۳۷ سال از مستقر شدن جمهوری اسلامی در ایران می‌گذرد و فارغ از همه آن‌چه که در این سال‌ها بر ایران رفته، حاکم شدن یک نظام قضایی ناکارآمد، یکی از جدی‌ترین آسیب‌هایی‌ست که به حقوق شهروندی ایرانیان وارد آمده است.
دستگاه قضای اسلامی دادخواهی کور خود را با تیرباران آغاز کرد، به اعدام‌های گسترده دهه ۶۰ رسید، کشتار زندانیان سیاسی را در سال ۶۷ رقم زد، اختناق سیاسی را حاکم کرد، سرکوب گسترده دانشجویان در سال ۷۸ را به نمایش گذاشت و عبور از بحران پس از انتخابات ریاست جمهوری سال ۸۸ را با خشونت تمام در خیابان‌ها، به کارنامه افتخاراتش افزود.
در این سال‌ها فرشته‌های عدالت جمهوری اسلامی هم نسل عوض کردند و کسانی چون حسینعلی نیری، مرتضی اشراقی، ابراهیم رئیسی و مصطفی پورمحمدی با نشستن بر مصادر بالاتر، جای‌شان را به کسانی چون قاضی ابوالقاسم صلواتی، قاضی محمد مقیسه، قاضی سعید مرتضوی و … دادند.
این آخری اما به دنبال «بازی بزرگان»، موقعیتی متزلزل پیدا کرد. در درگیر شدن ساکنان اتاق‌های پنهان و تاریک نظام بر سر قدرت، با محمود احمدی‌نژاد همراه شد و تلاش کرد تا تشت رسوایی برادران لاریجانی را از بام بیندازد، اما لاریجانی‌ها بیدی نبودند که با این بادها بلرزند. احمدی‌نژاد رفت و آن‌ها ماندند با مرتضوی که حالا سر و کارش به دادگاه افتاده است.
دادستان سابق تهران که تا پیش از ماجراهای سال ۸۸ هم در قوه قضاییه چهره‌ای بدنام بود، در جریان پرونده بازداشتگاه کهریزک که از تیر ماه ۸۸ به جریان افتاد، به شکلی مستقیم در تقابل با برخی نزدیکان نظام قرار گرفت. محسن روح‌الامینی، یکی از کشته‌شدگان بازداشتگاه کهریزک، فرزند خانواده‌ای از رده‌های بالای جمهوری اسلامی از آب درآمد که بازداشت‌کنندگانش را از این ماجرا بی‌خبر گذاشته بود. مرتضوی اول از همه به این بی‌خبر گذاشته شدن‌شان اعتراض داشت.
دادستان دادگاه‌های عمومی و انقلاب تهران به دنبال این ماجرا جای خودش را به عباس جعفری دولت‌آبادی داد، اما این پایان کارش در قوه قضاییه نبود. او به حکم ریاست این قوه، معاون دادستان کل کشور شد.
دادگاه رسیدگی به پرونده کهریزک اما در ادامه رسیدگی به این پرونده او را معلق کرد و در بعد هم حکم انفصال دائم او از خدمات قضایی صادر شد.
در فضای به وجود آمده پس از انتخابات سال ۸۸ اما دولت محمود احمدی‌نژاد که احتمالا خود را وامدار کسانی همچون قاضی مرتضوی می‌دید، پشت او را خالی نکرد. مرتضوی به دولت رفت، رییس ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز شد و بعد هم به عنوان سرپرست سازمان تامین اجتماعی فعالیت کرد و در مدتی کوتاه، پرونده‌ای قطور از فساد اقتصادی از خود به جای گذاشت. او حالا از همدستان بابک زنجانی، متهم فساد اقتصادی‌ست که در دادگاه بدوی به اعدام محکوم شده است.
آن‌چه مرتضوی در همدستی با احمدی‌نژاد برای افشای فساد در خاندان لاریجانی کرد و فیلمی که از او و فاضل لاریجانی در مجلس ایران پخش شد هم باعث شده که حالا وزن چندانی در قوه قضاییه نداشته باشد؛ هر چند که هنوز هم با محافظ و هیات همراه در دادگاه‌های رسیدگی به جرایمش حاضر می‌شود.
یکی از این دادگاه‌ها برای تجدیدنظر در رای صادر شده در مورد پرونده بازداشتگاه کهریزک است. رایی که بر اساس آن مرتضوی از اتهام معاونت در قتل تبرئه شده و به دلیل صدور حکم بازداشت غیر قانونی، به انفصال دائم از خدمات قضایی و پنج سال انفصال از خدمات دولتی و برای ارائه گزارش خلاف واقع، به پرداخت ۲۰۰ هزار تومان جریمه نقدی محکوم شد.
سعید مرتضوی اما حالا و پس از هفت سال از آن ماجرا و در حالی که پیوسته داشتن هر گونه نقشی را در جنایت بازداشتگاه کهریزک انکار می‌کرد، در نامه‌ای سرگشاده خطاب به قاضی پرونده، از بازماندگان کشته‌شدگان بازداشتگاه کهریزک عذرخواهی و بابت بروز این حوادث ابراز شرمندگی کرده است؛ هر چند همچنان تاکید کرده است که این ماجراها به عمد اتفاق نیفتاده است.
این نامه با واکنش افکار عمومی و برخی مسئولان حکومتی روبهرو شده و تحلیل‌گران مسائل سیاسی، حقوقی و اجتماعی را واداشته است تا به بررسی آن و بحث درباره این عذرخواهی بپردازند.
در یکی از این واکنش‌ها علی مطهری، نماینده تهران در مجلس، گفته است که وقتی به جوانی کم‌تجربه آن همه اختیارات بدهید، سرکش می‌شود:
بیشتر بخوانید: مطهری: کسانی که چیزی به نام مرتضوی را ساختند و از او حمایت کردند مجرم هستند
همین‌طور محمود صادقی، دیگر نماینده تهران در مجلس هم در صفحه توییتر خود نوشته است که عذرخواهی مرتضوی کافی نیست، نظام قضایی که چنین قضاتی را بر جان و مال مردم مسلط کرده باید عذرخواهی کند.
همه این بحث‌ها اما در حالی مطرح می‌شود که عباس پالیزدار، یکی دیگر از شاکیان سعید مرتضوی در پرونده‌ای دیگر، اردیبهشت ماه امسال گفت که در جریان رسیدگی به شکایت او از مرتضوی، دادستان سابق تهران از خارج کردن یک نسخه از تمام کارهای کرده‌اش به خارج از کشور خبر داده است.
پالیزدار ادعاهای دیگری هم مطرح کرده بود که مرتضوی آن‌ها را تکذیب کرده اما به این مورد پاسخی نداده است: آیا مرتضوی یک نسخه از مدارک کارهایش را از کشور خارج کرده است؟
برای پوشش مجموعه تحلیل‌ها و واکنش‌ها درباره نامه عذرخواهی سعید مرتضوی، مطالبی در این باره در قالب یک پرونده آماده شده است که می‌خوانید:
علی کلائی- چرا دادستان سابق تهران در چنین زمانی نامه عذرخواهی نوشته است؟ اهداف او چه بوده و چرا چنین نامه‌ای هفت سال پس از وقوع فاجعه نوشته می‌شود؟ رضا علیجانی، احمد رأفت و فرزانه روستایی به این سوال‌ها پاسخ داده‌اند.
امید رضایی- تنها زمانی می‌توان به بخشیدن مرتضوی فکر کرد که بدانیم در کهریزک دقیقا چه اتفاقی افتاده، چه کسانی آسیب دیده‌اند، چه کسانی در آن مشارکت داشته‌اند، … و مشارکت‌کنندگان چه نفعی از جنایات‌های خود برده‌اند؟
نماینده اصلاح‌طلب شیراز در مجلس ایران و سخنگوی فراکسیون امید، عذرخواهی سعید مرتضوی را اعتراف‌نامه دادستان سابق تهران دانست و گفت این پرونده جنبه ملی دارد و عاملان دیگر آن نیز باید در دادگاه شناسایی شوند.
علی فتوتی- به گفته عبدالکریم لاهیجی «در جمهوری اسلامی معمول است اگر کسی توبه کند، می‌تواند از هر جرم و جنایتی اظهار برائت کرده و تقاضای عفو کند.»
سعید مرتضوی نمونه‌ای‌ست از آلودگی نظام جمهوری اسلامی. او که آرزو داشت «خلخالی» نظام باشد حالا دیگر تاریخ مصرفش تمام شده است. دست‌های آلوده او نشانی از پیکر آلوده نظام است.
مادر سهراب اعرابی، از کشته‌شدگان جنبش سبز، به عذرخواهی سعید مرتضوی، واکنش نشان داده است.
آسیه امینی- کمترین انتظار از حاکمیت در قبال پوزش سعید مرتضوی این است که دستگاه قضایی با این متهم به معاونت در قتل، بر اساس اعتراف و اقرارش طبق قانون رفتار کند.
فرشته قاضی- سهم مرتضوی از قتل‌های کهریزک چیست؟ سهم نظام در این فجایع و پروراندن عاملی چون او چیست؟ اکنون او چرا عذرخواهی می‌کند؟
مهدی کوچک‌زاده اما در واکنش به نامه عذرخواهی سعید مرتضوی از این‌که او کشته شدگان جنایت کهریزک را شهید نامیده ابراز نارضایتی کرده و گفته است که آن‌ها یاغیان فتنه‌گر بوده‌اند.
علی‌اصغر رمضانپور- عذرخواهی مرتضوی گواه روشن این واقعیت است: گروهی از عاملان جنایت در جمهوری اسلامی که خارج از هسته اصلی قدرت‌اند، به این نتیجه رسیده‌اند که دیگر جایی برای پنهان ماندن از نگاه مردم نمانده است.
حجت‌الاسلام محمدرضا زائری، در نوشته کوتاهی در سایت «الف»، وابسته به اصولگرایان طرفدار احمد توکلی، نماینده پیشین مجلس، نوشته است که «برای بقای جمهوری اسلامی سعید مرتضوی باید اعدام شود».
محمود صباحی- مرتضوی هنوز با اعمال خود روبهرو نشده است بلکه از سر فشارهایی که به او وارد می‌شود، حاضر شده این بار روش تهاجمی‌اش را کنار بگذارد و کلماتی را به کار گیرد که طنینی خوش‌آهنگ در گوش شنوندگانش ایجاد می‌کند.
امیر کیانپور- سعید مرتضوی در نامه‌ای به خاطر حادثه هولناک کهریزک عذرخواهی و ابراز شرمندگی می‌کند، اما با این تبصره که در وقوع این جنایت «عمدی» در کار نبوده است. جنایت غیرعمدی چه معنا و منطقی دارد؟
آصفه کامرانی: عذرخواهی شما درمان دردهای ما نیست آقای مرتضوی!
نامه عذرخواهی دادستان سابق تهران از جنایت کهریزک، خاطره‌ها و روایت‌ها را درباره شیوه عمل او در دادستانی زنده کرده است. شیوه‌ای که با تهدید و توهین همراه بوده است.
دادستان سابق تهران که از متهمان وقایع بازداشتگاه کهریزک است، در نامه‌ای سرگشاده از بازماندگان کشته‌شدگان بازداشتگاه کهریزک عذرخواهی و بابت بروز این حوادث ابراز شرمندگی کرد.