روز یک‌شنبه، سی و یکم ماه ژوییه، شب ادبی سمرقند در شهر آمستردم برگزار شد.
این شب ادبی را کانون «رودکی»، انجمن فرهنگی تاجیکان مقیم هلند، با همراهی رادیو زمانه و کافه مضراب برگزار کردند. نجیب الله مسیر به نمایندگی از بنیاد رودکی در هلند این برنامه را آغاز کرد و گفت که کانون رودکی تلاش دارد تا پلی بین خط فارسی و خط سیریلیک باشد و به تبادل ادبیات و افکار بین پارسی زبانان آن سو و این سوی جیحون به وجود آورد.
شب ادبی سمرقند با یادی از شادروان رحیم مسلمانیان قبادیانی شروع شد. پریسا رحیمی نوه مرحوم مسلمانیان قبادیانی، که در دانشگاه آزاد بروکسل در رشته پزشکی درس می‌خواند، در این مراسم حضور داشت و از پدربزرگ خود و ده سال دست و پنجه نرم کردن این دانشمند تاجیک با بیماری فراموشی گفت.
رحیم مسلمانیان، استاد ادبیات‌شناسی تاجیک چندی پیش در شهر دوشنبه، پایتخت تاجیکستان درگذشت. فعالیت‌های مرحوم مسلمانیان در محدوده کشور تاجیکسان نبود بلکه ایشان در قلمرو زبان پارسی فعالیت داشتند و برای هر سه کشور پارسی‌زبان به طور یک‌سان دل می‌سوزاندند و برای بهبود وضعیت فرهنگ می‌کوشیدند. و البته متوجه به تاجیکان در کشور چهارم، ازبکستان نیز بودند.
علی دهباشی، سردبیر مجله بخارا نیز پیغام کتبی خود را فرستاده بود که در آن آمده است: «این مجلس باید در تهران، بخارا، دوشنبه، کابل ، هرات و در گسترة جغرافیای تاریخی زبان فارسی برگزار می‌شد، زیرا زنده‌یاد رحیم مسلمانیان قبادیانی دانشمندی بود که عمر خود را بر سر حفظ و گسترش زبان و ادبیات فارسی گذاشت. کمتر کسی را همچون دکتر قبادیانی می‌شناسیم که اینچنین خود را وقف فرهنگ و زبان فارسی کرده باشد. ما اگر امثال زنده‌یاد قبادیانی داشتیم، شاید به این روزگار اسفناک مبتلا نمی‌شدیم. قبادیانی انسان فرهیخته‌ای بود که در تمامی سلول‌های وجودش عشق به زبان فارسی می‌جوشید. او در سال‌هایی که در ایران می‌زیست علیرغم بی‌توجهی‌ها و بی‌مهری‌هایی که نسبت به او انجام شد، لحظه‌ای دست از کار نمی‌کشید. ما این افتخار را داشتیم که در طی چندین سال در مجلة «کلک» و سپس «بخارا» از مقالات او بهره‌مند شویم.»
در این گردهمایی ادبی جمع کوچکی از فارسی‌زبانان ساکن هلند و اروپا حضور داشتند چنانکه برخی از آلمان و برخی از بلژیک در جمع حاضر شده بودند و سه نویسنده فارسی زبان از کتاب‌هایشان رونمایی کردند.
ابتدا حمیرا نکهت دستگیرزاده، کتاب جدید خود را رونمایی کرد. خانم دستگیرزاده تا به حال ده مجموعه کتاب منتشر کرده‌اند اما در این شب یازدهمین مجموعه اشعار خود را به نام «در مفصل دروغ و دعا» معرفی کردند که به تازگی در کابل به چاپ رسیده است. اشعار او که بیشتر نشان از واکنش‌های او به رویدادهای اجتماعی و بیدادگری‌های افراط گرایان در افغانستان دارد، آینه ای از تاریخ و جامعه این کشور است.
سپس شهادت الغ نویسنده ازبکستانی مقیم هلند و زاده شهر تاجیک‌نشین نورعطا، از رمان «حماسه‌های جیحون» خواند. این رمان سال گذشته در جشنواره کتاب آسیای میانه در لندن جای اول را به دست آورده بود و قرار است به زودی به زبان انگلیسی ترجمه و در بازار جهانی کتاب عرضه بشود. این رمان از دوران پادشاهی خوارزم‌شاهیان و شکست سلاله آنها در نبرد با مغول‌ها سخن می گوید. خانم الغ پاره‌ای از ترجمه تاجیکی این رمان را نیز در کنار بخشهایی از متن اصلی خواند. بسیاری از فرهیختگان ازبکستان با زبان پارسی آشنایند.
در آخرین بخش برنامه دانه‌گل نظروا دفتر خاطرات خود را با عنوان «خاطرات مادری از سمرقند» رونمایی کرد و گوشه‌هایی از آن را خواند. دانه‌گل نظروا اولین مادر تاجیک است که از رسم و عادات ضد زن در آسیای میانه بدون خودسانسوری می‌نویسد. او گفت که دو دفتر از خاطرات او در این کتاب به چاپ رسیده است و هنوز چند دفتر خاطرات دیگر نیز نوشته است و هم‌چنان به نوشتن ادامه می‌دهد. او مادران را تشویق به نوشتن کرد و گفت که نوشتن بار غم و ارمان‌های آنها را سبک خواهد کرد و حرف آنها نیز شنیده خواهد شد.
در بخش تنفس برنامه مهمانان به صرف آش پلوی بخارایی دعوت شدند که محفوظه روزیوا و غفار ستاراف، مدیران اجرایی کانون رودکی، تدارک دیده بودند. در این شب همین‌طور موسیقی ایرانی با اجرای کورش و آزیتا قوامی و ترانه‌های مردمی سمرقند در اجرای دانه‌گل نظروا شنیده شد. دانه‌گل نظروا همانطور که در خاطرات خود آورده از ترانه خوانان سمرقند برای عروسی است و بوی جوی مولیان، غزل معروف رودکی را با دایره سمرقندی به همراه ترانه ای از شادباش های عروسانه خواند. بسیاری از مراسم عروسی در ایام جوانی او بدون موسیقی و دایره برگزار شده است و او برای جبران این بی رونقی تصمیم گرفته است در عروسی های بی موسیقی بنوازد و بخواند.
مجموعه تصاویر در همین زمینه:
