اردوغان و مسیر پیموده شده ژنرال‌ها

در ترکیه‌ که به کشور کودتا معروف است، وقایع جاری در شهرهای کردنشین دیاربکر تازگی ندارد. آتاتورک زمانی به مقامات ارتش گفته بود، هر زمان اوضاع کشور را آشفته دیدند و ارکان آن را فاسد تشخیص دادند فورا کودتا کنند و زمام امور را به دست گیرند و پس از برگرداندن اوضاع به حالت عادی، کنار بکشند و یک دولت غیرنظامی بر سر کار ‌آورند.

ارتش ترکیه در طول حدود ٩ دهه، تا کنون چند دولت‌ را ساقط کرده و دست به کشتار غیرنظامیان زده اما آنچه وضعیت موجود را از رویدادهای مشابه در تاریخ جمهوری ترکیه متمایز می‌کند، این است که اولا تاکنون مردم در مقابل تانک‌ها و هلی‌کوپترهای ارتش در شهرها سنگر نگرفته بودند و نظامیان با کشتار مخالفان اقدامات خود را پیش می‌بردند، وانگهی این بار ژنرال‌های ارتش نیستند که دستور حمله به شهرها را صادر می‌کنند و دست به نابودی مخالفان می‌زنند، بلکه یک سیاستمدار است که حزبش با آرای مردم به کرسی حکومت تکیه داده است.

آخرین کودتای نظامیان ترکیه در ۱۲ سپتامبر ۱۹۸۰ توسط ژنرال کنعان اورن روی داد که در پی آن، حدود ٦٠٠هزار نفر بازداشت، ٢١٠هزار جلسه دادگاه تشکیل و ٢٣٠هزار نفر محاکمه شدند. برای ٧هزار نفر از بازداشت‌شدگان درخواست اعدام شد که حکم اعدام ٥١٧ نفرشان تصویب شد.

مرگ ١۶ نفر به دلیل اعتصاب غذا، خودکشی ۶۳نفر در زندان، کشته شدن ۱۶نفر در حین فرار از زندان، مرگ مشکوک ۱۶۶ نفر، کشته شدن ١٧١ نفر زیر شکنجه و به دارآویختن ۵۰ نفر در ملاءعام، بخش دیگری از نتایج مرگبار آخرین کودتای ترکیه بود.

از نتایج این کودتا می‌توان به محروم شدن ۱۶هزار نفر از حقوق شهروندی، درخواست ۴هزار سال زندان برای ۴۰۰روزنامه‌نگار، زندانی شدن ٣١ روزنامه‌نگار و کشته شدن ٣ تن از آنها، جلوگیری از انتشار روزنامه‌ها به مدت ٣٠٠ روز و توقیف ٩٣٧ فیلم به بهانه “مورددار” بودن اشاره کرد.

اردوغان و اورن

پس از آنکه در انتخابات پارلمانی ٧ ژوئن در ترکیه، حزب حاکم آن کشور نتوانست اکثریت کرسی‌های پارلمان را به دست بیاورد تا اصلاحات موردنظر رجب طیب اردوغان در مورد قانون اساسی و تغییر سیستم حکومتی از پارلمانی به ریاستی را به اجرا بگذارد، رییس جمهوری ترکیه، با دستور حمله به پایگاه‌های حزب کارگران کردستان و پایان دادن به آتش‌‌بسی که از نوروز ٢٠١٣ شروع شده بود، آتش جنگ را دوباره شعله‌ور ساخت.

پس از شکسته شدن آتش‌بس میان حکومت ترکیه و پ‌ک‌ک، علاوه بر کشته شدن صدها تن از نیروهای دوطرف، بیش از یک‌صد غیرنظامی که بسیاری از آنان را کودکان بودند، جان خود را از دست داده‌اند و این بار جنگ نه در کوه‌ها و روستاها بلکه در خیابان‌ها و کوچه‌های شهرهای کردنشین جریان یافت.

بیشتر بخوانید: سه محله شهر سیلوان در محاصره نظامیان ترکیه

ارتش ترکیه هربار که دست به کودتا می‌زد، قانون اساسی آن کشور را در راستای اهداف خود تغییر می‌داد، رجب طیب اردوغان اگرچه حزبش از طریق صندوق‌های رای قدرت را به دست گرفته، اما برای نیل به اهداف خود، با همان شیوه‌ای رفتار می‌کند که نظامیان کودتاگر می‌کردند. او به هر اقدامی دست می‌زند تا شرایط تغییر قانون اساسی را در راستای اهداف خود فراهم کند، تا جایی که ابا ندارد بگوید سیستمی که دنبال می‌کند، قبلا توسط هیتلر هم به اجرا در آمده است.*

اذعان به مشکل کردها

رجب طیب اردوغان، اولین رئیس جمهوری بود که برای اولین بار به صورت علنی به وجود مشکل کردها اذعان کرد و با بیان اینکه مشکل کردها، مشکل تمام مردم ترکیه است، قول داد برای رفع تبعیض‌ها و احقاق حقوق کردها در ترکیه تلاش کند. او با این سخنان به دنبال رای کردها بود که ١٧ درصد جمعیت ترکیه را تشکیل می‌دهند، اما زمانی که در جنگ میان داعش و کردهای سوریه و به ویژه مسئله کوبانی، -به‌زعم کردها- جانب داعش را گرفت، رای آنها را از دست داد و حزب دمکراتیک خلق‌ها (HDP) توانست با عبور از سد ١٠ درصدی به پارلمان ترکیه راه پیدا کند. به همین دلیل “معمار پروسه صلح” با کردها اکنون درصدد ویران کردن بنایی است که می‌رفت به بیش از سه دهه جنگ میان کردها و حکومت ترکیه  پایان بدهد؛ جنگی که دستکم ۴۰هزار کشته بر جای گذاشته است.

رجب طیب اردوغان اخیرا گفت مشکلی به نام مشکل کردها دیگر وجود ندارد و ناآرامی‌های جنوب شرق ترکیه مشکل تروریسم است نه کردها. او افزود تا نابودی کامل نیروهای پ‌ک‌ک درشهرهای کردنشین و بیرون راندن آنها از ترکیه علمیات نظامی ادامه خواهد داشت. او اگرچه همانند دیگر نظامیان و سیاستمداران پیش از خود منکر وجود کردها نمی‌شود، اما همانند آنها خواستار نابودی کامل کردهایی است که در مقابل حکومت آنکارا ایستاده‌اند.

ژنرال کنعان اورن نیز یک سال پس از به دست گرفتن قدرت در ترکیه از طریق کودتا، در ١٩ سپتامبر ١٩٨١ در مصاحبه‌ای با مجله آلمانی اشپیکل گفته بود: «کردها بارها، در زمان امپراتوری عثمانی و آتاتورک، به پا خواسته‌اند. در برابر ما نقشه‌ها و برنامه‌های هولناکی برای سرکوب کردها وجود دارد. هر وقت جمهوری ترکیه ضعیف می‌شود، کردها قد علم می‌کنند و می‌خواهند با کمک نیروهای خارجی، ترکیه را تجزیه کنند.»

کنعان اورن اضافه کرده بود: «مردمی به نام کرد در کشور ترکیه وجود ندارند، ما به آن‌ها اجازه نخواهیم داد که ترکیه را متلاشی کنند. آن‌ها قادر نیستند چیزی را از ما بگیرند. ما تمام نیروی خود را به کار خواهیم برد تا این مساله را ریشه‌کن کنیم.»

اگرچه در زمان کنعان اورن تشکیلات کردها، هم در عرصه نظامی و هم در عرصه سیاسی به اندازه امروز منسجم نبود و کردها همانند امروز حمایت بخشی از جامعه ترک و روشنفکران ترکیه را به همراه نداشتند، اما همان‌گونه که سیاست کشتار و انکار کردها در زمان نظامیان و سیاستمدران ملی‌گرای ترک نتیجه عکس داشت، سیاست به حاشیه راندن کردها توسط اردوغان نیز نتیجه عکس خواهد داد.

کارزار حمایت از کردها

روزگاری عده انگشت‌شماری از روشنفکران ترک به حمایت از کردها برخاستند و روشنفکر و جامعه‌شناس ترک همچون اسماعیل بیشکچی نزدیک به سه دهه از عمرش را در زندان سپری کرد، اما امروز نه تنها بیش از یک‌صد آکادمیسین ترکیه بلکه روشنفکران بزرگی همچون نوام چامسکی نیز به حمایت از کردها بلند شده‌اند.

بیشتر بخوانید: دستگیری ۱۸ دانشگاهی در ترکیه پس از انتشار فراخوان صلح

اگر ایجاد خفقان رسانه‌ای و بستن تمام روزنامه‌ها برای ٣٠٠ روز در زمان حکومت ژنرال‌ها و زندانی کردن طولانی مدت روشنفکران در زمان حکومت‌های تحت کنترل ارتش، نتوانست مردم کرد را وادار به سکوت کند، قطعا توصیف اساتید و جامعه دانشگاهی ترکیه به «فرومایگان به اصطلاح آکادمیک» یا کشیدن ضربدرهای قرمز روی در اتاق کار استادان امضاکننده بیانیه، کمکی به اهداف اردوغان نمی‌کند. این عمل مانند نشان کردن خانه مسیحیان موصل با حرف نون توسط داعش و یا علامت زدن خانه‌ها و املاک  یهودیان در زمان هیتلر است.

اردوغان زمانی می‌گفت دیگر نمی‌خواهد شاهد گریه هیچ مادری برای از دست دادن فرزندانش در ترکیه باشد. اما اکنون برای نیل به اهدافش با نقض آتش‌بس، باعث شده است تا بنابه گفته رهبران حزب دمکراتیک خلق‌ها، جنازه برخی از کشته‌شدگان به دلیل ترس از تک‌تیراندازها برای روزهای متوالی در خیابان‌ها بماند و برخی از شهروندان مجبور باشند تا جنازه اعضای خانواده‌شان را برای روزها در یخچال خانه نگه دارند و نتوانند از خانه‌هایشان خارج شوند.

اردوغان در سال ۱۹۹۱ قبل از آنکه قدرت سیاسی را به دست بگیرد، گفته بود: همانقدر که ما تروریسم پ‌ک‌ک را محکوم می‌کنیم، باید تروریسم دولتی را هم محکوم کنیم. اما اعضای یگان‌های ویژه پلیس ترکیه دهم ژانویه با حمله به یک منزل مسکونی در شهر وان، ١٢ جوان کرد را که سن آن‌ها هجده تا بیست و پنج ساله و حتی کمتر، تخمین زده شده، به صورت جمعی به قتل رساندند. بنابه گفته لزگین بوتان نماینده استان وان در پارلمان ترکیه، اکثر آنها با شلیک گلوله به ناحیه سر کشته شده بودند.

همانگونه که با کودتای نظامیان ترک علیه عدنان مندرس و اعدام او، جریان اسلام‌گرایی در ترکیه سرکوب نشد و مردم بیشتر به اسلام روی آوردند -به طوری که حزب خود اردوغان بر ایدئولوژی اسلامی استوار است- با سرکوب کردها و انکار مسئله کرد هم نمی‌توان از خواست آنها برای خودمدیریتی دمکراتیک، خودمختاری و یا حتی جدایی از ترکیه و اعلام استقلال آنها در آینده جلوگیری کرد.

————————————-

• اردوغان روز دوم ژانویه ۲۰۱۶ در یک کنفرانس خبری که پس از بازگشت او از عربستان برگزار می‌شد در جواب یکی از خبرنگاران در مورد واگذاری اختیارات بیشتر به رئیس جمهوری گفت نظام پارلمانی و نظام ریاستی منافاتی با هم ندارند و آلمان هیتلری را مثال زد. پس از جنجالی که بر سر این مثال ایجاد شد، دفتر اردوغان توضیح داد که منظور او تمجید از هیتلر و نظام هیتلری نبوده است.