آمریکا، نیکاراگوئه و سوریه سه کشوری هستند که خود را به توافقنامه اقلیمی پاریس متعهد نمی‌دانند. اولی منفعت کشورش را در استفاده از سوخت‌های فسیلی می‌بیند، دومی توافق پاریس را کافی نمی‌داند و دولت رسمی سومی درگیر جنگ داخلی است و تنها بر یک سوم کشور حکمرانی دارد.
از نتایج مهم توافقنامه اقلیمی دسامبر ۲۰۱۵ پاریس این بود که حدود ۲۰۰ کشور توافق کردند حد نصاب افزایش دمای زمین زیر دو درجه سانتیگراد (نسبت به مقطع ورود به عصر صنعتی شدن) در نظر گرفته شود و از تمام کشورها خواسته بودند تلاش خود را برای محدود کردن دمای زمین تا یک و نیم درجه سانتیگراد انجام دهند. هر چند به عقیده تحلیل‌گران و شماری از مقامات سازمان ملل، حتی این توافق حداقلی هم برای نجات زمین کافی نیست.
اکنون خروج آمریکا از این توافق چشم‌انداز عملی‌شدن همین توافق حداقلی را هم به خطر انداخته است.
اما به نظر می‌رسد تصمیم واشنگتن برای خروج از توافق، عزم اروپا و چین و بسیاری دیگر از کشورهای دیگر را راسخ‌تر کرده است. کشورهایی که باور دارند فعالیت‌های انسان و تولید و انتشار گازهای گلخانه دلیل گرمایش زمین و در نتیجه تغییرات اقلیمی است. به زبان دیگر خروج آمریکا سبب شده تا اتحادیه اروپا (به‌ویژه آلمان و فرانسه و ایتالیا) که نقدهایی بر عملکرد فعلی‌شان بود، ناچار با توان بیشتری پا به عرصه مقابله با گرمایش زمین بگذارند.
«زمانه» در مجموعه گزارش‌ها و مقالات پیش‌رو با تمرکز بر توافقنامه اقلیمی پاریس ۲۰۱۵، به بررسی تلاش‌ها برای مقابله با گرمایش زمین می‌پردازد.
بخش نخست این پرونده به آینده توافقنامه پاریس پس از خروج آمریکا اختصاص دارد.
در بخش دوم اما طرح و تلاش کنونی سازمان ملل و کشورها برای کاهش تولید گازهای گلخانه‌ای و جلوگیری از از گرمایش زمین بررسی می‌شود و از قول و قرارهای سازمان ملل و دولت‌ها می‌گوییم.
بخش سوم به تعهدات ایران و عملکرد این کشور می‌پردازیم. اینکه برنامه ایران برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای تا چه حد عملی است.
در بخش چهارم این پرونده، به سراغ دیدگاه‌های متفاوتی خواهیم رفت. این بار ابعاد بحران و راه‌های حل آن از دیدگاه متخصصان مستقل محیط زیست و چهره‌های علمی و مذهبی و سیاسی طرح می‌شود. سیاست‌زدایی از سیاست‌های سبز، سیاست‌ورزی محلی، روش‌های عینی برای مقابله با تغییرات آب و هوایی، نسبت سرمایه‌داری و محیط زیست و در نهایت مداخله مردمی در نشست آب و هوایی پاریس از محورهای این بخش است.
در نهایت بخش پنجم روایتی است از نتایج گرمایش زمین بر زندگی انسان‌ها؛ تصویری از زوال طبیعت و تغییرات آب و هوایی.
خروج آمریکا از توافق پاریس
رئیس‌جمهوری آمریکا می‌گوید که آماده است که برای توافق محیط زیستی دیگری با کشورهایی که پیمان پاریس را امضاء کرده‌اند گفت‌وگو کند و این توافق باید به نفع اقتصاد آمریکا باشد.
اظهار تأسف و دریغ، اما این وعده که جامعه جهانی اکنون تلاش بیشتری برای کاهش گازهای گلخانه‌ای انجام می‌دهد: آمریکا به جهان پشت کرد، اما جهان به آمریکا پشت نمی‌کند.
امید منتظری- تحلیل‌گران معتقدند ترامپ در واکنش به روند حقوقی و «فرسایشی» خروج از توافقنامه اقلیمی پاریس سه راه بیشتر در پیش ندارد: خروج متعارف؛ خروج غیراخلاقی؛ خروج مضاعف.
سیدمصطفی رضیئی- دولت حاکم بر ایران و رهبر آن باید توجه بکنند که تنها با پایان دادن به اعتیاد ایران به صنعت سوخت‌های فسیلی می‌توانند با فقر و نابرابری و بیکاری مقابله کنند.
اعظم بهرامی- خروج آمریکا به عنوان یکی از سرمایه‌گذاران انرژی‌های سبز و پایدار در کشورهای در حال توسعه و توسعه نیافته، برخی اهداف توافق پاریس را به تعلیق در می‌آورد.
مجید محمدی محقق- بسیاری از تصمیمات سیاست انرژی توسط ایالت‌های آمریکا به‌طور خودمختار اتخاذ می‌شود و واشنگتن چندان قدرتی بر تصمیات اتخاذ شده در این ایالت‌ها ندارد.
دغدغه‌های سازمان ملل و تعهدات کشورها
از نتایج مهم توافقنامه اقلیمی دسامبر ۲۰۱۵ پاریس این بود که حد نصاب افزایش دمای زمین زیر دو درجه سانتیگراد (نسبت به مقطع ورود به عصر صنعتی شدن) در نظر گرفته شده. اما این مقدار کافی نیست.
موضوع اصلی مذاکرات اقلیمی بُن کار بر روی تنظیم چگونگی اجرای توافقنامه پاریس است که در پایان سال ۲۰۱۸ باید کامل شود. مهم آن است که کشورهای امضا‌کننده توافقنامه پاریس به‌طور منظم و به یک شکل، پیشرفت‌های خود در برنامه اقلیمی را گزارش دهند.
امین درودگر- هدف معاهده مراکش عملی‌کردن مفاد توافقنامه پاریس بود. معاهده‌ای الزام‌آور خواهد بود و کشورهای امضاء‌کننده باید نسبت به وعده‌های خود متعهد باشند.
دبیر کل سازمان ملل با انتشار یادداشتی درباره «نشست پاریس» نوشت که تغییرات آب و هوایی امنیت ملت‌ها و آیندگان را به خطر انداخته و اکنون زمان عقل سلیم، مصالحه و اجماع است.
● تعهدات ناکافی کشورها برای مهار گرمایش زمین
سازمان ملل متحد می‌گوید اقدامات و تعهدات کنونی دولت‌ها برای کاهش گازهای گلخانه‌ای ناکافی است. تصمیمات فعلی کشورها نه تنها از افزایش دو درجه‌ای گرمایش زمین جلوگیری نمی‌کند بلکه منجر به افزایش دمای ۷. ۲ تا ۳ درجه سانتیگرادی جهان تا پایان قرن حاضر می‌شود.
سازمان ملل پیش‌نویس توافق احتمالی نشست تغییرات آب و هوایی در پاریس را منتشر کرد: این متن با در پرانتز گذاشتن نکات احتمالی مورد توافق مثلاً (X میزان کاهش گاز کربن در زمان Y) یا تعیین و پُر کردن ( X یا Y) درصد کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، تاریخ اجرای این تعهد را برای کشورها الزامی دانسته اما به مذاکرات پاریس واگذاشته است.
مسئله بر سر ۲ درجه سانتیگراد است. دو درجه‌ای که جهان را بر سر دوگانه‌ای سرنوشت‌ساز قرار داده است: یادداشت پیش‌رو بررسی موردی برنامه‌های برخی از کشورهایی است که تعهدات آنها برای دستیابی به توافق احتمالی در نشست «پاریس ۲۰۱۵» حائز اهمیت است.
رهبران کشورهای اروپایی به توافقی مهم برای کاهش ۴۰ درصدی میزان گازهای گلخانه‌ای تا سال ۲۰۳۰ میلادی دست یافتند. این اتحادیه که بزرگ‌ترین اتحادیه اقتصادی جهان است، کمتر از ۱۰ درصد گازهای گلخانه‌ای دنیا را تولید می‌کند.
با نزدیک شدن کنفرانس جهانی تغییرات اقلیمی سازمان ملل در پاریس، باراک اوباما در دیدار خود از آلاسکا جهانیان را فراخواند تا در مبارزه با تغییرات آب و هوایی تلاش بیشتری به خرج دهند. آمریکا پس از چین با تولید بیشترین گازهای گلخانه‌ای نقش اصلی را در گرمایش زمین دارد.
علیرغم مخالفت شدید اغلب محافظه‌کاران و صاحبان صنایع با طرح پیشنهادی دولت اوباما، بسیاری از مقام‌های ارشد آمریکا و همچنین فعالان زیست محیطی این کشور، طرح دولت اوباما را مهم‌ترین اقدام تاریخی آمریکا در جهت مقابله با گرمایش جهانی می‌دانند.
تعهد دولت چین برای کاهش تغییرات آب و هوایی، آغاز تلاشی از سوی بزرگ‌ترین آلوده‌کننده جهان است و در اولین مراحل آن کاهش انتشار کربن از صنایع بزرگ، از جمله فولاد، سیمان، کاغذ و تولید انرژی را هدف قرار خواهد داد.
ایران و توافق اقلیمی پاریس
سیاست‌های دولت در حوزه انرژی چقدر موفق بوده؟ دولت تا چه حد توانسته به توافقنامه اقلیمی پاریس به عنوان مهم‌ترین تعهد زیست محیطی خود در عرصه بین‌الملل پایبند باشد؟
به جز کلیسای کاتولیک مذهب در ایران نسبت به تغییرات اقلیمی جبهه نگرفته است. ایران در موضوع تغییرات اقلیمی در وضعیت جنگی است.
مجید محمدی محقق- تفاوت دو تعهد ایران در کنفرانس آب و هوایی پاریس و مراکش چه بود؟ و ایران چه سیاستی را باید در پیش بگیرد؟ کنفرانس مراکش قرار است نقطه آغازی برای طرح‌هایی باشد تا آنچه در کنفرانس پاریس به توافق کرده بودند عملی شود.
ایران در نشست تغییرات آب و هوایی پاریس تعهد کرد تا سال ۲۰۳۰ میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای خود را ۲۰۱۰ تا سقف ۱۲٪ کاهش دهد؛ آیا این تعهد عملی است؟
ایران جزو ۱۰ کشور نخست جهان است که بیشترین میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای را در نتیجه مصرف انرژی به خود اختصاص داده است. در این کشور بیش از ۵۰۰ میلیون تن گاز گلخانه‌ای تولید می‌شودکه این رقم تا ۱۰ سال آینده به دو میلیارد تن خواهد رسید.
پس از تصویب برنامه «مشارکت ملی در زمینه کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای» توسط هیأت دولت ایران، معصومه ابتکار، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست شنبه ۲۳ آبان اعلام کرد بر اساس این مصوبه ایران تا سال ۲۰۳۰، چهار درصد از انتشار گازهای گلخانه‌ای خود کاهش می‌دهد.
برخی جزیره‌های کوچک که اکنون ادامه حیات و یا نابودی آنها به شدت به تغییرات آب و هوایی و بالا آمدن سطح آب دریاها و اقیانوس‌ها وابسته است خواهان مداخله شورای امنیت سازمان ملل شده‌اند.
نظرات جانبی درباره نشست پاریس
کیت آرنوف- تغییرات اقلیمی از طریق خشکسالی و مهاجرت‌های اقلیمی، آتش درگیری را در بسیاری از مناطق جهان شعله‌ور‌تر می‌کند. به همین خاطر کنفرانس پاریس شاید مهم‌ترین مجمع صلح تاریخ باشد.
اعظم بهرامی – چگونگی جایگزینی انرژی‌های پاک و تجدیدپذیر از جمله تأمین هزینه‌ها و دستیابی به فناوری‌های لازم و توافق با کشورهای تولیدکننده سوخت‌های فسیلی از محورهای اصلی نشست پاریس است.
ارائه روش‌های عینی و مشخص به مردم برای مقابله با تغییرات آب و هوایی، همواره یکی از نقایص فعالان زیست محیطی به شمار می‌آمد. متن زیر رهیافت‌های عملی و موجود است که برخی از سرشناس‌ترین فعالان حوزه محیط زیست است.
پاپ فرانسیس در اولین سندی که ویژه معضل محیط زیست صادر کرده، خواستار «اقدام قاطع و عاجل» برای جلوگیری از تخریب محیط زیست و گرمایش کره زمین شده است. او همصدا با بسیاری از دانشمندان علت اساسی گرمایش زمین را فعالیت انسان‌ها اعلام کرد.
نائومی کلاین در آخرین کتاب خود «سرمایه‌داری در برابر آب و هوا؛ همه‌چیز تغییر می‌کند» بر این باور است که تحت نظام سرمایه‌داری، نمی‌توان معضل تغییرات آب و هوایی و گرم‌شدن کره‌ی زمین را حل کرد.
توماس پیکتی، نویسنده کتاب «سرمایه در قرن بیست و یکم» می‌گوید «مذاکرات آب و هوایی پاریس (COP21) سرنوشت‌ساز است و باید سرمایه‌گذاران را از فعالیت اقتصادی در سوخت‌های فسیلی منع کند.
گزارش اخیر صندوق بین‌المللی پول(IMF) به یک مورد فوری و قانع‌کننده برای نجات جان میلیون‌ها انسان پرداخته است: پایان بخشیدن به پرداخت یارانه سوخت‌های فسیلی.
پیامدهای تغییرات آب و هوایی
سازمان ملل اعلام کرد که فجایع آب و هوایی بیش از پیش جان انسان‌ها را می‌گیرد. بر این اساس در ۲۰ سال اخیر ۶۰۰ هزار نفر بر اثر این فجایع جان خود را از دست داده‌اند. سازمان ملل می‌گوید باید در کنفرانس جهانی تغییرات اقلیمی در پاریس توافقی در این زمینه حاصل شود.
عامل مهاجرت‌های اجباری، فقط جنگ، سرکوب و خشونت‌های قومی و فرقه‌ای نیست. گرم شدن آب و هوای کره زمین نیز انسان‌ها را وادار به ترک سرزمین‌های خود کرده است، موجی که اکنون پس از گرما و خشکسالی راه افتاده سر باز ایستادن ندارد.
مشکل اصلی برای نامیدن پدیده مهاجرت به مثابه یک «بحران موقت» درست همین‌جاست: این بحران دیگر دائمی است. در پی تغییرات آب و هوایی، پدیده مهاجرت دسته‌جمعی دیگر نه یک بحران یا وضع استثناء، بلکه وضع طبیعی جدیدی است.
آیا هنوز راه نجاتی هست؟ آیا تجربه کاستن از خطر نابودی لایه اوزون می‌تواند در مورد کاهش گازهای گلخانه‌ای و جلوگیری از گرم شدن هوای زمین نیز به کار آید؟در دو دهه آینده انتظار می‌رود جمیعت جهان به حدود ۹ میلیارد نفر برسد.
تولید برنج، ذرت، سویا و گندم پنج تا هفت درصد کاهش یافته است. کاهش تولید مواد غذایی بر اثر تشدید تغییرات آب و هوایی و گرمایش زمین در ۲۵ سال آینده به سه برابر وضع فعلی خواهد انجامید.
در حالی که ذوب‌شدن سریع این یخ‌ها نمی‌تواند تنها علت پدیده‌های خاص جوی مثل «اسنوماگدون» (واژه‌ای ترکیبی از اسنو / برف و آرماگدون) در سال ۲۰۰۹، طوفان شن و موج گرمای اروپا باشد، ولی به گفته محققان می‌تواند علت نخست و اصلی این رویدادها به شمار آید.
میزان دی اکسید کربن در هوا در مقایسه با قرن هجدهم ۲۳۵ درصد افزایش پیدا کرده. به همین دلیل آب‌های کره زمین اسیدی شده و زندگی آبزیان به خطر افتاده است.
نتایج یک گزارش سازمان ملل متحد نشان می‌دهد خطرات ناشی از تغییرات آب و هوایی جهان را به سوی ناامنی و بی‌ثباتی بیشتر سوق می‌دهد و زندگی میلیون‌ها نفر در سراسر جهان را تهدید می‌کند.
از سال ۱۹۹۴ تا ۲۰۱۳ کشورهای محروم یا در حال توسعه بیش از دیگر کشورهای جهان از تغییرات سهمگین آب و هوایی آسیب دیده‌اند. این کشورها متحمل ۲/۲ بیلیون دلار خسارت شده‌اند.
اصل توافق خوبست. اما اشکالاتی است:
بایست بر اساس تحقیقات علمی مستقل و بی طرفانه باشد. به نظر می رسد کشورهای صاحب فناوری انرژی نو پاک خواسته اند از این توافق برای خود کیسه ثروت اندوزی بسازند و هزنیه های بالای تولید انرژی نو پاک سرشکن کنند!
لزومی ندارد کشورها از یک الگو واحد برای کاهش آلایندگی اقدام کنند. اکثر کشورهای در حال توسعه کشاورزی و دامپرروی کوچکی دانرد مثلا ایران یک درصد جمعیت تشکیل می دهد ولی به مراتب سبد غذایی ان از جهان کم تر است.
اینکه هر کشور بر اساس وضعیت امروز برایش تعیین سهم شود اقدام ناعادلانه استن. مثلا ایران و کشورهای اوپک گرچه بخاطر استخراج نفت سهمی بزرگی از انتشار کربن و متان داشته اند اما این سهم بزرگ بخاطر تامین انرژی د ها سال کشورهای بزرگ صنعتی بوده است. اوپکی دارند بخاطر عمل ناکرده جریمه یم شوند و این کشورها را رد تنگنای توسعه قرار می دهند!
ایران اساسا نبایست وارد این گونه توافقات بشود در حالی عملا با ترحمی هیا اعلام شده و نشده روبرو است. هنوز ایران با در زمینه انتقال فناروی و سیستم بانکی دنیا با مشکل روبرو است. متاسفانه افراد دولتی ایران چندان تصمیماتشان با منافع ملی همخوانی نداردو در وضعیت به نوعی واداگی و خودباختگی در برابر غرب هستند.
به نظر می رسد تعیین بازه زمانی ده ساله بسیار کوتاه است و موجب مشکلات بزرگ ی مثل گرانی و گسترش فقر رد کشورهای در حال توسعه خواهد شد.
BinBin / 06 June 2017