الکل‌های زیر‌زمینی و مستی‌های بد‌فرجام

مصرف مشروبات الکلی در ایران، کاهش چشمگیری نداشته است. این گفته علی‌رضا گلستانی، معاون ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز است. او روز دوشنبه، دوم آذر ماه ۱۳۹۴، به خبرگزاری تسنیم گفته استکه اغلب مشروبات الکلی در ایران، از مرزهای غربی وارد می‌شوند.

گلستانی همچنین از فعالیت کارخانه‌هایی در نزدیکی مرزهای ایران خبر داده که به‌ تازگی راه‌اندازی شده‌اند و مشروبات الکلی آن‌ها، با فاصله ۱۰ روز از زمان تولید، در برخی شهرهای ایران توزیع می‌شوند.

بیشتر بخوانید: «مصرف مشروبات الکلی در ایران کاهش چشمگیری نداشته است»

پایگاه اطلاع‌رسانی وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی، ۳۰ تیرماه ۹۴ در خبری به نقل از علی‌اکبر سیاری، معاون وزیر بهداشت، از مصرف سالانه ۴۲۰ میلیون لیتر الکل در ایران خبر داده بود.

خبرگزاری فارس پس از انتشار این خبر در مطلبی با اشاره به گفته‌های معاون وزیر بهداشت نوشت: «اگر این سخنان واقعیت داشته باشد، یک فاجعه به شمار می‌آید ….»

چند روز پس از انتشار این خبر (چهارم مرداد ماه) اما پایگاه اطلاع‌رسانی وزارت بهداشت در اطلاعیه‌ای آمارهای ارائه شده از سوی معاون وزیر بهداشت را نادرست اعلام کرد.

حسن نایب هاشم، پزشک عمومی و فعال حقوق بشر در گفت‌و‌گو با رادیو زمانه درباره این آمار می‌گوید: «این رقم ۴۲۰ میلیون لیتر مشروب الکلی می‌تواند درست باشد چون در ارقام یاد شده از الکل خالص موجود در مشروبات الکلی صحبت می‌کنیم. وقتی از شراب ۱۲ تا ۱۵ درصد تا آب‌جو پنج درصد یا عرق ۵۵ درصد و ودکای ۴۰ تا ۵۵ درصدی در ایران مصرف می‌شود، این رقم می‌تواند درست باشد ولی ۴۲۰ میلیون لیتر الکل خالص نمی‌تواند درست باشد.»

با به پیروزی زسیدن انقلاب سال ۵۷ در ایران، مصرف مشروبات الکلی در ایران ممنوع شد و مجازات‌های سختی همچون شلاق، جریمه و زندان، برای خرید، فروش و مصرف آن در نظر گرفته شد.

بر اساس قانون مجازات اسلامی نوشیدن مشروبات الکلی در ایران ممنوع و «حرام» است و برای آن ۸۰ ضربه شلاق در نظر گرفته‌اند. به موجب این قانون، پس از دو بار تعزیر به دلیل «شرب خمر» یا‌‌‌ همان مصرف مشروب الکلی، قاضی حتی می‌تواند حکم اعدام متهم را صادر کند.

این همه اما باعث کاهش مصرف الکل در ایران نشد تا در سال ۹۲، برای پیگیری مبارزه با الکل، «کمیته ملی مبارزه با مشروبات الکلی» تشکیل شود.

حالا گشت‌های تست الکل هم وجود دارند. کمپ ترک اعتیاد به مصرف الکل هم باز شده و سند ملی پیشگیری، مقابله و درمان اعتیاد به الکل هم در کمیته ملی پیشگیری و مبارزه با مشروبات الکلی وزارت کشور به تصویب رسیده است.

با وجود گذشت دو سال از تصویب این سند اما، بررسی آمارهای منتشرشده در منابع داخلی، نشان می‌دهد میزان مصرف مشروبات الکلی، مراجعه به بیمارستان‌ها و تماس با مراکز مشاوره تلفنی در این زمینه افزایش داشته است.

الکل با خلوص بالا برای شروع

چرا میزان مصرف مشروبات الکلی با خلوص بالای۵۰ درصد (به گفته مسئولان)، مراجعه به بیمارستان‌ها به دلیل مسمویت الکلی و تماس با مراکز مشاوره تلفنی برای ترک اعتیاد به الکل، در بسیاری از شهرهای بزرگ و کوچک ایران افزایش چشمگیر داشته است؟

در اسفند ماه ۱۳۸۷، سامانه «۰۹۶۲۸»، خط ملی مشاوره اعتیاد برای ارائه مشاوره رایگان به متقاضیان راه‌اندازی شد.

محسن روشن پژوه، مدیرکل دفتر پیشگیری از اعتیاد سازمان بهزیستی کشور، ۲۱ مرداد ماه سال جاری در مورد فعالیت این سامانه به خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) گفته بود که در حال تدوین پروتکل‌هایی برای استخراج آمار الکل در کشور هستیم زیرا تماس‌ها و سوالات در مورد الکل با این سامانه رو به افزایش است.

مجید رضازاده، رییس مرکز توسعه و پیشگیری سازمان بهزیستی ایران هم ۳۱ مرداد امسال در گفت‌وگو با روزنامه شرق، با اشاره به تماس‌های صورت گرفته با خطوط تلفنی این سازمان، نسبت به افزایش چشمگیر اعتیاد به الکل در ایران به ویژه در بین زنان هشدار داده بود.

مسئولان سازمان بهزیستی در حالی از افزایش تماس‌ها با خط ملی اعتیاد برای ترک الکل خبر می‌دهند که علی‌رضا نوروزی، رییس اداره پیشگیری، درمان و کاهش آسیب‌های اعتیاد وزارت بهداشت، خرداد ماه سال جاری از افتتاح ۱۵۰ مرکز درمانی الکل در ایران خبر داده یود.

طرحی که به گفته علی محمدی، مسئول برنامه سند الکل دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه، در حد یک تئوری است، چرا که ابتدا باید بانک اطلاعاتی در خصوص میزان مصرف الکل در استان‌ها تشکیل شود تا بتوان بر اساس آن در مورد نیاز هر استان، درباره تعداد کلینیک‌های درمان الکل تصمیم‌گیری کرد.

به گفته سعید صفاتیان، رییس کارگروه کاهش تقاضای اعتیاد کمیته مستقل مبارزه با مواد مخدر مجمع تشخیص مصلحت نظام، مصرف سالانه یک فرد الکلی در ایران نزدیک به ٢۵ لیتر است.

حسن نایب هاشم با تاکید بر این‌که ایران مقام نوزدهم مصرف الکل در میان کسانی را دارد که مقادیر زیادی الکل مصرف می‌کنند، می‌گوید: «میزان مصرف سرانه این افراد در ایران ۲۵ لیتر الکل است درحالی که میزان مصرف الکل به طور سرانه در میان این افراد در روسیه و بلاروس حدود ۲۱ یا ۲۲ لیتر در سال است.»

به گفته این پزشک عمومی، نوزدهم بودن از نظر مصرف بالای الکل بین شهروندان ایرانی رقم خوبی نیست: «وقتی مقایسه می‌کنیم در سطح دنیا میزان مصرف الکل در کشورهای اروپایی هم بالا هست، در فرانسه میزان مصرف الکل کسانی که بیشتر الکل مصرف می‌کنند تا کسانی که کمتر مصرف می‌کنند، بین ۱۲ و نیم تا ۱۳ لیتر متفاوت است. بنا براین جامعه از نظر مصرف الکل قطبی نیست اما مصرف الکل در جامعه ایران به شدت قطبی است. در کنار افرادی که الکل مصرف نمی‌کنند، بخشی از مصرف کنندگان، بد مصرف می‌کنند.

در ایران، مصرف‌کنندگان برای شروع سراغ الکل با خلوص بالا می‌روند.

به گفته صفاتیان، اگر در اروپا الکل‌های با خلوص پنج و هفت و ١٠ درصد مصرف می‌شود، در ایران، شروع مصرف با مشروبات دست‌ساز و دارای خلوص ٣٠ و ۴۵ درصد است که این بسیار خطرناک است.

مجازات شدیدتر برای الکل خارجی

با وجود دخالت حاکمیت در اندک فضای خصوصی شهروندان و برخورد با شرب خمر، خرید و فروش مخفیانه مشروبات الکلی در ایران، هرگز از رونق نیفتاده است.

گفته می‌شود واردات مشروبات الکلی به ایران، سالانه به ۸۰ میلیون لیتر می‌رسد که تنها یک چهارم یا کمتر از این رقم کشف می‌شود.

به منظور کاهش شمار قاچاقچیان مشروبات الکلی در ایران، نمایندگان مجلس شورای اسلامی تیر ماه سال جاری کلیات طرحی را به تصویب رساندند که در صورت تصویب نهایی آن، مجازات قاچاق مشروبات الکلی خارجی، تشدید خواهد شد.

از تعداد افراد معتاد به الکل در ایران اما آمار دقیقی در دست نیست. اسماعیل احمدی مقدم، فرمانده سابق نیروی انتظامی که سال ۱۳۸۷ تعداد معتادان به الکل را ۲۰۰ هزار تن اعلام کرده بود، در سال‌های پس از آن نیز همین آمار و ارقام را تکرار کرد.

۱۷ تا ۳۵‌ساله‌ها، اصلی‌ترین مصرف‌کنندگان الکل

در حالی‌که در کشورهای اروپایی فروش و استفاده از مشروبات الکلی برای جوانان زیر ۱۸ سال ممنوع است و برای افراد خاطی مجازات‌های سنگین در نظر گرفته شده، در ایران ۱۷ تا ۳۵ ساله‌ها اصلی‌ترین مصرف‌کنندگان الکل هستند.

محمدرضا، دانشجوی ۲۵ ساله ساکن کرمان در گفت‌و‌گو با رادیو زمانه می‌گوید که میزان مصرف عرق و آب‌جو دست‌ساز در بین دانشجویان از‌‌‌‌ همان ترم‌های اول دانشگاه رایج و بالاست.

تهیه و عرضه مشروبات الکلی در ایران، اغلب به صورت تلفنی انجام می‌شود و طبق اعلام سازمان مبارزه با مواد مخدر، ۱۷ دقیقه پس از سفارش تلفنی، هر نوع مشروب الکلی در اختیار خریداران قرار می‌گیرد.

محمدرضا می‌گوید که وقتی ۲۰ ساله بوده و در بندرعباس زندگی می‌کرده، مصرف عرق بین دوستان و هم‌سالانش زیاد بوده است: «در بندرعباس، عرق، عین نقل و نبات یافت می‌شود. یعنی کافی است تا یک دور همی باشد تا یکی سریع عرق جور کند.»

به گفته این دانشجو در حال حاضر برخی مشروبات الکلی از جمله عرق شکر در بازار داخل با ۲۵ هزار تومان، عرق خرما و مویز با ۳۵ هزار تومان و عرق کشمش با ۴۵ هزار تومان در دسترس است.

او که اکنون ساکن کرمان است، می‌گوید: «عرق‌خورهای ساکن رفسنجان که ساقی هم دارند، هفته‌ای دو سه بار برنامه عرق‌خوری دارند. بیشتر آن‌ها در خانه خودشان عرق درست می‌کنند.»

برخی گزارش‌ها از بیمارستا‌ن‌های ایران نشان می‌دهد افراد به دلیل ناآگاهی، الکل سفید طبی را از داروخانه می‌خرند و می‌نوشند که عامل مرگ و از دست رفتن بینایی آن‌ها می‌شود.

سال ۱۳۹۲، در شهرستان رفسنجان استان کرمان، دست‌کم ۹ نفر بر اثر مصرف مشروبات الکلی که حاوی غلظت بالای الکل صنعتی بود جان خود را از دست دادند و بیش از ۳۰۰ نفر نیز دچار عوارض جسمی شدند. در سال‌های گذشته، ده‌ها شیرازی هم به دلیل استفاده از یک نوع مشروب دست‌ساز بینایی خود را از دست دادند.

حسن نایب هاشم در این‌باره می‌گوید: «ممنوعیت مصرف الکل به قاچاق الکل دامن می‌زند. از سوی دیگر میزان تولید مشروبات الکلی دست‌ساز بالا رفته است برای این‌که ارزان‌تر باشد، اما کیفیت این مشروبات دست‌ساز که توسط افراد غیرمتخصص و غیردلسوز ساخته می‌شود، به شدت پایین است و گاه برای بالابردن کارایی بیشتر، مشروب را با مواد مخدر دیگر مخلوط می‌کنند و در بسیاری از موارد، تصفیه کاملی قبل از تهیه مشروب الکلی انجام نمی‌شود.»

به گفته این پزشک، ماده گلوکزی که به شیوه‌های مختلف برای تقطیر می‌گذارند، می‌تواند به اشکال مختلف با چوب همراه باشد و در کنار الکل اتیلیک، الکل متیلیک ایجاد کند که خطرناک است و به مسمومیت‌های بسیار شدید تا کوری، کما و مرگ می‌انجامد. الکل اتیلیک یا‌‌‌‌ همان الکل معمولی هم در کنار تمام اثراتی که دارد، می‌تواند سیروز کبدی و زخم معده و عوارض گوارشی مختلف ایجاد کند. بر اثر سیروز کبدی، عوارضی مثل واریس مری و کم‌خونی ناشی از پارگی واریس مری نیز به وجود می‌آید.»

مزدک، دانشجوی رشته معماری ساکن تهران به رادیو زمانه می‌گوید: «در دوره سردار رادان با مشروبات الکلی به شدت برخورد شد. یعنی طوری جمع آوری کردند که مشروب اوریجینال خیلی کمیاب شد و قیمتش در عرض یک سال به سه تا چهار برابر رسید. قوانین سختی هم در این زمینه وضع شد. از جمله این‌که اگر در اتومبیل، خانه یا مغازه مشروب کشف شود، پلیس می‌تواند سند مالکیت محل یا وسیله نقلیه را ضبط و مصادره کند. حالا به خاطر گرانی و کمیابی و دردسر‌های الکل اوریجینال، خیلی از مردم از مشروبات دست‌ساز استفاده می‌کنند. برخی تهرانی‌ها برای مصرف خانگی خودشان درست می‌کنند یا از فروشنده‌های ارمنی خریداری می‌کنند که در این زمینه شهرت دارند.»

به گفته این دانشجو، مشروباتی که باعث مسمومیت می‌شوند از جایی غیر از این منبع خریداری می‌شوند و ناخالصی دارند: «بعضی‌ها می‌گویند بسیجی‌ها در ساخت این مشروب‌های ناسالم دست دارند. مثل مورد قم که مردم کور شدند و امام‌های جمعه گفتند سزای شراب‌خوار همین است و پرونده‌های این چنینی پیگیری نمی‌شوند.»

شهروز، شهروند ساکن شیراز هم به رادیو زمانه می‌گوید: «بعضی‌ها از داروخانه الکل می‌گیرند و با ساندیس قاطی می‌کنند، البته می‌گویند الکل سفید غیرصنعتی سالم‌تر از عرق سگی است و ارزان‌تر است اما مشکل این‌جاست که ظاهراً همه داروخانه‌ها ندارند یا نمی‌دهند.»

شهروز با اشاره به قیمت ۱۵۰ تا ۲۰۰ هزار تومانی ودکا در بازار تهران می‌گوید: «باتوجه به این قیمت‌ها خرید مشروب صرف نمی‌کند. عرق سگی دست‌ساز بیشتر طرفدار دارد اما بسته به جنسش متفاوت است. الان چهار لیتری حدود ۱۰۰ هزار تومان با کمی بالا-پایین گیر می‌آید.»

بنا به گفته مسئولان دست اندرکار، الکل در ایران یک تابوست و دست آن‌ها در بسیاری از مسائل مرتبط با آن، بسته.