هشتم سپتامبر/ ۱۸ شهریور در سال ۹۵، از سوی سازمان علمی، فرهنگی و تربیتی ملل متحد (یونسکو)، روز جهانی سوادآموزی نامیده شده است. سابقه این نامگذاری به ۵۰ سال پیش برمی‌گردد، اما با وجود نیم قرن تلاش جامعه جهانی برای از بین بردن بی‌سوادی، همچنان ۷۵۸ میلیون نفر از افراد بالای ۱۵ سال در جهان نمی‌توانند بخوانند و بنویسند:
یونسکو: ۷۵۸ میلیون نفر در جهان بی‌سوادند
شعار یونسکو در این زمینه اما تضمین آموزش برابر، فراگیر و با کیفیت و ایجاد و ارتقای فرصت‌های یادگیری برای همه تا سال ۲۰۳۰ است.
بر اساس آخرین آمارها، در ایران یک میلیون و ۳۰۰ هزار بیسواد مطلق در سراسر کشور روزگار می‌گذرانند. این رقم را علی باقرزاده، رییس سازمان نهضت سوادآموزی و معاون وزیر آموزش و پرورش، نهم فروردین ماه امسال اعلام کرد.
او به خبرگزاری کار ایران (ایلنا) گفت که هنوز (تا آن تاریخ) ۵۰۰ هزار نفر پالایش نشده‌اند که از بین آن‌ها ممکن است افرادی آموزش‌ناپذیر باشند یا فوت کرده باشند یا به خارج از کشور رفته باشند.
رییس سازمان نهضت سوادآموزی به حداقل رساندن بی‌سوادی در ایران را نیازمند برنامه‌ای سه ساله دانست؛ به‌شرط آن‌که بازگشت به بی‌سوادی وجود نداشته باشد.
بیشتر بخوانید: «یک میلیون و ۳۰۰ هزار بیسواد مطلق در ایران وجود دارد»
در عبارات و جملاتی که امروز و به مناسبت روز جهانی سوادآموزی در گوشه و کنار فضای مجازی منتشر می‌شوند اما وجود ۹ میلیون بیسواد مطلق در ایران مورد توجه قرار گرفته است.
به عنوان نمونه، احمد مدادی، یکی از کاربران توییتر که در معرفی توییتری‌اش خود را «یک سابقن معلم» معرفی کرده است، در چند توییت به روز جهانی سوادآموزی پرداخته و با استفاده از هشتگ‌های #روز_جهانی_سوادآموزی و #LiteracyDay، نوشته است که در ایران ۹میلیون #بیسواد مطلق وجود دارد.
او این اینفوگرافی را هم همراه با توییت خود منتشر کرده است:
در این جدول شمار بی‌سوادان (و نه افراد بیسواد مطلق)، ۹میلیون نفر اعلام شده است که این رقم با آماری که اول اسفند ماه سال ۹۲ درباره شمار بی‌سوادان در ایران اعلام شده است، همخوانی دارد.
به گفته علی باقرزاده بر اساس سرشماری مرکز آمار ایران در سال ۱۳۹۰، ۹ میلیون و ۷۱۹ هزار نفر در گروه سنی شش سال به بالا، بیسواد شناخته شده‌اند.
با بررسی دو آمار ارائه شده از سوی علی باقرزاده، آیا می‌توان نتیجه گرفت که در فاصله اول اسفند سال ۹۲ تا نهم فرودین سال ۹۵، بیش از هفت میلیون نفر از دایره بی‌سوادان مطلق خارج شده‌اند؟
این در حالی است که به گفته علی اوسط هاشمی، استاندار سیستان و بلوچستان در همان تاریخ، بیش از ۲۷۶ هزار نفر درمیان افراد ۱۰ تا ۴۹ ساله این منطقه بیسواد مانده‌اند که «این آمار حاکی از آن است که در بخش سوادآموزی ناکام بوده‌ایم.»
این مقام مسئول گفته بود که سوادآموزی به این شمار فرد بیسواد در طی دو سال آینده و تا پایان برنامه پنجم توسعه، غیر‌ممکن به نظر می‌رسد: «باید در این راستا سازمان‌های مردم نهاد را یار خویش ساخت و از ظرفیت مردم و همچنین دانشگاه‌ها برای سوادآموزی بهره گرفت.»
رییس سازمان نهضت سوادآموزی ایران اما آبان ماه سال ۹۱ گفته بود که در طول چند سال گذشته فعالیت سوادآموزی مورد توجه جدی نبوده است: «این امر باعث شده جمهوری اسلامی در اجرای برنامه خود در بخش نهضت سوادآموزی موفقیت لازم را نداشته باشد.»
از سوی دیگر اما دولت ایران محدودیت‌هایی را برای بی‌سوادان گروه سنی ۱۰ تا ۴۹ سال تصویب کرده که قرار بوده از ابتدای سال ۹۵ اجرایی شوند: تصویب ایجاد محدودیت‌های اجتماعی برای بی‌سوادان ایران
از جمله این محدودیت‌ها می‌توان به «عدم صدور و تمدید گواهینامه رانندگی، منع تمدید و صدور پروانه کسب و لغو پرداخت مستمری به افراد بیسواد تحت پوشش کمیته امداد و بهزیستی» اشاره کرد. علاوه بر این موارد، افراد بیسواد فقط تا پایان سال ۹۴ امکان سوادآموزی رایگان را داشته‌اند و از ابتدای سال ۹۵ برای سواددار شدن باید هزینه‌های آن را پرداخت می‌کرده‌اند.»
مشخص نیست که آیا این طرح به طور کامل اجرایی شده است یا نه، اما با توجه به شمار بسیار ریاد افراد بیسواد و کم‌سواد در ایران، اجرایی شدن آن پیش از برطرف کردن مشکل بی‌سوادی به میزان قابل قبول، در عمل دولت را با مشکلات تازه‌ای روبه‌رو خواهد کرد.
بر اساس گزارش مرکز آمار جمهوری اسلامی، سیستان و بلوچستان دارای بیش‌ترین جمعیت بیسواد در کشور است و حدود ۴۰ درصد از جمعیت زیر ۵۰ سال این استان بیسواد یا کم‌سواد هستند.
علیرضا نخعی، مدیرکل آموزش و پرورش استان سیستان و بلوچستان، آذر ماه سال ۹۴ گفته بود: «بیش از ۱۰۰ هزار کودک در استان سیستان و بلوچستان از تحصیل بازمانده‌اند.»
او فقر خانواده‌ها را عامل عدم تحصیل ۲۱ درصد این کودکان دانسته بود.
در این شرایط اما جمهوری اسلامی سیاست کنترل جمعیت خود را به سیاست افزایش جمعیت تغییر داده است، بدون آن‌که روشن کرده باشد چه برنامه‌هایی برای افزایش رفاه شهروندان و برطرف کردن مشکلات فعلی در زمینه آموزش و بهداشت دارد.
بر اساس آمار رسمی نهضت سوادآموزی، اﯾﺮان در ﺑﯿﻦ ۱۳۰ ﮐﺸﻮر جهان، رﺗﺒﻪ ۸۷ و در ﺑﯿﻦ ۲۴ ﮐﺸﻮر ﻣﻨﻄﻘﻪ رﺗﺒﻪ ۱۷ را شمار افراد کم‌سواد و بیسواد دارد.
کم‌ترین آمار بی‌سوادی مربوط به شهر تهران است. با این حال شهر تهران ۱۰۰ هزار بیسواد مطلق دارد. استان‌های مازندران و سمنان بعد از شهر تهران بهترین وضعیت را دارند.
دو سوم بی‌سوادان ایران زن هستند.