سخنگوی سازمان انرژی اتمی ایران اخیرا گفته است که موافقتنامه مقدماتی میان این سازمان و روس‌اتم ساخت دو نیروگاه برق اتمی در کنار نیروگاه بوشهر را در بر می‌گیرد که ظرفیت تولید هر یک از آنها دست‌کم هزار مگاوات خواهد بود.[1] در خبرهای دیگر آمده بود که چینی ها هم چند راکتور کوچک هسته ای در ایران خواهند ساخت. هر چند که هنوز قرارداد مشخصی بین ایران و روسیه و یا چین امضا نشده است، اما توافقنامه مقدماتی بیانگر اراده ایران به ادامه همکاری با دولت روسیه در زمینه هسته ای است.
نیروگاه بوشهر: زمان طولانی از قرارداد تا ساخت
به یاد آوریم که در اوایل سال ۱۳۶۸ با سفر علی اکبر هاشمی رفسنجانی رئیس جمهور وقت به روسیه، موافقتنامه همکاری هسته‌ای میان دو کشور برای ساختن راکتور بوشهر تدوین شد. و سپس در ۲۴ اوت سال ۱۹۹۲ (۲ شهریور ۱۳۷۱) موافقتنامه کاملی برای همکاری‌های هسته‌ای ایران و روسیه امضا شد. دو سال بعد از آن، در نوامبر ۱۹۹۴، قرارداد تکمیل واحد اول نیروگاه به امضا رسید. به موجب این قرارداد بنا بر این بود که ساخت نیروگاه تا پایان ۲۰۰۰ به پایان برسد.
سرانجام نیروگاه بوشهر در عمل ۱۲ شهریور ۱۳۹۰ به شبکه برق سراسری متصل شد. یعنی ۱۰ سال دیرتر از زمان مقرر و ۱۹ سال بعد از تصویب موافقتنامه.
هزینه ساخت نیروگاه بوشهر
به میزان هزینه رسمی ـ نه واقعی ـ نیروگاه بوشهر بپردازیم:
هزینه تکمیل نیروگاه اتمی بوشهر در قرارداد اولیه با شرکت روسی “اتم استروی اکسپورت”، ۸۰۰ میلیون تا یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار اعلام شده بود.[2] مسئولان ایرانی در این باره سکوت می‌کنند و مخارج این پروژه را “محرمانه” می‌خوانند. در سال ۱۳۹۰ در مجلس، کمیسیونی برای رسیدگی به مسئله راکتور بوشهر تشکیل شد که هرگز گزارشی منتشر نکرد. اما عسگر جلالیان عضو مجمع نمایندگان استان بوشهر در مصاحبه ای در مرداد ماه ۱۳۹۰ با تأكید بر این كه ایران بهای سنگینی برای راه‌اندازی نیروگاه اتمی بوشهر پرداخت كرده است، گفت:
«تا امروز حدود سه برابر یك نیروگاه اتمی برای نیروگاه بوشهر هزینه كرده‌ایم و روند این هزینه‌كرد‌ن‌ها و پول دادن به روسها همچنان ادامه دارد. اگر از روز اول به جای ادامه دادن كار ساخت نیروگاه اتمی بوشهر، كار ساخت یك نیروگاه مستقل را از گام نخست آن آغاز می‌كردیم، هم هزینه كمتری صرف ساخت نیروگاه اتمی شده بود و هم این كه آن نیروگاه تا امروز به بهره‌برداری رسیده بود.»[3]
اما حمید چیت‌چیان، وزیر نیروی دولت یازدهم، اول مهرماه ۹۲ در حاشیه مراسم تحویل موقت نیروگاه به بهره‌بردار ایرانی، هزینه تکمیل این تاسیسات را تلویحا ۵ میلیارد دلار اعلام کرد[4] که البته این رقم هم معلوم نیست درست باشد. فرض را بر این می گذاریم که این رقم درست باشد، در این صورت − بدون در نظر گرفتن هزینه تحریمها و بدون در نظر گرفتن طولانی شدن پروژه − هزینه راکتور بوشهر، ۵ برابر فیمت اولیه آن تمام شده است.
بازدهی نیروگاه
میزان تولید برق نیروگاه هسته ای بوشهر چقدر است؟
راکتور بوشهر یک راکتور ۱۰۰۰ مگاواتی است. محمود جعفری مجری نیروگاه اتمی بوشهر در تاریخ ۲۰ فروردین ۱۳۹۱ یعنی ۶ ماه بعد از افتتاح نیروگاه و اتصال آن به برق سراسری کشور گفت:
«نیروگاه اتمی بوشهر بزرگ‌ترین تولید کننده در کشور در یک واحد نیروگاهی است و تمامی آزمایشات در این نیروگاه نیز با موفقیت پشت سر گذاشته شده است. در حال حاضر نیروگاه اتمی بوشهر با ۷۵ درصد قدرت خود و توان تولید ۷۲۰ تا ۷۳۰ مگاوات برق در حال کار و فعالیت است. مرحله بعدی کار در خرداد ماه است که نیروگاه به مرحله ۱۰۰ درصد قدرت می‌رسد.»[5]
حال که بیش از ۴ سال از راه اندازی این نیروگاه گذشته است می توان بیلان آن را ارائه داد و درباره لزوم خرید نیروگاههای هسته ای دیگر اندیشه کرد.
متاسفانه با گذشت این مدت طولانی ـ یعنی بیش از ۴ سال ـ ارقام رسمی منتشره نشان می دهد که نیروگاه بوشهر با حدود ۵۰ درصد توان خود فعالیت می کند. برای درک این موضوع محاسبه ساده‌ای را انجام می دهیم. هر سال ۸۷۶۰ ساعت است و اگر بنا بود که نیروگاه بوشهر تمام روزهای سال کار کند و در هر روز نیز ۲۴ ساعت کار کند باید ۸۷۶۰ گیگاوات ساعت برق تولید می کرد. اما کارکرد نیروگاه‌ها همیشه کمتر از این میزان است و این میزان تنها یک تولید ایده‌آل است. هر نیروگاهی در یک بازه زمانی به علل مختلف به طور متوسط ۱۰ درصد از مدت فاقد تولید برق است. در نتیجه نیروگاه ۱۰۰۰ مگاواتی باید به طور معقول، ۷۸۸۴ گیگاوات ساعت تولید داشته باشد. اما طبق آمار منتشره در ۱۸ ماه اول یعنی سالهای ۹۰ و ۹۱ تولید برق بسیار کم بوده است. برای آغاز کار این امر قابل قبول است، اما در سه سال اخیر تولید برق نیروگاه بوشهر تنها ۴۴۰۰ گیگاوات ساعت بوده است یعنی کمتر از ۵۵ درصد حد معقول! آمار تولید توسط سازمان انرژی جهانی منتشر شده و در آنها شبهه‌ای نیست.[6]
هزینه کلان برای تأمین یک درصد مصرف انرژی
براین قرار بدون در نظر گرفتن هزینه های نجومی تحریمها و تنها با احتساب قیمت تمام شده و کارکرد نیروگاه بوشهر، این نیروگاه حدود ۱۰ برابر رقم اولیه برای ایران تمام شده است. با توجه به اینکه که ایران منابع سرشار گاز دارد و با نیروگاههای جدید گازی میتوان تولید بسیار ارزانتر داشت و برای آینده نیز در نیروگاههای خورشیدی سرمایه گذاری نمود می فهمیم چه فرصتهای مهمی را از دست داده ایم.
این نکته نیز جالب است که بدانیم هنگامی که کلنگ نیروگاه بوشهر در میانه دهه پنجاه خورشیدی زده شد، ظرفیت اسمی تولید برق در ایران به سه و نیم هزار مگاوات هم نمی‌رسید، یعنی نیروگاه بوشهر آن زمان می توانست حدود یک چهارم برق ایران را تامین کند. اما بنا بر گفته وزیر نیرو حمید چیت تولید برق ایران اکنون به ۷۵ هزار مگاوات رسیده است.[7] یعنی نیروگاه بوشهر حتی یک درصد برق ایران را نیز تامین نمی کند.
یادآوری این نکته نیز مهم است که اگر ۵۰۰۰ سانتریفوژ ۵۰ سال با هم بچرخند تنها دو درصد اورانیوم این نیروگاه را که کمتر از یک درصد برق را تولید می کند تامین خواهند کرد، البته اگر روسها اجازه دهند! براستی با توجه به این میزان ناچیز، چکونه می توان در قبال مسئولان بحران ۱۲ ساله ای که کشور را به فاجعه رساند و مسئولان سرکشیدن جام زهر هسته ای موسوم به برجام که ایران را برای ۲۵ سال تحت کنترل قدرتهای خارجی درآورده اند، سکوت کرد!؟
اشکالات احتمالی نیروگاه بوشهر
اما چرا نیروگاه بوشهر نمی تواند با بازدهی بالاتری کار کند؟ هیچ اطلاع درستی در این باره در دست نیست و سکوت مسئولان کامل است. اما کارشناسانی که با آنها همکاری دارم در توضیح مشکل سه علت بر می‌شمرند:
- اولین و مهمترین علت می تواند این باشد که سیستمهای کنترل درست کار نمی کنند. و مسئولین می ترسند که تولید گرما را در قلب نیروگاه بالا ببرند و اینک ار باعث فاجعه بزرگی شود و ترجیح می دهند احتیاط کنند.
- دومین علت می تواند در باره سیستمهای جانبی مثل توربینها باشد که کارآیی لازم را ندارند. یعنی خود نیروگاه می تواند حرارت لازم را تولید کند اما توربینها کشش لازم را ندارند.
- و بالاخره اینکه نقص فنی مختلف ممکن است پیش آمده باشد که مربوط به دستگاهها مختلف باشد. اما ۴ سال متمادی نفص فنی کمتر ممکن است اتفاق بیفتد.
به هرحال هر کدام از دلایل بالا علت پایین بودن بازدهی نیروگاه بوشهر باشد قابل توجیه نیست. هر چند که این گونه مسائل برخلاف گفته های مسئولان، قابل پیش بینی بود. اما از آنجا که رژیم ایران هرگز نگاه افتصادی به مسئله هسته ای نداشته است قادر نیست جلوی هزینه های مضاعف را بگیرد. اما اگر ایراد، موضوع سوم نباشد و یکی از دو مورد اول یا هر دوی آنها در تولید کم برق نیروگاه بوشهر دخیل باشند به این نتیجه می رسیم که نیروگاه بوشهر با یک مسئله اساسی روبروست و در آینده نیز نمی توان امیدوار بود که بازده این نیروگاه به حد معقول برسد. هر چند که قضاوت در اینمورد هنوز زود است و باید در انتظار اطلاعات جدیدتری بود.
مخفی کردن اطلاعات، دردی را دوا نمی کند زیرا این اطلاعات در دست مسئولان کلیه کشورهای غربی و شرقی می باشد تنها مردم ایران، نامحرم “حق مسلم شان” هستند و همچنان هزینه قمار هسته ای رژیم ولایت فقیه را می پردازند. در اینحا بار دیگر از کسانی که برای خدمت به میهن در سازمان انرژی اتمی کار می کنند می خواهم که اطلاعاتی از این دست که در دست همه قدرتهای خارجی هست و تنها مردم ایران از آن بیخبرند را منتشر کنند تا بتوان جلوی قراردادهای ننگین دیگر از این نوع را در آینده گرفت.
فقط مردم ایران هستند که از قضایا بیخبرند
طبق برجام، دولت ایران باید برنامه درازمدت هسته ای خود را در اختیار کشورهای غربی و روسیه و چین قرار می داد و این کار انجام شده است و بر اساس توافق صورت گرفته سازمان انرژی اتمی کشور، برنامه ای به مدت ۱۵ سال را به اطلاع آژانس بین المللی انرژی هسته ای رسانده است.[8] اما باز هم مردم ایران از این موضوع بی اطلاع هستند. زمانی که در کمیسیون مجلس از آقای صالحی و ظریف پرسیده شد که چرا برنامه دراز مدت ایران منتشر نمی شود پاسخ دادند که مصلحت نمی دانند تمام دنیا در باره برنامه مسئله هسته ای ایران مطلع شود. آیا مسخره تر از این، پاسخ دیگری وجود داشت!؟ می دانیم که طبق برجام برنامه درازمدت ایران به ۲۸ کشور اروپایی، امریکا، روسیه و چین داده شده، واقعا رژیم ایران نگران چیست که برنامه را منتشر نمی کند؟
پانویس‌ها
[1] روسیه دو نیروگاه اتمی دیگر در بوشهر می‌سازد.
[2] در ۱۰ بهمن ۱۳۸۶، احمد فیاض بخش مدیرعامل شرکتی که کارفرمایی نیروگاه بوشهر را برعهده داشت، کل هزینه نیروگاه بوشهر را یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار بر آورد کرد. (ایرنا)
[3] مهره راه‌اندازی نیروگاه بوشهر در تسبیح وعده‌های بی‌سرانجام. (خبرگزاری مجلس)
[4] وزیر نیرو عنوان کرد؛ عرضه برق آسان و صرف جویی ۲ میلیارد دلاری انرژی فسیلی با افتتاح نیروگاه بوشهر. (ایلنا)
[5] نیروگاه بوشهر اكنون چه ميزان برق توليد مي كند؟ (الف)
[6] آمار توسط سازمان انرژی جهانی.
من برای اولین بار این مسئله را در سال گذشته در برنامه تلویزیونی افق صدای آمریکا مطرح کردم (بلوک های قدرت و مذاکرات اتمی ایران) که در آن آقای صفراوف که از سیاستهای روسیه دفاع می کرد مرا دروغگو خواند. آنزمان تمام آمار ۴ سال اخبر را در دست نداشتم اما اکنون می دانیم که چنین کار کردی در حد ۵۰ درصد یعنی عملا هزینه ساخت نیروگاه را دو برابر می کند. زیرا با کم تولید شدن برق در نیروگاه، تنها سوخت کمتر مصرف می شود که هزینه سوخت یک نیروگاه مانند بوشهر در مقابل هرینه های دیگر ناچیز است و بقیه هزینه های مهم بجای خود باقی است.
[7] با افتتاح یک نیروگاه جدید، ظرفیت تولید برق ایران افزایش یافت
[8] برنامه بلند مدت هسته ای ایران ۱۵ ساله است/ارائه برنامه به آژانس هسته ای همزمان با قرائت بیانیه مشترک.
در همین زمینه
زلزله بوشهر و امنیت نیروگاه اتمی
تفاهم ایران با روسیه برای ساخت دو نیروگاه هسته‌ای دیگر در بوشهر