افزایش جمعیت یا نخبه‌گرایی؛ هزینه‌ای که محرومان پرداخت می‌کنند 

حسن هاشمی٬ وزیر بهداشت روز دوشنبه ۱۱مرداد ماه از برنامه‌های جدید جمعیتی وزار‌ت‌خانه تحت نظارت خود خبر داد که طبق آن برای پزشکانی که فرزند می‌آورند تسهیلاتی پیش‌بینی شده. هاشمی ضمن اعلام این خبر تاکید کرده که باید به فرزندآوری «نخبگان بیشتر توجه کنیم.»

بنا به تسهیلاتی که پیش‌بینی شده، به ازای هر فرزند، ۴ ماه از دوره طرح پزشکان کاسته خواهد شد؛ این مساله بدان معناست که از حضور این پزشکان در مناطق محروم کم خواهد شد.

هاشمی برای تاکید بر لزوم افزایش زاد و ولد «نخبه‌ها» به سخنان آیت‌الله خامنه‌ای٬ رهبر جمهوری اسلامی اشاره کرد که پیش‌تر گفته بود: «صرف افزایش جمعیت کارگری هدف نیست بلکه زاد و ولد کل ایرانیان باید بیشتر شود ولی آن گروهی که نخبه هستند در زمینه فرزندآوری کم‌توجهی نکنند بهتر است.»

مساله‌ نخبه‌گرایی البته موضوعی‌ است که پیش‌تر در «طرح جامع جمعیت و تعالی خاتواده» نیز پیش‌بینی شده است؛ در توضیح ماده ۹ این طرح که به «انتقال ژن نخبه» پرداخته است٬ آمده «تقویت و تعمیم میزان ژن نخبگی در فرآیند بین نسلی جمعیت کشور.» در این ماده همچنین آمده که ۵ سال پس از تصویب این طرح٬ جذب افراد مجرد به عضویت هیات علمی در تمامی دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی و پژوهشی دولتی و غیردولتی و معلمان مدارس در مقاطع مختلف تحصیلی٬ ممنوع است. این انتقال ژن نخبه قرار است که در بالابردن «کیفیت» ارتقای کمی جمعیت در ایران عمل کند.

تاکید جمهوری اسلامی بر زاد و ولد بیشتر بدون پشتوانه اقتصادی٬ فرهنگی و سیاسی یکی از مسایلی‌ است که همواره مورد نقد قرار گرفته است. نرخ بالای بیکاری در جامعه٬ بالا بودن خرج و مخارج٬ عدم اطمینان از آینده فرزند و نبود امنیت به معنای کلی از جمله مسایلی‌ است که همواره توسط جامعه‌شناسان مطرح شده. ایجاد تسهیلاتی چون کاهش مرخصی زایمان٬ بسته‌های تشویقی٬ کاهش از مدت سربازی برای مردان و … تنها نمونه‌‌هایی از تلاش جمهوری اسلامی برای ایجاد انگیزه در فرزندآوری‌ است. مساله‌ای که نگرانی‌های بسیاری در خصوص تاثیرگذاری روی خانواده‌های قشر متوسط و پایین‌تر جامعه پیش آورد.

اما سخنان دیروز وزیر بهداشت خبر از تغییر جهت این سیاست و ایجاد تسهیلات برای پزشکان دارد تا همان‌طور که هاشمی به سخنان آیت‌الله خامنه‌ای اشاره کرده و در طرح مذکور نیز آمده، بتوان با انتقال «ژن نخبه» جدای از رشد کمی جمعیت در ایران٬ رشد «کیفی» نیز به وجود آید.

با این وجود طولانی بودن سنوات تحصیل در رشته پزشکی و همچنین گذراندن طرح از جمله موانع پیش‌روی پزشکانی‌ است که می‌خواهند بچه‌دار شوند.

به عنوان نمونه٬ شقایق که پزشک اطفال است و تا شهریور ماه سال گذشته مشغول به تحصیل و گذراندن طرح در مناطق محروم بوده. او به رادیو زمانه می‌گوید: «ما تا به حال بچه‌دار نشدیم چون درس داشتیم. از صبح دانشگاه بودم تا ساعت ۳. نمی‌خواستم بچه‌ام کنار مادربزرگ رشد کند٬ مسوول آن بچه من و همسرم هستیم و باید کنار او باشیم. الان که درس‌ و طرح‌مان تمام شده٬ می‌خواهیم بچه‌دار شویم. یک خانواده که فقط ۲ نفر نمی‌تواند باقی بماند.»

شقایق مشکل مالی ندارد؛ او اگرچه می‌توانست برای فرزندش پرستار ۲۴ ساعته استخدام کند اما ترجیح داد تا پایان تحصیلاتش صبر کند و در ۳۲ سالگی به فکر بچه‌دار شدن بیفتد.

این پزشک به در حالی‌که از «غریزه مادری» صحبت می‌کند٬ به همکاران و هم‌دانشگاهی‌های خود اشاره می‌کند که در میانه تحصیل بچه‌دار شده‌اند: «همه دوستانم مثل من هستند. همه مشغول تحصیل بودند و بچه‌دار شدن را برای بعد از اتمام آن گذاشته‌ بودند. آن‌ عده هم که وسط تحصیل بچه‌دار شدند٬ یا بچه آسیب بسیاری دید یا خود آن‌ها نتوانستند درس‌شان را به خوبی ادامه دهند.»

با خبری که وزیر بهداشت اما روز گذشته اعلام کرده٬ اگرچه از سنوات تحصیل در رشته پزشکی کاسته نمی‌شود اما هر فرزند قرار است برای انتقال ژن نخبه ۴ ماه از حضور پزشکان در مناطق محروم کاسته شود. این در حالی‌ است که مناطق محروم دچار فقر امکانات پزشکی و بهداشتی هستند و پزشکان غیربومی جز برای طرح به آن مناطق نمی‌روند؛ مگر آن‌که انتخاب شخصی آن‌ها پزشکی برای محرومان باشد.

بر اساس اظهارات وزیر بهداشت اگر پزشکی قرار است دو سال طرح بگذراند، با آوردن دو فرزند می‌تواند نصف این مدت را بگذراند. هاشمی حتی با تشویق ۴ فرزند برای یک پزشک گفته: «با ۴ فرزند تقریبا کل طرح کاهش می‌یابد.» پیش از این پزشکانی که در دوره طرح فرزند به دنیا می‌آورند٬ به مرخصی می‌رفتند که مدت آن از طرح‌شان کاسته نمی‌شد.

اگرچه همواره مسوولان جمهوری اسلامی با ارایه آمار از «سالمند» شدن جامعه ایران در آینده‌ای نزدیک خبر داده‌اند اما هم‌زمان با صحبت‌های وزیر بهداشت آمار جدیدی از کاهش جمعیت ایران منتشر شد. به گفته محمداسماعیل مطلق٬ رییس مرکز سلامت و خانواده وزارت بهداشت «تا ۳۰ سال آینده رشد جمعیت کشور منفی‌ می‌شود و کشور سالمندی خواهیم داشت.»

او همچنین از ۱۹۰ هزار سقط جنین در سال ۹۳ خبر داد که احتمالا منظور سقط جنین ناخواسته است؛ این مساله در جمهوری اسلامی طبق فقه شرع ممنوع است مگر پیش از آن‌که «روح در جنین دمیده شود» که معمولا محدوده آن ۳ ماهگی عنوان شده است.

برای بالا بردن جمعیت ایران سیاست‌های مختلفی در این سال‌ها در نظر گرفته شده؛ اما این‌بار هدف مسوولان جدا از بالا بردن جمعیت مساله‌ای‌ است که بیشتر از ۷۰ سال پیش هیتلر مطرح کرده بود. رهبر کشور آلمان در سال‌های قدرت از «ژن‌های برتر» سخن به میان آورده بود که بتواند توسط آن‌ها «اصلاح نژادی» انجام دهد. حال این سیاست در جمهوری اسلامی با در نظر گرفتن تسهیلات برای جامعه پزشکان در پیش گرفته شده تا بتواند نخبگانی پرورش دهد که شاید جایگزین مغزهای فراری باشد.