ایجاد گفتمان در عرصه های فرهنگی، تأمل درباره تحولات صنعت نشر در عصر دیجیتال، سیادت از آزادی بیان و تأمل در معضل پناهجویی و پیامدهای فرهنگی آن: این ها مهم ترین موضوع‌های شصت و هفتمین نمایشگاه کتاب فرانکفورت است که ۱۳اکتبر با سخنرانی سلمان رشدی، نویسنده تکفیر شده رمان «آیه های شیطانی» آغاز شد و ۱۸ اکتبر پس از پنج روز به کار خود پایان می دهد.
[metaslider id=241420]
جمهوری اسلامی در اعتراض به سخنرانی سلمان رشدی از شرکت در این رویداد فرهنگی خودداری کرد. غرفه ایران که ۲۰۰ هزار یورو اجاره بهای آن است اکنون نامه رهبر جمهوری اسلامی به جوانان اروپایی و آمریکای شمالی را در میان مردم پخش می کند. این تنها فعالیت ایران در بزرگ ترین نمایشگاه کتاب جهان است.
بیشتر بخوانید:کاش خامنه‌ای به جوانان اروپایی و آمریکایی پیام نمی‌داد
یک «مقام مطلع» به خبرگزاری کار ایران (ایلنا) درباره موفقیت رسانه ای این حرکت اعتراضی گفته است: « غرفه ایران شاهد حضور خبرنگاران و عکاسان بسیاری از رسانه‌های بین‌المللی بود که به دنبال تهیه گزارش از اقدام اعتراضی ایران در نمایشگاه کتاب فرانکفورت بودند. در سه روز گذشته شبکه یک و دو آلمان، خبرگزاری رویترز، یورو نیوز، روزنامه زودویچه تسایتونگ، مجله اشپیگل، رادیو زمانه و ده‌ها عکاس و خبرنگار آزاد از رسانه‌های مختلف جهان اقدام به تهیه و انتشار اخبار با موضوع اعتراض ایران به سیاست نمایشگاه کتاب فرانکفورت در دعوت از یک نویسنده مرتد پرداختند.»
رادیو زمانه به غرفه سوت و کور ایران خبرنگار نفرستاده و گزارش اختصاصی هم در این باره منتشر نکرده است. رسانه های دیگر نیز از نامه رهبر جمهوری اسلامی ایران یاد نکرده بودند.
بیشتر بخوانید: تبلیغات برای نامه «رهبر»
نامه رهبر، به جای همه کتاب هایی که دیده نشدند
در حالی که نامه آیت الله علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی تنها اثر عرضه شده در غرفه ایران است، عباس صالحی، معاونت فرهنگ ارشاد اسلامی در حین برگزاری نمایشگاه کتاب فرانکفورت اعلام کرده که تیراژ نزولی کتاب در ایران هشداردهنده است.
به گفته عباس صالحی «در شش ماهه امسال متوسط تیراژ کتاب در ایران ۱۸۳۱ نسخه بوده که این میزان نسبت به مدت مشابه سال گذشته با متوسط تیراژ ۲۰۱۷ نسخه کاهش ۱۲ درصدی داشته است.»
معاون وزیر ارشاد وضعیت نشر ایران را «بحرانی» توصیف کرده است.
حضور برجسته نویسندگان ایرانی
با وجود آنکه ایران از نمایشگاه کتاب فرانکفورت قهر کرد، اما دست کم ۱۰ ناشر ایرانی از داخل و خارج از کشور از دستور ارشاد اسلامی سرپیچی کردند و در شصت و هفتمین نمایشگاه کتاب فرانکفورت آثارشان را عرضه کردند.
[metaslider id=241425]
نویسندگان ایرانی هم تاکنون حضوری برجسته داشتند: نوید کرمانی در این دوره از نمایشگاه کتاب فرانکفورت جایزه صلح کتابفروشان آلمان را به دست آورد. این جایزه روز یکشنبه، ۱۸ اکتبر در کلیسای تاریخی پاول در فرانکفورت به او اهدا می شود.
برای نخستین بار در تاریح جایزه صلح کتابفروشان آلمان، این جایزه معتبر به نویسنده ای اهدا می شود که تابعیت ایرانی دارد.
کرمانی شهامت ناشران ایرانی مستقل در نمایشگاه کتاب فرانکفورت را ستوده و گفته است که حتماً از غرفه آن ها بازدید خواهد کرد.
لیلا اعظم زنگنه که در پاریس از پدر و مادری ایرانی متولد شده، یکی از ستارگان ادبی نمایشگاه کتاب فرانکفورت است. او غروب امروز، شنبه، ۱۷ اکتبر نخستین رمانش را که به تازگی با عنوان «یک جادوگر – ناباکوف و خوشبختی» از انگلیسی به آلمانی ترجمه و منتشر شده، به علاقه‌مندانش معرفی می کند. زنگنه که اکنون در دانشگاه هاروارد ادبیات تدریس می کند، در این رمان نشان می دهد که چگونه با آثار ناباکوف نه تنها زنانگی‌اش را کشف کرده، بلکه به لذت کتابخوانی به عنوان یکی از گونه های خوشبختی نیز دست یافته است.
مهرداد زائری و بابک صابری نیز روز یکشنبه، ۱۸ اکتبر کتابی تصویری با عنوان «یک دوست بزرگ» را به علاقه‌مندانشان معرفی و عرضه می کنند.
فریبا وفی و امیر حسن چهل تن، دو داستان نویس شناخته شده ایرانی نیز روز گذشته، ۱۶ اکتبر در میزگردی با نوید کرمانی شرکت کردند و درباره ادبیات معاصر ایران به بحث و گفت و گو پرداختد. نشر سوژه رمان تازه ای از فریبا وفی را به زبان آلمانی در غرفه اش عرضه کرده است.
آزادی بیان، مهم‌ترین چالش دوران
برخلاف سال های گذشته، نشر الکترونیک در شصت و هفتمین نمایشگاه کتاب فرانکفورت جایگاه ویژه ای نداشت. بر اساس آماری که اتحادیه کتابفروشان آلمان ارائه داده، سهم کتاب های الکترونیکی در اقتصاد نشر از ۱۲ درصد در سال گذشته به ۶ درصد در سال جاری کاهش پیدا کرده است. ناشران اکنون با خونسردی بیشتری به کیفیت کتاب های الکترونیکی می اندیشند. نمایشگاه کتاب فرانکفورت هم از برنامه های سرگرم کننده برای جلب مخاطب صرف نظر کرده و این بار در سایه اهدای نوبل ادبی به سوتلانا آلکسیویچ، روزنامه نگار اهل بلاروس و همچنین سخنرانی افتتاحیه سلمان رشدی، به آزادی بیان توجه بیشتری نشان داده است.
بیشتر بخوانید: نوبل ادبیات برای یک روزنامه نگار در میدان
نقش اسلام سیاسی در جوامع غرب یکی دیگر از موضوعاتی ست که در مرکز توجه شصت و هفتمین دوره نمایشگاه کتاب فرانکفورت قرار گرفته. در میزگردی با عنوان «آیا اسلام به عنوان مذهبی که مورد سوءاستفاده قرار گرفته، تهدیدی برای آزادی غرب است»، این موضوع به بحث گذاشته شد و همچنین در میزگرد دیگری با عنوان «اعتقاد و ایمان در اسلام» عده ای از اسلام شناسان اصول دین اسلام را به بحث گذاشتند.
جمهوری اسلامی مقابل غرفه ایران پلاکاردی نصب کرده به رنگ سبز با این مضمون که سخنرانی سلمان رشدی در افتتاحیه نمایشگاه کتاب فرانکفورت با سوءاستفاده از آزادی بیان به معنای توهین به یک میلیارد مسلمان و نقض حقوق بشر است. به همین دلیل هم ایران از شرکت در نمایشگاه کتاب فرانکفورت خودداری کرده است.
هم زمان با این رویداد‌ها، حکم دادگاه انقلاب درباره دو شاعر ایرانی نیز خبرساز شد: فاطمه اختصاری و مهدی موسوی به مجموعاً ۲۰ سال زندان و تحمل ۱۹۸ ضربه شلاق محکوم شدند. ۲۷۰ نویسنده از سراسر جهان با این دو شاعر ایرانی اعلام همبستگی کرده اند.
بیشتر بخوانید: اعتراض انجمن جهانی قلم به حکم دادگاه انقلاب برای دو شاعر ایرانی
سلمان رشدی در سخنرانی اش در افتتاحیه نمایشگاه کتاب فرانکفورت از جهانیان خواسته بود که از آزادی بیان در برابر تعصب مذهبی و فرصت طلبی سیاسی دفاع کنند.