جشنواره فیلم کن در پس شکوه ظاهری‌اش، نقش مهمی در بازار و اقتصاد سینمای جهان ایفا می‌کند. در این میان، در سال‌های گذشته مدیران سینمای ایران از هیچ فرصتی برای سفر به کوت‌آزور و عرضه فیلم‌های مورد تأییدشان در این بازار جهانی دریغ نکرده‌اند.
در جشنواره فیلم کن، سینمای تجاری جهان، تهیه‌کنندگان و پخش‌کنندگان بزرگ سینمایی، ستارگان سینما، کارگردانان شناخته‌شده و همچنین سینماگران جویای نام که برای نخستین بار فیلم ساخته‌اند، با هم آشنا میشوند. کارگردانانی مانند کوئنتین تارانتینو و استیون سودربرگ برای نخستین بار نام‌شان در کن مطرح شد.
محمد حقیقت، منتقد سینما و پخش‌کننده فیلم‌های سینمایی در فرانسه، درباره اهمیت این جشنواره در بازاریابی برای فیلم‌های سینمایی از محل برگزاری جشنواره فیلم کن به «رادیو زمانه» می‌گوید: «در جشنواره فیلم کن، فقط در طی ۱۰ روز از سال، ۴۰ تا ۴۵ درصد فیلم‌های تولید شده در جهان خرید و فروش میشوند. باقی فیلم‌ها در طول سال، در بازارهای دیگر معامله میشوند.»
معاملات پشت درهای بسته
آب‌های لاجوردی دریای مدیترانه در ساحل کوت‌آزور، حضور پرزرق و برق ستارگان سینمای جهان، هوای آفتابی و دلپذیر کوهستانی و غذاهای خوش و آب و رنگ فرانسوی بی‌تردید در محبوبیت و موفقیت کن به عنوان یک جشنواره سینمایی تأثیرگذار است. اما مهم‌تر از این جلال و شکوه ظاهری، معاملاتی است که پشت درهای بسته انجام می‌شود.
گفته می‌شود که ۶۰ درصد هزینه ساخت یک فیلم می‌بایست برای بازاریابی آن خرج شود. جشنواره فیلم کن برای سینمای اجتماعی و سینمای مؤلف این امکان را فراهم می‌آورد که بدون سرمایه‌گذاری کلان به بازار جهانی راه پیدا کند.
محمد حقیقت می‌گوید: «در سال ۱۹۹۲، بعد از موفقیت “زندگی و دیگر هیچ” عباس کیارستمی، پخش‌کننده‌های جهانی با او قرارداد بستند و زمینه‌های اکران این فیلم در جهان را فراهم کردند. از آن زمان تا امروز، در این ۲۲ سال گذشته، بازار کن برای سینمای ایران اهمیت پیدا کرده.»
آقای حقیقت درباره این قراردادها می‌گوید: «در این قراردادها معمولاًتبصره‌هایی لحاظ شده که اگر فیلمی در کن با اقبال روبرو شد، بسته به جایزه‌ای که گرفته مبلغ قرارداد و شرایط آن هم تغییر می‌کند.»
«گذشته» ساخته اصغر فرهادی یا «کسی از گربه‌های ایرانی خبر ندارد» از بهمن قبادی به خاطر چنین قراردادهایی به بازارهای جهانی دست پیدا کردند. فیلم‌هایی مانند «خواب زمستانی» از نوری بیلگه جیلان یا فیلم «تیمبوکتو» ساخته سیساکو و حتی فیلم‌هایی مانند «میستر ترنر» ساخته مایک لی در جشنواره فیلم کن به پخش‌کننده‌های قدرتمند دسترسی پیدا می‌کنند و قطعاً تا سه ماه آینده در سینماهای جهان به اکران عمومی درمی‌آیند.
محمد حقیقت می‌گوید: «اصولاً فیلمی که در کن به نمایش دربیاید، صرف‌نظر از میزان موفقیتش در جشنواره، قیمتش شدیداً بالا می‌رود.»
علاقه مدیران سینمای ایران به کن
در شصت و هفتمین جشنواره فیلم کن، از ایران ۱۲ مدیر سینمایی شرکت دارند. این مدیران همراه با ۱۲ سینماگر در قالب هیأتی بزرگ در حالی به کن رفته‌اند که از ایران هیچ فیلمی به بخش‌های مختلف جشنواره کن راه پیدا نکرده است. آیا آن‌ها می‌خواهند برای فیلم‌هایی مانند «چ» از ابراهیم حاتمی‌کیا یا «رستاخیز»، به کارگردانی محمد رضا درویش که با هزینه زیاد تولید شده‌اند بازار جهانی بیابند؟
محمد حقیقت که این روزها در کن به‌سر می‌برد و وقایع این جشنواره سینمایی را از نزدیک دنبال می‌کند، می‌گوید: «بنیاد فارابی امسال غرفه بزرگی برای سینمای ایران ترتیب داده و تلاش می‌کند برای ۱۰ الی ۱۵ فیلم از محصولات سینمای ایران بازار پیدا کند. اغلب این فیلم‌ها در جشنواره فیلم فجر نمایش داده شده‌اند، اما فیلم‌هایی هم هستند که برای فجر آماده نشده بودند و حالا در غرفه فارابی به پخش‌کننده‌ها عرضه میشوند.»
در دولت‌های پیشین، مؤسسه امور جشنواره‌ها و بین‌الملل، مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی، بنیاد فارابی و همچنین امور سینمایی و سمعی بصری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی همواره در کن حضور داشته‌اند، و در همان حال فیلم‌های کمتر شناخته‌شده‌ای مانند «دوئت» و «بیشتر از دو ساعت» به کارگردانی نوید دانش و علی عسگری از طریق تلاش خودانگیخته سازندگانشان به کن راه پیدا کرده بودند.
سال گذشته به دلیل گران بودن هزینه چنین سفرهایی، مدیران سینمایی، سینماگران را با خود به کن نبردند. امسال دست‌کم سینماگران ایرانی هم در کنار مدیرانشان به کن رفته‌اند.
یک جشنواره با چند عدد
بودجه جشنواره فیلم کن ۲۰ میلیون یویرو است. نیمی از این مبلغ را وزارت فرهنگ فرانسه به عهده می‌گیرد و نیمی دیگر از طریق شهرداری کن تأمین می‌شود. گروه برگزارکننده کن متشکل از فقط ۳۰ نفر است. در روزهای برگزاری جشنواره، ۸۵۰ نفر کار سازماندهی و خدمات‌رسانی را به عهده دارند. هر سال ۲۰۰ هزار روزنامه‌نگار و سینماگر به جشنواره فیلم کن هجوم می‌آورند. آن‌ها در طی فقط ۱۰ روز ۷۰۰ تن زباله تولید می‌کنند. از سال ۱۹۶۶ تاکنون تعداد روزنامه‌نگاران و گزارشگران از ۷۰۰ نفر به ۳۹۰۷ نفر افزایش پیدا کرده و به همین نسبت نفوذ رسانه‌ای جشنواره کن هم ارتقاء پیدا کرده است. در ۱۰ سال گذشته حضور سینماگران آفریقایی در کن دو برابر شده و از ۱۷۸ سینماگر به ۴۴۰ سینماگر رسیده است.
محمد حقیقت درباره فیلم‌های به نمایش درآمده در شصت و هفتمین جشنواره فیلم کن می‌گوید: «در این چند روز نیمی از فیلم‌ها را دیده‌ایم. شاهکار تکان‌دهنده‌ای در بین آن‌ها نبود.»