برنامه‌های پیشگیری از اعتیاد، عرصه تازه حضور مداحان و طلبه‌ها

در حالی که در ماه محرم، توجه‌ها در ایران به روضه‌خوانی‌ها و مداحی‌ها برای امام سوم شیعیان است، قرار است بیش از ۱۳ هزار روحانی و مداح برای شرکت در برنامه‌های پیشگیری از اعتیاد آموزش ببینند.

عارف وهاب‌زاده، مدیرکل دفتر امور فرهنگی و پیشگیری ستاد مبارزه با مواد مخدر، گفته است که این ۱۳ هزار نفر برای «پیشگیری از اعتیاد» با نگاهی به «راهکارهای دینی و علمی پیشگیری از مصرف مواد مخدر»، آموزش می‌بینند.

بهمن ماه سال ۱۳۹۲ نیز مهدی خاموشی، رییس سازمان تبلیغات اسلامی در نشستی با حضور وزیر کشور از تلاش این سازمان و کانون مداحان برای انعقاد تفاهم‌نامه با هدف «حل معضلات اجتماعی به ویژه مواد مخدر»‌ خبر داده بود.

عبدالرضا رحمانی فضلی، وزیر کشور هم در آن جلسه پیشنهاد داده بود در درون جامعه مداحان، تشکل‌های خیریه‌ای ایجاد شود تا این تشکل‌ها خانواده‌های معتادان را شناسایی کنند و در صورت لزوم از آن‌ها «حمایت‌های مالی، معنوی و حقوقی» داشته باشند.

در دو سال گذشته کارگاه‌های پیشگیری از اعتیاد برای طلاب و مداحان به منظور «بالا بردن و تکمیل کردن سطح اطلاعات آن‌ها» در برخی استان‌ها نظیر اردبیل و لرستان برگزار شده است.

اسلامی‌سازی همه چیز و گسترش تبلیغات دینی

در طول ۳۰ و چند سالی که از حاکمیت جمهوری اسلامی می‌گذرد، همه عرصه‌های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و …، جولانگاه نهاد دین و در راس آن روحانیت بوده است.

عبدالحمید معصومی تهرانی، روحانی شیعه اما درباره این شرایط می‌گوید که گریز از عقلانیت و اصرار بر همه‌چیز‌فهمی و همه‌‌چیزدانی، فقط مختص روحانیان نیست.

او به رادیو زمانه می‌گوید: «قشر روحانی مسلمان در صورتی که به مدارج عالی علوم سنتی خود برسد، تنها می‌تواند مدعی فهم بهتر روایات مذهب خود باشد. حتی دین‌شناسی نیز هرگز از عهده‌ سنت علمی ایشان برنمی‌آید و نیازمند به کار گرفتن منابع و روش‌های علمی نوین است، چه رسد به موضوعات خطیری که با حیات انسانی درگیر هستند و هرگونه بی‌تدبیری و دگم‌اندیشی آسیب‌های ناگوار حتی برای چند نسل به بار خواهد آورد.»

دامنه نفوذ و اقتدار روحانیون در سال‌های گذشته در همه حوزه‌ها بسط داده شده است. از عقد و طلاق و دفن و کفن گرفته تا حضور در محیط‌های آموزشی، دانشگاهی، ورزشگاه‌ها، مهدهای کودک و مراکز ترک اعتیاد.

تنها در مدرسه‌های ایران بیش از یک میلیون و ۵۰۰ هزار روحانی برای تبلیغ مذهبی فعالیت می‌کنند.

هرچند مسئولان جمهوری اسلامی به گفته خود هزینه بسیاری برای مبارزه با قاچاق مواد مخدر می‌پردازند اما گزارش‌های منتشر شده در رسانه‌های خارجی و نیز صحبت‌های متناقض برخی از مقام‌های مسئول، نشان می‌دهد که در طول سال‌های گذشته، قاچاق مواد مخدر بدون دخالت سازمان‌یافته نهاد‌های حکومتی میسر نمی‌شده است.

روزنامه «دی‌ولت» چاپ آلمان در ژانویه ۲۰۱۱ در گزارشی به نقل از اسناد ویکی‌لیکس از نقش فعال ایران در ترانزیت مواد مواد مخدر و به‌ویژه هروئین به اروپا خبر داده است.

میر اصغر موسوی، سردبیر سایت درنگ، ساکن تهران، با بیان این نکته که در جمهوری اسلامی اراده جدی و باورمند برای مبارزه با اعتیاد و مواد مخدر وجود ندارد، به رادیو زمانه می‌گوید: «در دوران سازندگی قاچاق و تجارت مواد مخدر در انحصار وزارت اطلاعات بود.»

عضو شورای سردبیری روزنامه کلمه سبز از نقش مستقیم سعید امامی، یکی از نیروهای سابق وزارت اطلاعات به عنوان «مسئول مستقیم قاچاق مواد مخدر» صحبت می‌کند و می‌گوید: «یکی از دلایل پرداختن وزارت اطلاعات به قاچاق مواد مخدر و پوشش دادن به شبکه‌های قاچاق، نیاز اقتصادی وززارت اطلاعات به پول خارج از بودجه بود.»

به گفته سردبیر پیشین باشگاه اندیشه، علی فلاحیان، وزیر وقت اطلاعات، دستور داده بود همه گروه‌های کاری به خصوص بخش‌های مربوط به فعالیت‌های خارج از کشور از نظر اقتصادی خودکفا شوند.

میر اصغر موسوی می‌گوید: «یکی از دلایل حذف امامی هم تغییر و تحول در شبکه قاچاق جهانی بود.»

او در ادامه می‌گوید: «پس از مرگ امامی و دستگیری حاج صادق (صادق چپه یا‌‌ همان هاشمی و …) مرکزیت شبکه از هم پاشید اما کار در گروه‌های کوچک‌تر ادامه دارد. ضمن آن‌که روحانیت هم با این مساله مشکل جدی ندارد.»

طبقه نوظهور مداحان

از دهه ۷۰ هجری خورشیدی تا به امروز، حضور مداح‌ها در کنار روحانیون در مساجد، حسینیه‌ها، امامزاده‌ها، اردوهای راهیان نور، برنامه‌های تبلیغی و اسلامی رادیویی و تلویزیونی و …، همواره پررنگ بوده است.

بر اساس گزارش‌های منتشر شده در رسانه‌های داخلی، نزدیک به ۶۰ هزار مداح در کشور فعالیت می‌کنند.

بهره‌گیری از ظرفیت مداحان برای «پیشگیری از اعتیاد» در حالی مطرح است که اخباری نظیر سازماندهی لباس شخصی‌ها، فسادهای مالی، اظهارنظرهای سیاسی، تیراندازی و … برخی مداحان، آن‌ها را در کانون توجه رسانه‌ها قرار داده است.

میر اصغر موسوی، ارتباط مداحان با موضوع پیشگیری از اعتیاد را در جمع کردن نیروهای اجتماعی حول محور افراد خاص می‌داند و می‌گوید: «سرکوب‌هایی مثل ماجرای کوی دانشگاه توسط اراذلی صورت گرفت که در اختیار پلیس هستند و کلانتری‌های محل نیروی‌های هر منطقه را در صورت نیاز فرا می‌خواند. ماجرای جدید و مربوط به مداحان هم به نوعی جمع کردن افراد معتاد در مرکزیت دیگر است، مرکزیتی که ممکن است دولت چندان اشرافی بر آن نداشته باشد. مداح‌ها خودشان اکثرا آلوده به مواد مخدر و در برخی موارد معتاد به مواد روانگردان هستند. این یک حرکت در راستای جمع‌کردن لشگر خیابانی است.»

عبد‌الحمید معصومی تهرانی اما از عبارت «پدیده‌ مداحان» استفاده می‌کند و آن را پدیده‌ نوظهور پس از جنگ می‌داند که تا پیش از این نماد و نشانه‌ سنت و حکومت نبوده است.

به گفته این روحانی، روضه‌خوانی که سابق بر این در عید و عزا و ختم‌ و جشن‌، جزیی از برنامه و بدنه‌ مراسم بود، به تدریج جای خود را به مداحی داده است و حالا مداحان با بهره‌گیری از‌‌ همان زمینه‌ شوم و آسیب‌زا و با در اختیار داشتن تریبون‌های آزاد و حمایت‌های حکومتی، جایگاهی ویژه به دست آورده‌اند.

معصومی تهرانی با بیان این نکته که در موضوع اعتیاد باید سراغ مختصصان و درمان‌گران این حوزه رفت، می‌گوید: «در هر جامعه‌ای می‌بایست از تمامی ظرفیت‌ها در جایگاه درست و به شکل تخصصی، عقلانی و انسانی در جهت رشد و تعالی بهره گرفت و این امر میسر نخواهد شد مگر آن‌که نهاد علم در جامعه استقلال یافته و عقلانیت بر اغراض سیاسی و مذهبی چیره شود و درباره مداخله در امور انسانی و اجتماعی به درستی تدبیر شود.»

پیشگیری از اعتیاد و نزدیکی انتخابات

رضا قلی‌زاده، عضو پیشین انجمن وحدت جوانان ایران زمین در گفت‌وگو با رادیو زمانه، با اشاره به حضور مداحان در برنامه‌های پیشگیری از اعتیاد می‌گوید: «با اجراشدن این طرح، مداح‌ها با یک قشر مشخص از جامعه در ارتباط قرار می‌گیرند. بعد برای انتخابات هم به آن‌ها می‌گویند به چه کسی رای بدهید. به هر حال یک فرد معتاد هم یک شناسنامه دارد و یک رای.»

او می‌گوید که از حدود هشت سال پیش در برخی شهرها شاهد تلاش مداحان برای پیشگیری از اعتیاد بوده که کارشان به روش «هیاتی» معروف شده است.

قلی‌زاده می‌گوید: «در این روش، معتادان به هیات می‌روند، مداح با نوحه و قسم و گریه و زاری از آن‌ها می‌خواهد که مواد مخدر مصرف نکنند، سپس فرد معتاد پس از قسم خوردن به ابوالفضل و حسین بن علی، ترک اعتیاد را شروع می‌کند. سطلی هم برای مواقع بالا آوردن در کنار آن‌هاست. همچنین افرادی معتادان را ماساژ می‌دهند و بعد از قطع مصرف مواد مخدر، آن‌ها به مصرف متادون روی می‌آورند.»

او معتقد است این روش نتیجه قابل قبولی ندارد و فقط پول بیشتری به جیب مداح‌ها می‌رود.

انجمن وحدت جوانان ایران زمین در زمینه اعتیاد در اصفهان فعالیت داشته، اما کار آن به دلیل عدم صدور مجوز متوقف شده است.

آموزش بیش از ۱۳ هزار روحانی و مداح برای پیشگیری از اعتیاد در حالی مطرح است که هنوز درباره شیوه و محل این آموزش‌ها اطلاع‌رسانی نشده است.