مریم محمدی – در روزهای پایانی هفته‏ی گذشته، تیتر اول بیشتر رسانه‏های فارسی‏زبان در خارج از کشور و نیز فعالیت ایرانیان در بیشتر کشورهای جهان، متوجه تلاش برای لغو حکم اعدام حبیب‏الله لطیفی، دانشجوی کرد بود که قرار بود سحرگاه روز یکشنبه ششم دی‏ماه در شهر سنندج به جوخه‏ی اعدام سپرده شود.

روز جمعه، چهارم دی‏ماه، سازمان عفو بین‏الملل در یک بیانیه، از مقامات ایران خواسته بود تا با برگزاری مجدد یک دادگاه عادلانه برای حبیب‏الله لطیفی، حکم اعدام او را لغو کند.

هم‏چنین در مقابل سفارتخانه‏های جمهوری اسلامی در تعدادی از پایتخت‏های کشورهای اروپایی، تظاهراتی در اعتراض به این حکم صورت گرفت.

روز پنجم دی‏ماه تجمعی نیز در مقابل زندان سنندج تشکیل شده بود و در ساعات پایانی همان شب، در برخی از سایت‏ها اعلام شد که حکم اعدام حبیب‏الله لطیفی متوقف شده است.

در پی قطعیت یافتن این خبر، برای بررسی جوانب مختلف این پرونده، روند دادرسی‏ها، چگونگی صدور حکم و توقف آن، گفت‏وگوهایی داشته‏ام با محمدعلی توفیقی، عضو سابق سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی و از فعالان سیاسی کرد؛ صالح نیکبخت، وکیل مدافع حبیب‏الله لطیفی و هم‏چنین شیرین عبادی، حقوقدان و برنده‏ی جایزه‏ی صلح نوبل.

چه عامل یا عواملی را در صدور این حکم تعلیق مؤثر می‏بینید؟

محمدعلی توفیقی: اولاً بر اساس صحبت‏هایی که وکلای مدافع آقای لطیفی مطرح کردند، حتی استانداردها و رویکرد معمولی قوه‏ی قضاییه‏ی جمهوری اسلامی هم در مورد این حکم رعایت نشده بود. علاوه بر این‏ آقای لطیفی بارها اعلام کرده بود و حتی در نامه‏هایی هم نوشته بود که تمام اقرارهایی که از من گرفته‏اند را تکذیب می‏کنم و اساساً در روزی که آن اتفاق‌ها افتاده و من به اجرای آن متهم شده‏ام، در سنندج حضور نداشتم. این حکم به‏نظر می‏رسد حتی از لحاظ قضایی هم حکم درستی نیست و انتظار به‏حق مردم منطقه، خانواده، دوستان و جریانات مختلف، لغو این حکم بود.

با توجه به این‏که تجارب متعددی هم در چند ماه گذشته وجود داشته، به‏نظر می‏آید قوه‏ی قضاییه قصد دارد در برابر فشارهای مجامع بین‏المللی و حقوق بشری، با احتیاط بیشتری عمل کند.

شما به فشار مجامع بین‏المللی اشاره می‏کنید. فعالیت‏های ایرانیان خارج از کشور در روزهای اخیر را هم در این زمینه محاسبه می‏کنید؟

بله دقیقاً. در طول زمان کوتاهی که این خبر منتشر شد، یعنی از بعدازظهر پنجشنبه که حکم اعدام حبیب‌الله لطیفی اعلام شده بود تا روز یکشنبه که زمان اجرای این حکم بود، فاصله‏ی زمانی بسیار کوتاهی وجود داشت. بسیاری از فعالان، روزنامه‏نگاران، انجمن‏ها و سازمان‏های حقوق بشری فرصت زمان کمی را برای واکنش در این زمینه داشتند و مخصوصاً مصادف شدن این قضیه با جشن‏های کریسمس که تعطیلات کشورهای اروپایی است، این نگرانی را به‏وجود آورده بود که واکنش‏های به‏موقع ایجاد نشود.

خوشبختانه اما در سطوح مختلف، رسانه‏ها، رادیوها، سایت‏ها، شبکه‏های اجتماعی، جریان‏های سیاسی و فعالان حقوق بشر واکنش‏های به‏موقع و زیادی را از خودشان نشان دادند.
 

همان‏طور که می‏دانید، در بسیاری از پایتخت‏های کشورهای اروپایی و یا شهرهای مهم کشورهای اروپایی، اعتراض‏ها و تجمع‏هایی برای لغو این حکم اعدام برگزار شد که فکر می‏کنم اینها را باید در یک مجموعه دید. از آن طرف، وکلای مدافع ایشان کارهای حقوقی را در داخل پی‏گیری کردند و حتی شما حضور مردم شهر سنندج را در حد زیادی در جلوی زندان در اولین ساعات بامداد روز یکشنبه دیدید…

البته مردم سنندج گویا از روز شنبه در مقابل زندان تجمع کرده بودند.

بله همین‏طور است، از روز شنبه بعدازظهر، ولی از ساعات اولیه‏ی بامداد روز یکشنبه، این تجمع خیلی معنادارتر و بیشتر بوده است. البته به‏جز سنندج، در شهرهای دیگر هم اعتراض‏هایی به‏صورت محدود وجود داشته که البته با توجه به فضای داخل کشور، چندان انعکاسی نداشته است.

عقلانیت حقوقی

با صالح نیکبخت یکی از وکلای مدافع حبیب الله لطیفی که در حال ترک سنندج به سوی تهران است گفت‏وگو می کنم:
 

صالح نیکبخت: من از بعداز‏ظهر پنجشنبه در سنندج بودم. یعنی دو ساعت و نیم بعد سوار هواپیما شدم، به کرمانشاه آمدم و از آن‏جا به سنندج رفتم و خدا را شکر که این مسئله را حل کردیم.

ممکن است توضیح بیشتری بدهید که چگونه این اتفاق افتاد؟ چگونه موفق شدید این حکم تعلیق را بگیرید؟

من فقط می‏توانم به شما بگویم که در این مورد، با توجه به درخواستی که ما از مقامات قضایی استان و هم‏چنین از سایر مقامات کردیم، خواهان این شدیم که فعلاً برای رسیدگی مجدد این پرونده، حکم برای مدتی متوقف بماند.

این ناشی از توافقی بود که مقامات با ما کردند و به این درخواست پاسخ دادند. ارتباطی به هیچ اقدام دیگری ندارد و ما هم می‏خواهیم افرادی که راجع به این موضوعات صحبت می‏کنند، حقایق را در نظر بگیرند.

در مورد اتهامات ایشان یا حتی اعترافاتی که کرده‏اند، نهادهای گوناگونی اعتراض کرده‏اند که این دادگاه‏ها در شرایط درست و عادلانه و یا به عبارتی، با رعایت موازین حقوقی لازم برگزار نشده است.

اولاً محاکمه‏ی ایشان، بر خلاف آن‏چه در روزنامه‏ها، رادیوها و تلویزیون‏های جاهای دیگر منتشر شده، در سال ۸۶ انجام شد و برخلاف آن‏چه گفته شد که چند دقیقه بوده، چند ساعت طول کشیده است. هم من و هم آقای احمدی، هرکدام نزدیک به یک ساعت و نیم تا دو ساعت از وی دفاع کردیم.

دوم این‏که از میان اتهامات متعددی که در پرونده متوجه آقای لطیفی است، او فقط دوتا از اتهامات را انکار کرد و بقیه را قبول کرد. البته در دادگاه و من کاری به این ندارم که در گذشته چه اتهاماتی را در سایر مراجع قبول کرده است.

در دادگاه تجدید‏نظر هم رسیدگی مناسبی صورت گرفت و به هر صورت، بر اساس دفاعی که صورت گرفت، منجر به این وضعیت شده است و چندین بار هم در دادگاه تجدید‏ نظر استان که حکم را تایید کرد و هم در دیوان عالی کشور، این حکم مورد رسیدگی قرار گرفت.

آیا امیدوار هستید که این توقف، به نقض دائم این حکم منجر شود؟

ما امیدواریم؛ نه با جوسازی کردن، بلکه با معقولیت حقوقی و من کاری به مسائل سیاسی آن ندارم. امیدوارم این موضوع با عقلانیت حقوقی، بار دیگر هم مورد رسیدگی قرار بگیرد و نتیجه‏ی مثبتی از آن بگیریم.

تاثیر افکار عمومی

نظر شیرین عبادی در مورد توقف حکم اعدام، با صالح نیکبخت متفاوت است.

شیرین عبادی: خوشبختانه وجدان بیدار بشری و اعتراض‌های بین‏المللی و سازمان‏های بین‏المللی حقوق بشر، باعث شد که فعلاً این جوان از مرگ نجات پیدا کند. من امیدوارم که حکم تعلیق منجر به از بین رفتن این حکم و صدور آزادی این جوان شود.

شما به وجدان بیدار بشری اشاره می‏کنید و کمکی که به نقض این حکم کرده است. صالح نیکبخت وکیل حبیب الله لطیفی معتقد است که این امر صرفاً قضایی است و مسائل دیگر، و آن‌چه از سوی ایشان «جوسازی‏» نامیده می‌شود، نقشی در این میان ندارد.

توجه داشته باشید که حکم اعدام صادر شده بود و قرار بود که اجرا بشود. زمان اجرا هم به متهم اعلام شده بود؛ هم به خانواده‏اش و هم به وکیلش. بنابراین این حکم قطعی و قابل اجرا بود. چه اتفاقی افتاد که مانع از اجرا شد؟ آن وجدان آگاه بشری بود. هم ایرانی‏ها و هم مجامع بین‏المللی به تحرک آمدند و احساس کردند می‏بایستی کاری انجام بدهند و در اثر اعتراض‌های شدید بود که جلوی اجرای این حکم گرفته شد.

در مورد روند دادرسی‏ها، برخی نهادهای حقوق بشری بین‏المللی به روند دادرسی پرونده‏ی حبیب‌الله لطیفی اعتراض داشتند، ولی آقای نیکبخت معتقد بود که این اعتراض‏ها چندان وارد نیست.

من متوجه محدودیت‏هایی که برای وکلایی که در ایران دفاع می‏کنند، هستم. ولیکن باید بگویم که تجربه به من نشان داده که متأسفانه قوه‏ی قضاییه استقلال خود را از دست داده است و تبدیل شده به آلت دست مأمورین امنیتی. مأمورین امنیتی هستند که در ابتدا تعیین می‏کنند هر فرد چقدر باید محکوم شود و قاضی هم بر همین روال اعلام می‏کند.

آقای نیکبخت ضمناً در مورد اتهامات حبیب‌الله لطیفی هم گفت که اتهامات در بیشتر موارد به او منتسب می‏شود و او فقط دو اتهام را رد کرده‏ است.

با وجود محدودیت‏هایی که برای وکلا هست، اینها دفاع می‏کنند و سعی می‏کنند که موکلین خود را نجات بدهند. ولیکن نجات موکل نبایستی منجر به این بشود که خدای ناکرده کسی حرف نادرستی بزند.

سابقه نشان داده که زندانیان سیاسی امکان برخورداری از دادرسی عادلانه را ندارند و در حقیقت، یک وکیل حق ندارد علیه موکلش صحبت کند و بگوید که اتهامات دادستان درست است، بلکه باید توجه را بر این مسئله جلب کند که با استفاده از امکانات قانونی، موکلش را نجات بدهد. من به شما تاکید می‏کنم، اگر اعتراض بین‏المللی و وجدان آگاه ایرانی‏ها نبود، این جوان اعدام شده بود. اما خوشبختانه افکار عمومی چنین اجازه‌ای را نداد.