کارگران چینی در ایران: جای چه کسی تنگ می‌شود؟

ورود کارگران خارجی به ایران، عموما از طرف کارگران تهدیدی برای امنیت شغلی‌شان تلقی می‌شود و از خانه کارگر گرفته تا نهادها و تشکل‌های کارگری دیگر، با بدبینی با این مساله برخورد می‌کنند، اما این تهدید تا چه اندازه واقعی و نگران کننده است؟

۱۱ خرداد ماه ۱۳۹۴، خبرگزاری کار ایران (ایلنا)، از ورود قریب‌الوقوع کارگران چینی به پروژه زرند کرمان خبر داد. این خبر نه تنها توسط مدیر پروژه تکذیب نشد، بلکه کوتاهی پیمانکار ایرانی در تحویل پروژه را علت این اقدام اعلام کردند. یک کمپ کارگری هم در محوطه اطراف ساخت پروژه با گنجایش هزار نفر برای کارگران ساخته شد و این امر به نگرانی‌های کارگران پیمانی و قراردادی شرکت فولاد زرند دامن زد. هشت روز بعد از انتشار این خبر، آلومینیوم جنوب هم اعلام کرد که به دنبال اجازه ورود کارگران چینی به ایران برای ساخت این مجتمع صنعتی است.

گر‌چه پس از انتشار این خبر، روابط عمومی کارخانه آلومینیوم جنوب با ارسال جوابیه‌ای برای ایلنا، گفته است که واردات کارگران تنها در سطوح تخصصی انجام می‌شود و “آن‌ها پس از آموزش کارگران ایرانی، کشور را ترک می‌کنند.”

حالا کارگران پروژه زرند کرمان به ایران رسیده‌اند و ایلنا در روزهای گذشته، در گزارش‌هایی مفصل، حضور این کارگران را تهدیدی برای کارگران ایرانی دانسته و واکنش‌های متفاوت به آن را منتشر کرده است.

از کارگران افغانستانی تا کارگران چینی

حدود دو میلیون کارگر خارجی در ایران کار می‌کنند که بیش‌ترین تعداد آن‌ها از کشورهای افغانستان، پاکستان و عراق به ایران می‌آیند.

علی ربیعی، وزیر تعاون، رفاه و کار اجتماعی، ۱۱ آذر ماه ۱۳۹۲ در گفت‌وگو با روزنامه جام جم در مورد افزایش کارگران خارجی در ایران گفته است: «به دلیل تمایل کارفرمایان برای استفاده از کارگر ارزان خارجی و بی‌میلی کارجویان برای اشتغال در برخی رشته‌ها، تعداد کارگران خارجی حاضر در ایران افزایش یافته است.»

کارگران افغانستانی، پاکستانی و عراقی عموما نیروی کار متخصص نیستند و اگر تخصصی هم دارند با محدودیت‌های وزارت کار در اشتغال روبه‌رو می‌شوند. لیست طبقه‌بندی مشاغل برای کارگران افغانستانی در سال‌های اخیر، شاهد این ادعا‌ست.

فریدون خاوند، استاد اقتصاد دانشگاه پاریس، ورود کارگران خارجی به ایران را بر اساس کشوری که از آن می‌آیند تفکیک می‌کند و می‌گوید: «مساله ورود کارگران افغانستانی به ایران به شکل بدی مطرح می‌شود، چون کارگران افغانستانی معمولا کارهایی را قبول می‌کنند که کارگران ایرانی حاضر به انجام آن نیستند.»

او در ادامه می‌گوید: «این کارگران در جاهایی فعالیت می‌کنند که خیلی شرایط سخت است. ترجیح کار‌فرمایان هم به دلیل وجود این شرایط استخدامی در مورد کارگران افغانستانی است.»

اولین بار در سال۱۳۸۱ و در پروژه آزادراه تهران-شمال، پای پیمانکاران چینی به ایران باز شد. شرکت چینی STA  قرار بود فاز یک این بزرگراه را که به طول ۳۲ کیلومتر است تکمیل کند و یکی از بندهای قرارداد، ورود ۶۰۰ کارگر چینی به همراه کارفرما به ایران بود. قرارداد ۴۰۰ میلیون دلاری وزارت راه و ترابری با طرف چینی تاکنون به سرانجام نرسیده است و فاز یک آزاد راه تهران-شمال تکمیل نشده است.

ورود کارگران چینی به ایران در پروژه آزاد راه تهران-شمال با پنهان‌کاری مقام‌های وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در دولت محمود احمدی‌نژاد روبه‌رو شد. عبدالرضا شیخ‌الاسلامی، وزیر وقت در سال ۱۳۹۱، ورود کارگران چینی را کذب محض خواند و انتشار خبر مربوط به آن را در روزنامه‌ها، «ملاحظات سیاسی» عنوان کرد.

انتشار عکس‌هایی از کارگران چینی حین انجام کار در منطقه سولقان آزادراه تهران-شمال، یک هفته پس از اظهارات وزیر تعاون،کار و رفاه اجتماعی، گمانه‌‌زنی‌ها را در این مورد به یقین تبدیل کرد.

کارگران چینی معمولا همراه با پیمانکاران چینی وارد ایران می‌شوند. آن‌ها عموما کارگران متخصص هستند و بر اساس شکل قراردادی که با کارفرمای ایرانی می‌بندند، تابع قانون کار ایران در پرداخت بیمه و دستمزد نیستند و دستمزد بیش‌تری می‌گیرند.

فریدون خاوند در مورد شیوه کار پیمانکاران چینی به رادیو زمانه می‌گوید: «پیمانکاران چینی عادت دارند در جاهایی که سرمایه‌گذاری می‌کنند، تعدادی از کارگران چینی را همراه با خود وارد آن کشور کنند. چینی‌ها در قراردادهایی که با ایران دارند، کارگران خودشان را به مقام‌های ایرانی تحمیل می‌کنند.»

این استاد دانشگاه پاریس، حضور کارگران چینی در پروژه‌های خارج از این کشور به همراه پیمانکاران را مختص ایران نمی‌داند و می‌گوید: «مساله ورود کارگران چینی فقط به ایران محدود نمی‌شود. اصولا سرمایه‌گذاران چینی چه در آفریقا و چه در آمریکای لاتین تنها سرمایه‌گذاران خارجی در آن مناطق هستند که وقتی به آنجا می‌روند، کارگران خودشان را هم به آنجا می‌برند. حتی در الجزایر مسائل زیادی از این نظر مطرح شده است.»

حساسیت‌ها از طرف نهادها و تشکل‌های کارگری در مورد ورود کارگران چینی افزایش یافته است. با وجود متفاوت بودن شرایط ورود کارگران چینی با سایر کارگران خارجی به ایران، واکنش‌ها تقریبا یکی است و مشابه با اعتراض بخشی از کارگران ساختمانی در راه‌پیمایی روز جهانی کارگر در اردیبهشت ماه ۱۳۹۴ در تهران که خواستار اخراج کارگران افغانستانی از ایران شدند.

فتح‌الله بیات، رییس اتحادیه کارگران قراردادی و پیمانی ایران، ۱۸ خرداد ۱۳۹۴ در این رابطه به ایلنا گفته است: «وقتی پای کالاهای چینی به کشور باز شود معلوم است که باید انتظار ورود نیروی کار چینی را هم در پروژه‌های پیمانی داشته باشیم.»

ورود کارگران از چین و امنیت شغلی نیروی کار در ایران

 ورود پیمانکاران از چین برای اجرای پروژه‌های عمرانی و صنعتی در ایران بر اساس قرارداد EPC است که در این نوع قرارداد صفر تا صد پروژه بر عهده پیمانکار است و بر اساس مفاد قرارداد، پیمانکار در صورت نیاز می‌تواند نیروی متخصص مورد نیاز را از کشور خود استخدام کند.

دستمزد پرداختی به کارگران ایران بدون در نظر گرفتن جایگاه و تخصص شغلی، ماهانه ۲۳۰ دلار است که این رقم تا ۳۰۰ دلار در ماه، آن هم بر اساس تخصص و تجربه یک کارگر در برخی از مراکز صنعتی و تولیدی در ایران افزایش می‌یابد. میانگین حداقل دستمزد پرداختی به کارگران در چین حدود ۷۰۰ دلار در ماه است که این مبلغ برای کارگرانی که خارج از چین کار می‌کنند می‌تواند افزایش یابد. با وجود ارزان‌تر بودن استخدام نیروی کار ایرانی و به صرفه‌تر بودن آن برای کارفرما و پیمانکار چینی، چرا آن‌ها این کار را نمی‌کنند؟

فریبرز رییس دانا، اقتصاددان از تهران معتقد است که کارگران چینی کاری نمی‌کنند که کارگر‌ها و نیروهای مجرب ایرانی نتوانند انجام دهند. او در این باره به رادیو زمانه می‌گوید: «کارگران چینی ارزان‌تر و بهره‌ورتر نیستند. آن‌ها پیشقراولان ورود سرمایه و نیروی کار خارجی‌اند که پس از توافق اتمی قصد یورش به بازار ایران را دارند و از پشتیبانی کامل دولت برخوردار هستند. این آغاز حضور شرکای خارجی است.»

رییس دانا در ادامه می‌گوید: «روحانی گفته بود به آن‌ها احترام ویژه بگذارید چون آن‌ها برای خدمت آمده‌اند نه سود.»

کارخانه فولاد زرند کرمان اما از تیر ماه ۱۳۹۴ برای تکمیل کوره بلند این کارخانه، همکاری با شرکت ساینواستیل چین را آغاز می‌کند. کوره بلند این کارخانه که شامل ۱۶ ناحیه است قرار بود توسط پیمانکار ایرانی تکمیل شود، اما به گفته مسئولان فولاد زرند کرمان تنها سه ناحیه آن توسط طرف قراداد ایرانی تکمیل شده است.

ف.م، مهندس متالورژی و کارشناس یکی از پروژه‌های فولاد در خوزستان، سطح دانش و مهارت لازم را برای اجرای کوره‌های بلند در ایران پایین می‌داند و به رادیو زمانه می‌گوید: «بعد از سال‌ها مهندسان ایرانی توانستند در دو سال پیش به دانش ساخت کوره‌های حرارتی گاز دست پیدا کنند که به نظر من کوره‌هایی که در داخل برای نیروگاه‌های گازی ساخته شده‌اند از استاندارد جهانی مشابه آن که قبلا توسط کانادا ساخته می‌شد عقب است.»

این مهندس مواد در ادامه می‌گوید: «با وجود سیل عظیم فارغ‌التحصیلان دانشگاهی در رشته‌های فنی و مهندسی، نظام دانشگاهی در ایران نتوانسته است به سطح بالای دانش و فن‌آوری در برخی از صنایع کلیدی دست پیدا کند. به همین دلیل است که پیمانکار چینی مجبور می‌شود از نیروی کار ارزان و متخصص ایرانی صرف نظر کند و با هزینه بالاتری از کشور خودش نیروی کار و متخصص استخدام کند. زمانی که نیروی متخصص برای ساخت کوره‌های بلند دانش کافی را ندارند، ورود نیروی کار از کشور دیگر چیزی را تهدید نمی‌کند.»

با وجود نگرانی‌های کارگران قراردادی فولاد زرند کرمان و اقدام کارفرما در بستن قرارداد با پیمانکار چینی، هنوز هیچ گزارشی مبنی بر اخراج کارگران ایرانی به خاطر ورود نیروهای کار از چین منتشر نشده است.