تصاویر متحرک گوگل از تغییرات زیست محیطی جهان

با افزایش جمعیت جهان و عبور آن از مرز هفت میلیارد نفر، شهرها نیز همچنان به رشد خود ادامه می‌دهند.

رشد شهرنشینی به معنای نیاز به استفاده از منابع طبیعی بیشتر است. اما از سوی دیگر این منابع، به خصوص آب و خاک هر روز با محدودیت‌ها و فشارهای بیشتری رو به رو می‌شوند.

شرکت گوگل و گروه «نقشه جهان گوگل» (Google Earth) با کنار هم گذاشتن تصاویر متحرک ماهواره‌ای از برخی نقاط کره زمین، تغییرات سریع و بزرگی را که در این نقاط از سال ۱۹۸۴ تاکنون به وقوع پیوسته، نشان داده‌‌اند.

این تغییرات بزرگ شامل رشد شهرها در ساحل جنوبی خلیج فارس، تحلیل رفتن منابع آبی، جنگل‌زدایی، گسترش شبکه آبیاری، کاهش یخ‌های قطبی و همچنین رشد سریع شهرنشینی است.

تغییرات عمده در ساحل خلیج فارس

بررسی تصاویر ماهواره‌ای از نوار جنوبی ساحل خلیج فارس در چند دهه اخیر نشان‌دهنده یک توسعه انفجارآمیز به ویژه در اطراف شهر دوبی است.

ساختن چندین جزیره مصنوعی در آب‌های خلیج فارس، محیط زیست دریایی و  سواحل  آن را به شدت تغییر شکل داده است. این اتفاق نه تنها در دوبی، بلکه در اکثر شهرهای جنوبی خلیج فارس اتفاق افتاده است.

در فاصله سال‌های ۱۹۹۰ تا ۲۰۱۱، جمعیت کشورهای عضو «شورای همکاری خلیج فارس» دو برابر شده و اکنون بالغ بر ۴۶ میلیون است. روزانه حدود ۲۰ میلیون بشکه نفت از این منطقه صادر می‌شود و به این ترتیب تولید ناخالص ملی این کشورها نیز در این فاصله سه برابر شده است.

این رشد سریع و سرسام آور به مشکلات فراوان زیست محیطی نیز دامن زده است. به غیر از آلودگی‌های محیطی و تأثیراتی که بر اثر دستکاری عمده در محیط اطراف به وجود آمده، نگرانی‌های زیادی نیز در مورد نحوه تأمین آب و همچنین منابع غذایی برای این جمعیت رو به رشد وجود دارد.

تحلیل رفتن منابع آبی ودریاچه‌ها

در دهه‌های اخیر از وسعت بسیاری از منابع آبی جهان کاسته شده است. یکی از بدترین فاجعه‌های زیست محیطی نابودی دریاچه آرال در قزاقستان است که پیش‌تر جزو یکی از چهار دریاچه بزرگ جهان بود.

طی چند دهه، بخش بزرگی از این دریاچه خشک شد و در نتیجه مشکلات اقتصادی، اجتماعی، بهداشتی و زیست محیطی گریبان مردم این منطقه را گرفت.

سیاست‌های اتحاد جماهیر شوروی سابق نقش اصلی را در خشک شدن این دریاچه بزرگ در آسیای مرکزی ایفا کرد. در طول چند دهه، شوروی سابق به منظور توسعه هرچه بیشتر کشاورزی و گسترش شبکه آب آشامیدنی، مسیر رودخانه‌هایی که به این دریاچه می‌ریختند را تغییر داد. برداشت آب به اضافه تغییرات آب و هوایی و کم شدن میزان بارندگی این فاجعه را در منطقه پدید آورد.

خشک شدن آرال به واقعیت بزرگ دیگری نیز اشاره می‌کند: هم اکنون یک سوم رودخانه‌های جهان که آب حدود سه میلیارد نفر را تأمین می‌کنند با بحران رو به رو هستند و از میزان آب آن‌ها به طور محسوسی کاسته شده است.

کمبود آب در حال حاضر زندگی حدود ۲ میلیارد و ۷۰۰ میلیون نفر در سرتاسر جهان را با مشکلات زیادی رو به رو کرده است، به طوری که این میزان از جمعیت جهان یا به منابع بهداشتی آب آشامیدنی دسترسی کافی ندارند و یا آن‌که قادر به پرداخت هزینه‌های بالای استفاده از این منابع نیستند.

پیش بینی می‌شود تا سال ۲۰۲۵، حدود یک میلیارد و ۸۰۰ میلیون نفر که به طور عمده در خاورمیانه و شمال آفریقا ساکن هستند، با کمبود مطلق آب رو به رو شوند.

نابودی جنگل‌ها

میزان نابودی جنگل‌ها در برزیل از سال ۱۹۸۴ تا ۲۰۱۱ به رکوردی بی‌سابقه رسید. در طی حدود ۵۰ سال حدود ۱۷ درصد از جنگل‌های آمازون ناپدید شد و از میان رفت. دلیل اصلی این اتفاق تغییر گسترده مناطق جنگلی به منظور پرورش هرچه بیشتر گله‌های بزرگ دام‌ و چرای آن‌ها بوده است. جنگل‌های آمازون را ریه‌های سبز کره زمین نیز می‌نامند.

به طور کلی حدود ۳۱ درصد از سطح کره زمین با جنگل پوشیده شده، جنگل‌ها زیست‌بوم و خانه حدود ۸۰ درصد از گونه‌‌های شناخته حیاتی و جانوری است.

جنگل‌ها همچنین منبعی بسیار مهم برای زندگی بیش از یک میلیارد و ۶۰۰ میلیون نفر جمعیت جهان است و غذا، آب آشامیدنی، پوشاک و گیاهان دارویی آن‌ها را تأمین می‌کند.

با این حال روند نابودی جنگل‌ها در جهات شتاب گرفته است. به گفته «صندوق جهانی حیات وحش» در هر دقیقه مساحتی معادل شش زمین فوتبال از جنگل‌های جهان دچار آسیب می‌شود یا از میان می‌رود. نابودی جنگل‌ها تأثیرات منفی بر آب و هوای زمین نیز خواهد داشت، زیرا درختان جنگلی به طور عمده گازهای گلخانه‌ای را جذب می‌کنند و مانع گرم‌تر شدن هوای زمین می‌شوند. از بین رفتن جنگل‌ها باعث فرسایش شدید خاک و همچنین رانش زمین در بسیاری قسمت‌ها می‌شود.

کاهش یخچال‌های زمین

از سال‌های ۱۹۸۰ تاکنون، ضخامت و وسعت یخچال‌های بزرگ زمین به ویژه در مناطق قطبی به طور محسوسی کاهش یافته است.

تصاویر ماهوراه‌ای از یخچال‌های بزرگ آلاسکا آب رفتن این مناطق قطبی را به وضوح نشان می‌دهند. گرچه در طول زمستان بر میزان یخ‌های این مناطق افزوده می‌شود، اما در سال‌های اخیر میزان آب شدن یخ‌ها از میزان بارش برف در زمستان بیشتر شده است. بنا بر یافته‌های «هیئت بین‌دولتی تغییرات آب و هوایی»، در حال حاضر بیست یخچال بزرگ کره زمین از آلاسکا تا انتهای آمریکای جنوبی و همچنین کوهستان‌های اروپایی در حال ذوب شدن هستند.

آب شدن یخ‌های قطبی باعث بالاآمدن سطح دریاها و افزایش سیل‌ها می‌شود و شهرهای ساحلی زیادی را با خطر مواجه می‌کند. از سوی دیگر از بین رفتن این یخچال‌های باعث می‌شود تا گازهایی که زیر لایه‌های خاک یخ زده محبوس شده‌اند آزاد شود. آزاد شدن این گازها باعث گرم‌تر شدن آب و هوای کره زمین می‌شود.

توسعه شهرنشینی

این تصاویر ماهواره‌ای رشد شتابان شهر لاس وگاس در آمریکا را نشان می‌دهند.

لاس وگاس یکی از شهرهای آمریکاست که تنها در فصله سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۰ بیش از ۴۰ درصد رشد کرده است. رشد این شهر به دلیل افزایش مهاجرت به مناطق جنوب غربی آمریکاست.

اما در عین حال این رشد بخشی از روندی کلی در جهان است که شامل مهاجرت از مناطق روستایی به شهرها می‌شود. تا سال ۲۰۱۰ همچنان نیمی از جمیعت جهان در روستاها زندگی می‌کردند. اما پیش بینی می‌شود با روند فعلی تا سال ۲۰۳۰ حدود ۶۰ درصد جمعیت دنیا شهرنشین شوند، و اگر این رشد ادامه یابد تا سال ۲۰۵۰ این رقم به حدود ۷۰ درصد می‌رسد.

به این ترتیب تا حدود ۳۵ سال دیگر چیزی بیش از ۶ میلیارد و ۷۰۰ میلیون نفر در شهرها زندگی خواهند کرد. رشد شهرها نیاز به استفاده از منابع تجدید ناپذیرمانند آب شیرین را روز به روز بیشتر می‌کند.

در مورد شهر لاس وگاس که در میان صحرا ساخته شده است، دسترسی به آب شیرین معضلی است که برای غلبه بر آن ناچارند آب را با هزینه زیاد و توسط لوله از رودخانه کلرادو به این شهر منتقل کنند.

توسعه شبکه آبیاری مصنوعی

این تصاویر ماهواره‌ای نشان دهنده استفاده از شبکه آبیاری مصنوعی در عربستان سعودی است. نقاط سبز نشان می‌هند چه طور در عرض چند دهه مزارع کشاورزی در این منطقه خشک و کم آب رشد کرده‌اند.

با رشد جمعیت اما دسترسی به منابع آبی و همچنین زمین حاصلخیز روز به روز محدودتر می‌شود و این باعث کاهش محصولات کشاورزی خواهد شد.

از سال‌های ۱۹۸۰ میلادی و با توسعه شبکه آبیاری مصنوعی در جهان، شاخص قیمت مواد غذایی کاهش یافته است. در حال حاضر بیش از ۳۰۰ هزار هکتار از زمین‌های جهان به وسیله آبیاری مصنوعی سیراب می‌شود.

با این‌حال در آفریقا تقریبا از این روش بهره‌برداری نمی‌شود و در آسیا نیز توسعه آن متوقف شده است.

به گفته «موسسه جهانی مدیریت آب»، آسیا اگر بتواند به توسعه شبکه‌ آبیاری مصنوعی خود ادامه دهد، می‌تواند در آینده حدود یک سوم مواد غذایی مورد نیاز جهان را تأمین کند.

آفریقا اما علی‌رغم نیاز فروانش به آب و مواد غذایی، تنها در ۵ درصد از مزارع کشاورزی‌اش از چنین روش‌های پربازدهی استفاده می‌کند.