تغییرات آب و هوایی و آینده دریاچه ارومیه

نتایج یک پژوهش دانشگاهی نشان می‌دهد که تغییرات آب و هوایی به احتمال زیاد حال و روز دریاچه ارومیه را به مراتب بدتر خواهد کرد و به خشکسالی وسیعی در این دریاچه منجر می‌شود.

حتی در خوشبینانه‌ترین سناریوها، یعنی بدون در نظرگرفتن تأثیرات مخرب انسانی، تغییرات اقلیمی چهره این منطقه را بیش از پیش عوض خواهد کرد. این چکیده تحقیق اخیر محققان دانشگاه «واخنینگن» هلند درباره آینده دریاچه ارومیه است.

بر اساس این تحقیق که در مجله «Sience of The Environment» منتشر شده، بیش از ۸۰ درصد از مساحت کل دریاچه ارومیه طی دو دهه گذشته کاهش یافته و به کم‌ترین میزان سطح وسعت خود رسیده است.

با کاهش یافتن سطح دریاچه ارومیه، شوری آب این دریاچه نیز به شدت رو به افزایش گذاشته  است.

شباهت دریاچه ارومیه و آرال

نویسندگان این تحقیق عواقب اجتماعی و زیست محیطی دریاچه ارومیه را به فاجعه دریاچه «آرال» تشبیه کردند. دریاچه آرال یا دریاچه خوارزم یک دریاچه آب شور در آسیای میانه است که در کشورهای ازبکستان و قزاقستان واقع شده است.

دریاچه آرال در سال‌های اخیر به تدریج رو به خشکی گذاشت و در حال حاضر نیز از این چهارمین دریاچه بزرگ جهان تنها وسعت کمی از آب شور باقی مانده است. پس از خشک شدن دریاچه آرال بسیاری از مردم این منطقه مجبور به مهاجرت شدند و اکنون تا ۵۰۰ کیلیومتر مربع دراطراف این دریاچه در معرض این خطر است که متروکه شود. در نهایت، خشک شدن دریاچه آرال به تقویت تنش‌های اقتصادی، سیاسی، قومی و نژادی در آسیای میانه انجامید.

خشک شدن دریاچه آرال را اغلب یکی از بزرگترین فجایع زیست محیطی کره زمین می‌نامند.

به عقیده نویسندگان این تحقیق، خشک شدن دریاچه ارومیه عوامل متعدد و روشنی دارد. تنها در طی یک دهه، کشاورزی در حوزه دریاچه ارمیه به سه برابر افزایش یافت. گسترش فزاینده کشاورزی نیز تقاضا برای آبیاری را بالا برد و درنتیجه سطح آب‌های زیرزمینی به غایت کاهش یافت. همه این موارد در حالی به وقوع پیوست که مدیریت کارآمد و موثر آب نیز به ناگهان غیبش زده بود. در همین دوره میزان بارش کاهش یافت و درجه حرارت نیز به اوج خود رسید.

در مورد نجات دریاچه ارومیه برنامه‌های مختلفی مورد بحث قرار گرفته. این نکته دیگر بدیهی جلوه می‌کند که بایستی  طرح جامعی  برای مدیریت آب ریخته شود که در وهله نخست آب مورد استفاده برای کشاورزی در این منطقه را دست‌کم تا ۴۰ درصد کاهش دهد و جایگزین طرح پیشین مدیریت آب یعنی توسعه دستگاه مخازن و آبیاری شود.

اما طرح جامع در صورتی مؤثر است که تغییرات اقلمیی به سمتی نروند که همه تلاش‌ها را بی‌ثمر کنند. سمیه شادکام ، یکی از اعضای اصلی تیم تحقیقاتی دانشگاه واخنینگن درباره آینده دریاچه ارومیه می‌گوید: «نتایج نشان می‌دهد که تمامی طرح‌های پیشنهادی آبرسانی به دریاچه ارومیه، تنها درصورتی موفق (به حفظ این دریاچه) خواهند شد که تغییرات اقلیمی و آب و هواییِ آینده بسیار محدود باشد.»

سمیه شادکام همراه با همکارانش در گروه «موسسه ی بین المللی تحلیل سیستم های کاربردی» (IIASA) تاثیرات برنامه های مدیریت منابع آب را بر روی دبی دریاچه ی ارومیه در طول قرن بیست و یکم بررسی کرده است.

این گروه تحقیقاتی ابتدا محاسبه کرده‌اند که چه میزان آب برای حفظ دریاچه ی ارومیه لازم است. سپس جریان ورودی به دریاچه را با استفاده از خروجی های مدل های آب و هوایی حاصل از خوشبینانه ترین و بدبینانه ترین سناریوهای تغییرات اقلیم و برنامه های متفاوت مدیریت منابع آب و همچنین بدون در نظر گرفتن تاثیر انسان، شبیه سازی کرده‌اند. سپس این نتایج با نیاز زیست محیطی دریاچه مقایسه شده است.

نتایج نشان می دهند که در تمام سناریوهای تغییرات اقلیم، آب قابل دسترس منطقه کاهش پیدا خواهد کرد. خانم شادکام با نظر به این موضوع هشدار می‌دهد که این پیام مهمی است، نه فقط برای حوزه ی ارومیه، بلکه برای کل منطقه. «کمبود آب در این منطقه رو به افزایش است و باید با آن  سازگار شویم.»

شادکام اخیراً نتایج کارش را به کمیته ی نجات دریاچه ی ارومیه ارایه داده است. کمیته ی یادشده تیم تحقیقاتی را برای دیدار از  ایران دعوت کرد تا رویکرد آن ها به نجات دریاچه و همکاری در این موضوع را به بحث بگذارد.

بیشتر بخوانید: احیای دریاچه ارومیه؛ آب رفته باز می‌گردد

در مورد پژوهش دانشگاه واخنینگن رجوع کنید به این گزارش:

Climate change threatens already volatile Lake Urmia