جمهوری اسلامی کرده است، می‏تواند از نظر حقوقی، در مصداق نسل‏کشی بگنجد. معیارهای حقوقی برای نسل‏کشی، معیارهای خاصی هستند. اتفاقاً آن‏جا عنوان می‏کند که اگر قرار باشد این کار به عنوان مصداق نسل‏کشی تلقی شود، می‏شود از مکانیسم‏های حقوق بشر سازمان ملل خواست که محاکمه را بر عهده بگیرد.»

از نظر حقوقی، چه کارهایی انجام شده است؟ آیا برای شما پرتوی روشنی در این زمینه وجود دارد؟

ما مسئله‏ی نسل‏کشی را به عنوان یک مقوله‏ی حقوقی دنبال می‌کنیم. منتها قاضی سر جفری رابرتسون در گزارش‏شان، پیش‏شرط‏هایی را دارند که منوط بر این پیش‏شرط‏ها می‏شود جمهوری اسلامی و سران جمهوری اسلامی را به جرم نسل‏کشی به محاکمه کشاند. منتها بعدها در تمامی مدارک و اسنادی که به این کمیته‏ی ۱۵ نفری ارائه شده، حقوقدان‏های ما بیشتر روی قضیه‏ی جنایت علیه بشریت متمرکز شده‏اند. بر مبنای مدارکی که در دسترس است، مانند نامه‏های سران جمهوری اسلامی، نامه‏‏ای که خمینی می‏نویسد و اعتراض منتظری که از سوی حقوقدانان دقت زیادی روی آنها شده است بیشتر می‌شود این محاکمه را به جرم جنایت علیه بشریت ترتیب داد. این دادگاه بر محور جنایت علیه بشریت، می‏تواند جمهوری اسلامی را دادگاهی کند.

می‏دانیم که از نظر حقوقی، یک حکومت را نمی‏شود محاکمه کرد. باید افراد را محاکمه کرد. شما در سال پیش رو چه کارهایی می‌خواهید در این زمینه انجام دهید؟

امیدواریم که در پاییز سال ۲۰۱۱، این دادگاه تشکیل شود. این‏که چقدر موفق بشویم، منوط به ملزومات کار و مخصوصاً مسائل مالی می‏شود که روزبه‏روز برای ادامه‏ی فعالیت‏های کارزار اهمیت بیشتری پیدا می‏کند.
برای محاکمه کردن یک دولت درشکل بین‏المللی و در ارگان‏های رسمی بین‏المللی، باید یک دولت دیگر نیز پشت شکایت را بگیرد. متاسفانه یک دولت در حاکمیت، معمولاً هیچ موقع پای هیچ نوع دادگاه و دادخواهی‏ نمی‏رود.

ما به عنوان یک کارزار بین‌المللی، در این محاکمه کلیت سیستم جمهوری اسلامی، کلیت نظام جمهوری اسلامی را مد نظر داریم و نه افراد مشخص را. اگر من از افرادی اسم برده‏ام یا در مدارک و اسناد ما، اسامی افرادی آورده می‏شود، این فقط در چهارچوب شکل حقوقی‏ آن است که به‏هرحال باید صادرکننده‏ی دستور، اجراکننده‏ی دستور و قربانی دستور مشخص باشد که بشود کیفرخواست را نیز از لحاظ حقوقی تنظیم کرد.

منتها در واقعیت‏، هدف کارزار دادگاهی و محاکمه کردن نظام جمهوری اسلامی در پیوند با جنایت علیه بشریت است.

مشکلات پیش رو

تا زمان تشکیل دادگاهی که مورد نظر کارزار است، هنوز زمان زیادی باقی است اما مهم‏ترین مشکلات پیش روی کارزار چیست؟

بزرگ‏ترین مشکل کنونی ما مشکل مالی است. تمامی حقوقدانانی که با کارزار دارند کار می‏کنند، همگی افتخاری کار می‏کنند؛ منتها در برآوردی که کرده‏ایم، حدود ۱۵۰هزار یورو هزینه‌ی این کار است.

برای تهیه‏ی این بودجه، واقعاً مشکل داریم. چون از هیچ دولت و ارگان بین‏المللی‏ای به‏طور مستقیم کمک مالی قبول نمی‏کنیم و به سراغ‏شان نمی‏رویم. در نتیجه، دست کمک ما فقط به طرف افکار عمومی و مردم است و مخصوصاً مردم ایران، خانواده‏های جان‏باختگان، جان‏سپردگان دهه‏ی ۶۰ و کسانی که از قتلگاه‏های آن دهه توانسته‏اند جان سالم به‏در ببرند و در خارج از کشور مقیم شوند.

مشکل مالی، بزرگ‏ترین مشکل ماست. مشکل دوم ما این است که احتیاج به کنشگران بیشتری داریم. الان در اکثر کشورهای دنیا، کمیته‏هایی داریم. هرچه بیشتر باشیم، صدای‏مان رساتر میشود. به ما بپیوندید. هرکسی که صدای ما را می‏شنود می‌تواند به ما یپیوندد. سایت ما www.irantribunal.com است.

شماره‌ی تلفن بیشتر فعالین و سخنگویان کارزار در تمام دنیا، آن‏جا هست. ارتباط مستقیم با خود کارزار هم از طریق نشانی ایمیل [email protected] بسیار آسان است.

ما به‌عنوان کنشگران کارزار به خوبی بر این واقعیت واقفیم که بین ۲۲ تا ۲۷ هزار اسمی که الان جمع‏آوری کرده‏ایم، تمام جنایتی نیست که جمهوری اسلامی در این سی سال انجام داده است. بنابراین، احتیاج به اطلاعات بیشتر داریم.

کسانی که این نوشته را می‌خوانند، اگر برادر، خواهر، پدر، مادر و اعضای فامیل‏شان، جزو جان‏سپردگان دهه‏ی ۶۰ هستند، به سایت ما نگاه کنند. اگر اسم او را نمی‏بینید، با ما تماس بگیرید و اسمش را بدهند.
اگر می‏دانید که هم‏کلاسی‏تان، هم‏محلی‏تان، هم‏کارتان و… جزو جان‏سپردگان دهه‏ی ۶۰ است، منتها اسمش این‏جا نیست، با ما تماس بگیرید و اسم و نشانی‏اش را به ما بدهید.

اگر جزو خانواده‏های جان‏باختگان هستید که اساساً تمامی این پروژه مال شماست؛ در مرحله‏ی اول، دادخواهی خانواده‏ی جان‏سپردگان و جان‏باختگان دهه‏ی ۶۰ است. به پای این کار بیایید و به این کارزار کمک کنید.